Morgunblaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 40

40 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2016
Opið 09-23 | Laugavegi 12 | 101 Rvk. | Sími 551 5979 | lebistro.is
Moules Frites
Bière
Bláskel með frönskum
og bjór
3490,-
alla fimmtudaga
VIÐTAL
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
„Ég hef alltaf haft áhuga á sögunni,
og fann á unglingsárum mínum
bækur Churchills, sem hann skrifaði
um seinni heimsstyrjöld og sjálfs-
ævisögu hans,“ segir David Free-
man, prófessor í sögu við ríkishá-
skólann í Kaliforníu í Fullerton, en
hann var staddur hér á landi í síð-
ustu viku og flutti fyrirlestur um
tengingu Winstons Churchill, fyrr-
verandi forsætisráðherra Breta, við
sögu og lýðræði. Freeman er einnig
ritstjóri tímaritsins Finest Hour,
sem hin alþjóðlegu Churchill-
samtök gefa út fjórum sinnum á ári.
Freeman segir að ekki hafi orðið
aftur snúið eftir lesturinn á bókum
Churchills. „Það helsta sem ég vissi
um Churchill áður var að hann hefði
verið forsætisráðherra Breta í seinni
heimsstyrjöld, en ég vissi ekki þá að
hann hefði einnig verið mikilvægur
ráðherra í fyrri heimsstyrjöld, og að
stjórnmálaferill hans hefði staðið yf-
ir í 54 ár.“
Freeman bendir á að Churchill
hafi komið að sumum af mikilvæg-
ustu ákvörðunum sem teknar voru á
20. öld. „Hann átti til að mynda þátt í
að leggja grunninn að velferðar-
kerfinu í Bretlandi, með því að koma
á ellilífeyri og atvinnuleysistrygg-
ingum.“ Þá hefði Churchill haft
lykilhlutverk með höndum þegar
kom að því að móta samkomulag
Breta við Íra um sjálfstæði þeirra
síðarnefndu. „Og á sama tíma átti
hann stóran þátt í stofnun núverandi
Mið-Austurlanda eftir fall
Ottómanaveldisins. Hann tók þar
ákvarðanir um hvaða lönd yrðu
stofnuð og hvers konar stjórnarfar
yrði þar. Við búum því enn við arf-
leifð Churchills að miklu leyti í dag.“
Sagan nátengd lýðræðinu
Fyrirlestur Freemans tengdi
saman söguáhuga Churchills og
varðstöðu hans um lýðræðið á sínum
tíma. „Saga var uppáhaldsfag
Churchills í skóla ásamt enskri
tungu, og náttúrlega hneigðist sögu-
áhugi hans einkum að sögu lands
hans. Hann var því alltaf með í huga
hvernig þingræðið hafði þróast í
Bretlandi og það hvaða fórnir þurfti
að færa til þess að koma á lýðræði
þar,“ segir Freeman og nefnir ensku
borgarastyrjöldina sem dæmi.
Churchill hefði skilið sögu lands
síns betur en flestir aðrir stjórn-
málamenn síns tíma, og ekki litið á
stjórnarfar Breta sem gefinn hlut.
„Hann sá hversu mikilvægar þessar
stofnanir voru, og um leið hversu
viðkvæmt lýðræðið gat verið,“ segir
Freeman og bendir á að á fyrri
helmingi 20. aldar hefði lýðræðið
brostið í mörgum ríkjum Evrópu,
sem hefðu tekið upp einræðisstjórn-
arfar í staðinn. „Hann sá að það var
hægt að glata lýðræðinu, ef enginn
var því til varnar.“
Það sjáist best á því hvernig
Churchill hegðaði sér sem forsætis-
ráðherra. „Hann var alltaf með í
huga þau takmörk á valdi sínu, jafn-
vel þó að á stríðstímum hefði hann
meira svigrúm en forsætisráðherra
myndi fá á friðartímum.“ Churchill
hefði samt áttað sig á því að hann
gæti ekki farið öllu sínu fram, að það
væru mörk, og að þau mörk yrði að
virða. „Hann segir til dæmis við
samráðherra sína þegar hann telur
að þingið muni samþykkja visst
ráðabrugg, eða þegar hann telur að
ríkisstjórnin muni ekki fallast á þau
áform.“
Sama hefði gilt um samskipti
Churchills við herinn. „Þó að hann
væri yfirmaður hermála jafnframt
því að vera forsætisráðherra, virti
hann alltaf álit herforingja sinna,
jafnvel þegar þeir sögðu honum að
hugmyndir hans um stríðsrekst-
urinn væru ekki fýsilegar,“ segir
Freeman. Churchill hefði borið
mikla virðingu fyrir hershöfðingjum
og flotaforingjum síns tíma, enda
var hann sjálfur atvinnuhermaður.
