Orð og tunga - 01.06.2006, Qupperneq 112

110
Orð og tunga
hverandre, broget, i hverandre'. En eins og fram kemur hjá Jóni Hilm-
ari Jónssyni (1991:xv) studdist Gunnlaugur Oddsson m.a. við þá bók
við samningu bókar sinnar.11 Hvort Gunnlaugur kynntist péle-méle í
gegnum bókina er hins vegar engin leið að fullyrða.
Hér áður hefur oftlega verið minnst á óreiðumerkinguna í péle-
méle. Því má bæta hér við að í þýsku er péle-méle í óreiðumerkingu af
einhverjum toga að finna í framandorðabók Duden (2005:777). í ensku
merkir sambandið pell-mell eitthvað svipað (Onions 1967:663) og eru
dæmi um það frá 17. öld í þessari mynd en frá 16. öld sem pelly melly.
5 Um parasambönd og eðli þeirra
í Nudansk Ordbog (1982:715) er péle-méle þýtt með 'hulter til bulter'
eins og áður hefur komið fram. I fransk-enska hlutanum af Collins-Ro-
bert... (1987:510) er péle-méle m.a. þýtt með 'higgledy-piggledy'. í báð-
um þýðingunum er því spilað á hljómræma eiginleika.
Eins og lesa má í (2) þýddi Gunnlaugur Oddsson orðasambandið
péle-méle á tvennan hátt. Annars vegar með upp og niður, hins veg-
ar með sambandi með ærsl og busl. Á þessum samböndum er nokkur
munur. I sambandinu upp og niður12 liggur áherslan á sérhljóðunum.
Sambandið með ærsl og busl er hins vegar af svolítið öðrum toga. Það
er fyrst og fremst vegna endurtekningar samhljóðanna þar sem röðin -
s/ er endurtekin og í sambandinu með usl og busl bætist svo sérhljóðið
við. Það er því innrím sem felst í endurtekningu sem skiptir höfuð-
máli. Jón G. Friðjónsson (1997:ix) segir innrím eitt það sem einkennir
orðatiltæki. Hann nefnir ýmis dæmi máli sínu til stuðnings. Þar má
t.d. nefna nótt sem/og nýtan dag, þar sem er stuðlasetning á n í fram-
stöðu auk þess sem röðin Vt- skiptir máli í innstöðu. Þetta samband er
þekkt frá fyrri hluta 19. aldar (Jón G. Friðjónsson 1997:235) en líka má
t.d. nefna réttur og sléttur og vinna hvorki né spinna. Bæði samböndin
eru af sama toga og sambönd með ærsl og busl og usl og busl. Jón (bls.
206) nefnir líka þá athyglisverðu staðreynd að í sambandinu eftir hldt-
ur kemur grátur er þolfallið grátur notað innrímsins vegna en ekki grát.
nÞað skal tekið fram að skrif Jóns Hilmars um áhrif Primons á verk Gunnlaugs
urðu til þess að greinarhöfundur fékk Magnús Hauksson, lektor í Kaupmannhöfn, til
að skoða bókina. Og þar fann hann dæmið.
12Jón Friðjónsson (1993:460) segir að orðasambandið upp og niður sé þekkt frá upp-
hafi 17. aldar