Víkurfréttir - 17.12.1987, Side 39

mun
þilUi
JÓLABLAÐ
Jólanótt á hafi úti
fyrir fjörutíu árum
- eftir Einar Grétar Björnsson
Það var um veturinn 1946
að ég var skipverji á gömlum
togarakláf sem var þrjú
hundruð tonn að stærð.
Héldum við til veiða frá
Reykjavík um miðjan des-
ember í leiðindaveðri. Var
haldið vestur á Halamið, sem
eru djúpt út af Vestfjörðum.
Loks þegar við vorum
komnir á miðin var komin
leiðindabræla að norðaustan
og skipið yfirhlaðið af kolum
og ís, fór þess vegna hálf leið-
inlega í sjó. Var lítið upp úr
af skipinu nema skorsteinn-
inn og brúin. Var því byrjað
á því að andæfa upp í vind og
sjó, Um nóttina hert veðrið,
gerði kolvitlaust norðaustan
rok með stórsjó og blindhríð.
Var dallinum þá haldið til
lands með hægri ferð.
Var nú vindur og sjór
þvert á bakborðshlið og vildi
skipið því oft leggja sig á brú-
arvæng. En við náðum inn á
Önundarfjörð eftir fimmtán
tíma barning og streð. Þar
lágum við í sex sólarhringa.
Svo kom að aðfangadegi
eins og öðrum dögum. Lífið
um borð gekk eins og venju-
lega um borð í togara, það
var lítil veiði, a.m.k. hjá okk-
ur, lítið rifið og mikið um
trollvaktir. Trollvakt er það
kallað þegar ekkert er að
gera á dekki. Þá verður einn
maður að standa við spilið til
að fylgjast með togvírunum,
að þeir renni ekki út af spil-
inu og skiptast þær niður á
mennina eftir kojuröð eða
var í þá daga.
Eg kom úr koju um hádegi
á aðfangadag, átti þar með
dekkvakt næstu tólf tíma.
Þegar ég kom upp á dekk var
kalda skratti með hríðarkófi
og enginn maður sjáanlegur
á dekki nema trollvaktin.
„Góðan daginn, Kiddi, eruð
þið að fá’ann?“ spurði ég og
fékk svarið „daginn, Einar,
nei ekki öðrum megin á
hund“.
Þegar ég kom aftur í borð-
sal var þar á borðum soðin
ýsa og mjólkurvellingur. Þar
ræddu menn almennt um
jólahátíðina til lands og sjós,
krossbölvuðu öllum togur-
um og Halamiðum og hétu
því að fara aldrei um borð í
togara á sinni ævi. Þegar fór
að líða á daginn setti menn
hljóða, urðu þungt hugsandi
og hugurinn vildi hvarfla
heim til eiginkvenna, barna,
foreldra, systkina og annarra
ættingja og vina. Menn urðu
í þyngri þönkum og yrtu ekki
hver á annan eftir því sem
stund hátíðarinnar nálgaðist.
Klukkan rúmlega fimm
var híft upp. 1 trollinu var
smá skaufi og reiknuðum við
með því að trollið yrði ekki
látið aftur út. Þá argaði kall-
inn úr brúnni „hver djöfull-
inn er þetta, á ekki að drulla
þessu í sjóinn aftur?“ Það var
gert, því skipun karlsins eru
okkar lög. Þegar við vorum
búnir að kasta, var gert að
fisktittunum í einurn hvelli,
sem reyndar var ekki lengi
gert, en þá var klukkan að
verða sex.
Mér var sagt að fara að
koma mér aftur í mat, því ég
ætti trollvaktina á eftir. Þeg-
ar ég kom inn í borðsal var
búið að leggja á borðið en
maturinn ekki kominn inn.
Eg kallaði í kokkinn ogsagði
honum að ég ætti að leysa af
klukkan sex og spurði hann
hvort hann gæti ekki gefið
mér að borða. „Jú, það er í
lagi“ svaraði hann.
Svo kom jólamaturinn.
Var það útvatnaður saltfisk-
ur og óskrældar kartöflur
með bræddu smjörlíki út á,
mjólkurvellingur með rúsín-
um. Borðaði ég með rnestu
lyst, en samt var mér hugsað
heim annað slagið á meðan
ég át matinn, sem var á borð-
um yfirleitt til lands og sjós,
fínar steikur, súpur og jafn-
vel ávextir. Við vorum víst
matarlausir, aðeins var til
kjöt í eina máltíð og átti það
að vera á jóladag. Þetta viss-
urn við allir.