„Hann var þó aldrei hræddur við að
segja þeim þegar hann taldi þá hafa
á röngu að standa!“ segir Freeman
og hlær.
Hafði mikil áhrif á söguritun
Ein frægasta tilvitnunin í Churc-
hill hljóðar nokkurn veginn svo:
„Sagan verður mér góð, því ég
hyggst skrifa hana.“ Náði Churchill
því markmiði sínu? „Hann náði
vissulega að móta ímynd almennings
á þann hátt að enn lifir í dag. Ólíkt
Roosevelt sem dó og Stalín sem
skrifaði ekkert bjó Churchill að því
að vera atvinnurithöfundur frá því
fyrir stríð. Hann vissi að hann myndi
skrifa endurminningar sínar og
varðveitti því skjöl sín sérstaklega
með það að markmiði. Churchill
varð því sá fyrsti til þess að koma
sínum sjónarmiðum fram,“ segir
Freeman, en stríðsárasaga Churc-
hills kom út um þremur til fjórum
árum eftir stríðslok í sex bindum og
seldist mjög vel um allan heim.
„Atvinnusagnfræðingarnir urðu
að bíða þar til leyndinni var aflétt af
þeim skjölum sem Churchill notaði,
og því er það ekki fyrr en hann er
látinn sem þeir fá sama aðgang og
hann hafði,“ segir Freeman og bætir
við að þá hafi komið í ljós að það
stóðst kannski ekki allt sem Churc-
hill ritaði.
„Hann sagði reyndar sjálfur að
þetta væri ekki hugsað sem sagn-
fræði, heldur sem málsvörn sín fyrir
almenning: „Svona sé ég málin og
þannig ættuð þið að gera það líka!““
Freeman segir að þó að frásögn
Churchills teljist ekki sagnfræði, sé
oftast hægt að finna út hvaða heim-
ildir hann notaði og hvað réð ákvarð-
anatöku hans.
Snillingur í að hanna ímynd
Talið berst að göllum Churchills
og stjórnmálum dagsins í dag, og því
hvernig Churchill sé um margt ólík-
ur þeim stjórnmálamönnum sem nú
séu uppi. Gæti maður eins og Churc-
hill náð kjöri í dag? „Ég tel það,“
segir Freeman án umhugsunar. „Þú
nefndir drykkju hans og reykingar,
en hefði hann reykt eins mikið og
drukkið eins mikið og fólk hélt, þá
hefði hann aldrei náð að verða ní-
ræður eins og hann gerði,“ segir
hann.
„Það áhugaverða við þetta er að
þetta var ímynd sem Churchill bjó
sér til samviskusamlega,“ segir
Freeman. „Hann var lágvaxinn, varð
snemma sköllóttur og feitlaginn og
hann var málhaltur. Hann sagði við
sjálfan sig: Ég hef ekki þá ímynd
sem fólk gerir ráð fyrir í stjórn-
málamönnum míns tíma,“ segir
Freeman. Á þeim tíma hafi almenn-
ingsálitið verið á þann veg að reyk-
ingar og drykkja voru nátengd karl-
mennskuímyndinni. „Þannig að
Churchill ákvað að drekka ekki
bara, hann fékk sér oft koníak, held-
ur drakk hann það úr risastóru glasi,
þannig að engin leið var að láta það
framhjá sér fara að þessi maður var
svo sannarlega að drekka!“ segir
David og heldur úti höndunum til að
leggja áherslu á stærð glassins. „En
ef þú horfðir vandlega á, þá tók hann
mjög litla sopa í einu.“
„Það sama gildir um reyking-
arnar. Honum dugði ekki bara sígar-
ettur eða vindlar, hann þurfti að fá
stærstu vindlana, þannig að allir
gætu séð hann reykja þá. Þeir
nefndu stærðina í höfuðið á honum!“
Oftar en ekki hafi hann ekki einu
sinni klárað vindlana.
Það sé því nánast öruggt, væri
Churchill á lífi í dag, að hann gæti
auðveldlega hannað almennings-
ímynd sína á þann veg sem hentaði
tíðarandanum. „Ætli hann væri ekki
á Twitter?“ spyr Freeman kíminn að
lokum.
Nýtti sér söguna óspart
 David Freeman, sérfræðingur í ævi Winstons Churchill, flutti erindi um síðustu helgi  Churchill
hafði mikil áhrif á minningu sína  Hannaði sér vísvitandi ímynd reykinga- og drykkjumanns
Morgunblaðið/Eggert
Sagnfræðingur David Freeman segir að Churchill hafi nýtt sér söguþekkingu sína í ríkum mæli þegar hann var forsætisráðherra.
Á Íslandi Churchill kannar herlið Breta við Suðurlandsveg. Í haust verða liðin 75 ár frá heimsókn hans.