Skagfirðingabók - 01.01.2012, Síða 86

SKAGFIRÐINGABÓK
Sögualdarbærinn er hlaðinn úr torfi
og streng, sem skorinn var í nágrenni
hans og þurrkaður. Gunnar Tómas­
son, garðyrkjumaður í Laufási, gerði
grjóthleðslu en tveir Skagfirð ingar,
Stefán Friðriksson í Glæsibæ og Stefán
Stefánsson í Brennigerði hlóðu vegg­
ina. Steyptir veggir voru settir inn í
hleðslurnar til að tryggja ending u
bæjar ins.
Þegar ég las fréttir um Sögualdar­
bæinn og lýsingu á hinu góða hand­
bragði við torfhleðsluna fylltist ég
nokkru stolti því að ég mundi eftir
þeim nöfnum frá því að ég dvaldist á
Reynistað. Stefán frá Glæsibæ kom
þangað stundum og veitti aðstoð við
viðhald á hlöðnum útihúsum sem
stóðu norðan í Bjarnhettinum og uppi
á honum vestan við hæsta hólinn. Þá
sá ég hvernig skorinn var strengur og
hnausar og aðstoðaði Stefán með því
að rétta það sem til þurfti við við­
gerðirnar og raða hnausum. Torfið var
rist í mýrlendi með sérstöku verkfæri,
torfljá, og síðan var strengnum rúllað
upp til að hann þornaði. Við sóttum
hann loks á vögnum.
Þegar ég fékk Jón heitinn Ólafsson
frá Kirkjulæk, nágranna minn í Fljóts­
hlíðinni, til að gera við gamlar bæjar­
dyr við hliðina á húsi mínu á Kvoslæk,
áttaði ég mig á þeim mun sem er á
torfbæjum á Suðurlandi og í Skaga­
firði. Í Fljótshlíðinni nota menn mikl u
meira grjót við hleðslu en gert var
fyrir norðan, enda rignir meira fyrir
sunnan en norðan. Nú er unnt að læra
þessi gömlu handbrögð við húsagerð í
skólum, bæði í Skagafirði og í Flóa.
Við Össur gerðum okkur meðal ann­
ars ferð í Austur­Meðalholt í Flóa til
hjónanna Kristínar Magnúsdóttur og
Hannesar Lárussonar, en þar er einn
fárra torfbæja á landinu. Veruleg upp­
bygging hefur farið fram við gaml a
bæinn í Austur­Meðalholtum síðan
1986. Munu átta hús mynda sam­
stæða heild á bæjarhólnum, þegar
hjónin hafa lokið framkvæmdum sín­
um. Hannes fræddi okkur um gildi
torfbæjarins og nauðsyn þess að hann
hlyti viðurkenningu sem einstakt
mannvirki í byggingarsögu heimsins.
Enn eina gerð torfbæjar sá ég síð­
sumars 2009 þegar Margrét Hall­
grímsdóttir þjóðminjavörður bauð
mér með sér að hitta Filippus Hann­
es son (1909–2010) á Núpsstað.
Skömm u síðar brá hann aldurhniginn
búi, en hann hefði ég aldrei hitt og átt
með ógleymanlega stund í fögru
sumar veðri, nema vegna áhuga míns á
torfbæjum. Sýndist mér enn meira
grjót í veggjum á Núpsstað en hjá mér
í Fljótshlíðinni.
Allt hefur þetta sannfært mig um
nauðsyn þess að íslenski torfbærinn
eigi að hljóta réttmætan sess á heims­
minjaskrá UNESCO við hlið Þing­
vall a og Surtseyjar, ekki einn bær
held ur safn bæjanna sem nú er í vörslu
Þjóðminjasafnsins. Ég er sannfærður
um að hefði ekki notið við áhuga og
dugnaðar manna á borð við Jón á
Reynistað, hefði hættan á því að
þráðurinn slitnaði við þennan mikil­
væga þátt í menningu okkar orðið enn
meiri en varð um tíma. Nú má hins
vegar ganga að því vísu að staðinn
verði vörður um þessa húsagerðarlist
og menn átti sig á því að ástæða sé til
að hafa hana í heiðri, þótt þeir sem
bjuggu í húsunum hafi helst kosið að
jafna þau sem fyrst við jörðu eftir að
þeir fluttu úr þeim.
86