Skagfirðingabók - 01.01.2012, Side 147

„SKRIFARA LENGI LIFIR LOFIÐ MOLDUM OFAR“
147
Espó líns, sem fékk Skaga fjarðarsýslu
árið 1802. Fram hefur kom ið, að Einar
afritaði margt eftir Espólín og sýndi
honum fyrstum manna drög sín að
Fræðimannatalinu, sem hann vildi ei,
að Einar „forka staði“. Saman unnu
þeir að hinu mikla verki Sögu frá Skag­
firðingum, heim ildarriti í árbókarformi
1685–1847, sem gefið hefur verið út í
fjórum bind um (1976–1979). Er tal­
ið, að Espólín sé höfundur verksins frá
upphafi til dauðadags 1836, en Einar
þá tekið við og lokið verkinu. Einar
mun raunar hafa skrifað alla Skag­
firðingasöguna upp og aukið nokkru
við hana. Telja fróðir menn sig geta
greint höfundareinkenni Einars á hans
hluta verksins. Svo segir Einar í Skag­
firðingasögunni, er hann fjallar um
skyndilegt fráfall Espólíns sumarið
1836: „Nú skal í fám orðum greina
fráfall þess manns, er einna mestur
hef ur fræðimaður á Íslandi verið bæði
að fornu og nýju, þar með trúmaður
mikill og flestum mönn um frómlynd­
ari og um hvar vetn a vel farinn, en það
var sýslumaður Espólín.“ Getur Einar
þess síðan, að Espólín hafi þá um
sumarið í júlí mánuði lokið við að snúa
á íslensku útleggingu sinni á Opin­
berunarbók Jó hannesar guðspjalla­
manns, sem hann hafði áður ritað á
dönsku, en færði nú yfir á norrænu „að
tilmælum Einars, er fyrrum var að
Starra stöðum [leturbr. höfundar] og
fékk honum bók þá, er þeir fundust
síðsta sinni. Þó hélt Einar ei bók
þeirr i, er sýslumaður féll frá.“8 Síðan
segir Einar frá andláti sýslumanns við
Réttarholt og grein ir frá útför hans frá
Flugu mýrarkirkju. Tilvitnun þessi
seg ir meira en mörg orð um samstarf
og vináttu þessara tveggja fræðijöfra,
en auðheyrt er, að Einari fellur miður
að geta ekki haldið Opinberunar­
bókinni. En um það hefur hann vænt­
anlega ekki haft mikið að segja.
Óhætt mun að segja, að samvinna
þeirra fræðimannanna þriggja hér í
Skagafirði, Espólíns, Einars og Gísla
hafi borið ríkulegan ávöxt á akri fræð­
anna, og munu slíks ekki mörg dæmi
á þeirri tíð. Fjórði maðurinn er svo sr.
Jón Konráðsson, frændi Gísla Kon­
ráðssonar. Segja má e.t.v. að þessir
menn hafi myndað eins konar fræða­
skóla og skipt með sér að ein hverju
leyti verkum undir forystu Espó líns.
Gísli ritaði t.d. svokallaða Húnvetninga­
sögu, mikið verk í annálsformi (útgefin
1998) að áeggjan Espólíns, sem raunar
skrifaði frumdrög hennar, sem Gísli
síðan endurbætti og lauk við. Sama
munstur virðist eiga við um Sögu frá
Skagfirðingum, sem Espólín byrjaði, en
Einar Bjarnason lauk við. Bæði ritin
eru hvað byggingu snertir mótuð eftir
Árbókum Espólíns, sem hann lauk við
um 1830. Erfitt mun að fullyrða, hver
sé nákvæmlega hlutur hvers og eins í
söguritum þessum, en víst er, að þar er
hlutur Einars Bjarnasonar stór og
e.t.v. meiri en margan grunar.
Niðurlag
Einar Bjarnason sætti þeim örlögum
að vera uppi á þeirri öld, þegar talið
var að bókvitið yrði ekki í askana látið.
Síðari hluti 18. aldar og fyrri hluti
hinnar 19. voru engir sældartímar í
lífi þjóðar. Einar fæddist rétt í þann
mund, er móðuharðindin gengu í
garð, einhver mesti hörmungartími,
sem yfir Ísland hefur gengið, þegar
rignd i eldi og brennisteini og menn