Morgunblaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 51

51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2016
Götuleikhúsið Íslensk æska er full af sköpunarkrafti og frumlegheitum og eitt af því sem setur mikinn svip á mannlífið í miðbæ Reykjavíkur á sumrin er skemmtilegt Götuleikhús unga fólksins.
Golli
Átta árum eftir al-
þjóðlega efnahags-
kreppu hrannast upp
nýjar blikur sem fyrr
en varir geta valdið
langvarandi og djúp-
stæðum áföllum. Um
leið og það er sagt er
þó haldið í vonina um
að staðbundin ófriðar-
bál í Mið-Austur-
löndum og víðar leiði
ekki til stórstyrjaldar í kjarn-
orkuvæddum heimi. Stærsti ógn-
valdurinn þess utan er ríkjandi
efnahagskerfi byggt á nýfrjáls-
hyggju sem ræður ferðinni að
heita má um allan heim og hefur
reynst stærsta hindrunin í vegi
efnahagslegs stöðugleika, réttlætis
í skiptingu lífsgæða og viðleitni til
sjálfbærrar framtíðar. Þeir sem
telja þetta ýkjur ættu m.a. að
kynna sér nýlegar aðvaranir úr
óvæntri átt, þ.e. frá rann-
sóknateymi Alþjóða gjaldeyris-
sjóðsins, sem setur spurninga-
merki við efnahagsstefnu
frjálshyggjunnar sem fylgt hefur
verið undangengna þrjá áratugi.
Er þá bæði vísað til þess að
skammtíma fjármagnsflutningar
síðustu áratuga hafi meira en tvö-
faldað hættu á banka- og gjaldmið-
ilskreppu og aukið
jafnframt á misskipt-
ingu og þrengingar
með samdrætti í efna-
hagslífi og atvinnu-
leysi. (IMF Magazine:
Finance & Develop-
ment, júníhefti).
Óvissa magnast á
efnahagssviðinu
Efnahagskerfi
heimsins er nú sam-
slungnara en nokkru
sinni fyrr og því næm-
ara fyrir sveiflum og samdrætti en
áður var. Almennt hefur dregið úr
hagvexti og framleiðni í þróuðum
ríkjum síðustu árin. Ef ekki hefði
haldist mikill hagvöxtur í Kína
mörg undanfarin ár væri örugg-
lega skollin á alvarleg efnahags-
kreppa á Vesturlöndum. Efnahags-
líf í Japan hefur um árabil hangið
á horriminni og viðleitni til örv-
unar litlu sem engu skilað. Hag-
vöxtur í Kína hefur hægt á sér og
óvissa er um framhaldið. Ástandið
í flestum ríkjum Evrópusambands-
ins hefur um árabil einkennst af
stöðnun og miklu atvinnuleysi. Til-
raunir til að blása lífi í efnahags-
starfsemina á kostnað launafólks
hefur leitt til harðra átaka, nú síð-
ast í Frakklandi þar sem stefnir í
neyðarástand. Átökin innan Evr-
ópusambandsins taka á sig æ
dramatískari myndir með uppgjör
Breta um aðild innan seilingar. Til-
raunir til að koma á fríverslunar-
og fjárfestingasamningnum TTIP
milli ESB og Bandaríkjanna hafa
siglt í strand eftir að vitnaðist um
innihaldið, þar sem m.a. yrði geng-
ið þvert á evrópska umhverfis-
staðla og bætt við yfirþjóðlegu
dómskerfi.
Jafnaðarmannaflokkar
án kjölfestu
Sósíaldemókratískir flokkar hafa
upp á síðkastið verið að tapa fylgi
víðast hvar í Evrópu, þó hvergi
eins mikið og Samfylkingin hér-
lendis. Fyrrverandi stuðningsmenn
þessara flokka hafa leitað bæði til
hægri og vinstri og kennt er um
óskýrri stefnu og vonbrigðum með
þátttöku flokkanna í ríkisstjórnum,
nú síðast í Svíþjóð, Þýskalandi og
Frakklandi. Einnig hafa þjóðernis-
sinnaðir flokkar víða dregið til sín
fylgi frá sósíaldemókrötum, eins og
dæmi frá Skotlandi og Austurríki
sýna ljóslega. Einkennandi fyrir
flesta krataflokka er að þeir hafa
ekki megnað að setja fram trú-
verðuga stefnu í umhverfismálum,
sumpart vegna tregðu innan stétt-
arfélaga í viðkomandi ríkjum við
að horfast í augu við æskilegar
breytingar. Fylgi við umhverfis-
sjónarmið hefur því leitað til græn-
ingja og vinstrigrænna flokka.
Ósjálfbær efnahagsstarfsemi, lofts-
lagsbreytingar og ör fólksfjölgun
eru sem aldrei fyrr ógn við um-
hverfi jarðar. Stjórnmálaflokkar
sem ekki horfast í augu við þá vá-
boða og bjóða upp á trúverðug
svör við þeim eru ekki líklegir til
að öðlast traust almennings. Málið
er flókið og varðar alla samfélags-
þætti, ekki síst leikreglur efna-
hagslífsins og brotthvarf frá of-
neyslu til einfaldari lífshátta.
Endurmat og eldskírn
nýrra kynslóða
Hraðfara breytingar eru einkenni
síðustu áratuga, knúðar fram af
ágengum tækninýjungum og sam-
keppni fjölþjóðafyrirtækja um
markaði. Á fáeinum árum hefur
samskiptaumhverfi fólks tekið al-
gjörum stakkaskiptum og heimurinn
fyrir daga Nets og snjallsíma er
ungu fólki hulin ráðgáta. Margar
spurningar vakna um áhrif
upplýsingaflóðs og samfélagsmiðla á
stjórnmál og glímuna við þau erfiðu
vandamál sem bíða nýrra kynslóða.
Sumir vilja setja allt sitt traust á
Netið og beint lýðræði sem stjórn-
tæki í krafti þess. Þá yfirsést mönn-
um að ekkert kemur í staðinn fyrir
yfirvegaða greiningu mannshugans
og samtakamátt fjöldans til að
knýja fram breytingar, en sam-
skiptatæknin getur vissulega leikið
stórt hlutverk.
Benda má á sjálfsprottnar hreyf-
ingar eins og Podemos á Spáni sem
breytt hafa landslagi stjórnmálanna
þarlendis á örfáum árum og valda
því að þar ríkir nú pattstaða í að-
draganda þingkosninga 26. júní.
Syriza í Grikklandi eru samtök af
svipuðum meiði sem náðu þingræð-
islegum meirihluta og fá nú for-
smekkinn af glímunni við óbilgjarna
lánardrottna, sem heimta sitt. Þeir
kraftar sem hafa undirtökin í efna-
hagslífi heimsbyggðarinnar láta ekki
sinn hlut af fúsum vilja og úrslit
átaka á þeim vígvelli munu nú sem
fyrr skipta sköpum. Nýjar kynslóðir
sem hyggjast bera fram klassískar
kröfur um frelsi, jafnrétti og
bræðralag og þurfa jafnframt að
takast á við aðsteðjandi umhverfis-
ógnir standa því frammi fyrir erf-
iðasta verkefni Homo sapiens til
þessa.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Á fáeinum árum hefur
samskiptaumhverfi
fólks tekið algjörum
stakkaskiptum og heim-
urinn fyrir daga Nets og
snjallsíma er ungu fólki
hulin ráðgáta.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Efnahagskerfi í blindgötu og
hraðvaxandi umhverfisógnir