Ég kláraði að borða, dreif
mig í stakkinn, það voru að
koma vaktaskipti. 1 útvarp-
inu var verið að hringja inn
jólahátíðina. Þakkaði ég
fyrir matinn og kallaði
„gleðileg jól“. „Gleðileg jól
Einar Grétar“ fékk ég á
móti. I því er ég fór út á dekk
var flautað, vaktaskipti.
Gekk ég rólega fram að spili,
mætti manninum sem ég átti
að leysa af ogsagði „gleðileg
jól“ og ekki stóð á svarinu
„Einsi, óska þér hins sama,
væni, hvað er að borða?“
„Saltfiskur og vellingur"
svaraði ég. „Já, guð hjálpi
mér“ svaraði hann þá og með
það var hann farinn. Égstillti
mér upp við brúarhornið í
skjóli fyrir vindinum og hríð-
arfjúkinu, hugurinn barst
óðfluga heim, þar sem allir
voru að borða góðan jóla-
mat, allirtækju uppjólagjaf-
ir, gengið yrði kringum jóla-
tréð og jólasálmar sungnir.
En ég fengi ekki að heyra
neina jólasálma í kvöld.
Svona er að vera togarasjó-
maður. Þar eru allir dagar
jafnir.
„Halló, þú þarna við spil-
ið, farðu bara aftur í, það er
aftansöngur aftur í“ var kall-
að, „nei, ég meina aftur í, þú
þarft ekki að koma aftur fyrr
en búið er að lesa jólakveðj-
urnar“ kallaði skipstjórinn.
„Þakka þér fyrir skipstjóri“
svaraði ég og tautaði hann þá
„gleðileg jól“. Skellti hann
brúarhurðinni fast á eftirsér.
Lá illa á honum út af ótíðinni
og fiskleysinu.
Þegar ég kom inn í borð-
sal var Dómkirkjukórinn að
enda við að syngja Heims urn
ból. Settist ég niður hjá félög-
um mínum í því er presturinn
byrjaði á jólaguðspjallinu.
Fór hann svo að tala um sjó-
menn sem voru fjarri heimil-
um sínum á þessari miklu há-
tíð. „Þeir eru hetjur hafsins,
hermenn þjóðarinnar, sem
margir hverjir væru nú við
störf sín í misjöfnum veðr-
um á hafi úti.“ Svo bað hann
fyrir þeim og aðstandendum
þeirra.
Það marraði í togblökk-
inni er öldurnar sleiktu
skipshliðina og ultu inn fyrir
lunninguna og gerði þennan
hátíðarbrag, sem hvíldi yfir
mannskapnum, heldur
óraunverulegan. Enda allir
órakaðir og vinnuklæddir.
Samt gat maður haldið að við
værum komnir í kirkju.
Fannst mér þannig stemm-
ing yfir öllu.
Hreyfing skipsins, niður
skrúfunnar, lét mann finna
að svo var ekki. Þegar ræðu
prestsins lauk var sungið „I
Betlehem er barn oss fætt“.
Rauluðu margir félaga
minna með en aðrir sátu
djúpt hugsandi með hönd
undir kinn. Svo er messu var
lokið fóru menn að ræskja sig
og kokkurinn bauð upp á
aukasopa og var það vel þeg-
ið.
Þá tilkynnti þulurinn í út-
varpinu að nú yrðu lesnar
jólakveðjur til sjómanna á
hafi úti. Settust þá allir hljóð-
lega aftur og biðu spenntir
eftir að röðin kæmi að okkar
skipi. Loks kom að því.
Nokkrir okkar fengu kveðj-
ur og ljómuðu þeir af gleði og
ánægju. Hinir, sem engar
kveðjur fengu, voru súrir á
svipinn. En þá kom loft-
skeytamaðurinn með skeyti,
sem komu til sumra í gegn-
um stöðina. Urðu þeir sælir
og ánægðir.
Fóru menn nú almennt að
tala saman. Var eins og
spennunni væri létt, þegar
menn voru búnir að hlusta á
jólasálmana og jólakveðj-
urnar.
Varð ég nú að fara út á
dekk aftur að fylgjast með
vírunum. Uti var norð-aust-
an gjóla og snjókoma. Var ég
ekki búinn að standa þarna
nema í fimm mínútur þegar
karlinn öskraði „híf upp“.
Trollið var híft. Lífið um
borð var byrjað aftur sinn
vanagang, eins og það hefur
alltaf verið og mun alltaf
verða um borð í togara, sama
hvaða dagur er.
Gleðileg jól.
„Þeir eru hetjur hafsins og hermenn þjóðarinnar'1. - Á innfelldu myndinni er höfudnur greinarinnar.