Fréttatíminn - 08.01.2016, Blaðsíða 10

Eiríkur Bergmann
eirikurbergmann.com
Á ytra borði hefur Danmörk löngum þótt einskonar táknmynd frjálslyndis og
umburðarlyndis þar sem allskonar
afkimar hafa þrifist. Frjálsar ástir
óháð kynhneigð og hassneysla fyrir
opnum tjöldum í Kristjaníu og allir
bara eitthvað svo dægilega lige­
glad. Hugtak sem flestir Íslendingar
skilja sem einhvers konar jákvæða
afslöppun og áhyggjuleysi en merk­
ir í raun að vera skítsama – drullu­
skítsama sé það sagt harkalega. Jeg
er sgu fandedeme ligeglad með det
– ekkert huggulegt við það. Fleira
fer á annan veg í dönsku samfélagi
en við áður töldum. Frjálslyndið hef­
ur hopað fyrir afturhaldssamri út­
lendingaandúð eins og þeir þekkja
sem fylgst hafa með þróuninni í
landi fyrrum herraveldis okkar.
Þegar ég flutti frá Köben heim til
Íslands á tíunda áratugnum vildu
Danir enn sýnast umburðarlyndir
en þegar ég fyrir skömmu snéri aft­
ur við í svolitla fræðidvöl heyrði það
allt sögunni til. Nú flögguðu margir
fordómum sínum stolti þöndu – voru
alveg ligeglad með það. Í þessari
grein er spurt að því hvað gerðist
eiginlega í Danmörku.
Eitraðir útlendingar
Í rannsókn sem birt var svo snemma
sem árið 2001 hélt fræðikonan Karen
Wren því fram að yfir tvo fyrri ára­
tugi hafi menningarlegur rasismi,
sem áður var kirfilegar falinn undir
niðri, hægt og bítandi borist upp á
yfirborð danskra stjórnmála svo póli­
tíkin einkenndist hreinlega af ansi
þjakandi útlendingaandúð. Fordóm­
ar í garð framandi fólks féllu í frjóan
svörð í Danmörku og uxu um landið
á níunda áratugnum. Svo var sjálft
frjálslyndið talið réttlæting þess að
líta á útlendinga sem ógn við dönsk
þjóðareinkenni. Nú var komin fram
krafa um menningarlega einsleitni
og áhersla lögð á dyggð danskra
gilda sem einkum virtust þó hverfast
um íhaldssöm og kristin fjölskyldu­
gildi. Við getum tekið nokkur dæmi
ummæla í þessa veru.
Á miðjum níunda áratugnum
líkti Mogens Glistrup (sem ég geri
betur grein fyrir á eftir) múslimum
í Danmörku sem flúið höfðu Írak­
Íran stríðið við „dropa af arsen­
iki í tæru vatnsglasi“. Hér er strax
komin hugmyndin um hina hreinu
Dani og eitruðu útlendinga. Evrópu­
þingmaður Danska þjóðarflokksins
(sem ég ræði einnig á eftir), Mogens
Camre, sagði fyrir kosningarnar
2001 að íslam væri hugmyndafræði
hins illa og að múslímar kæmu til
Danmerkur í þeim tilgangi að taka
landið yfir. Fyrir vikið rauk flokkur
hans upp í fylgi. Kosningaherferð
flokksins hafði hverfst um höfuð­
búnað múslimakvenna. Í víðbirt­
ustu auglýsingunni stóð þetta yfir
mynd af slæðuklæddri konu: „Þín
Danmörk? Fjölmenningarlegt sam­
félag með hópnauðgunum, kúgun
kvenna og gengjaglæpum. Vilt
þú það?“ Árið 2010 vildi leiðtogi
Þjóðarflokksins, Pia Kjærsgaard,
banna gervihnattadiska í innflytj­
endahverfum svo unnt væri að út­
hýsa sjónvarpsstöðinni Al­Jazeera.
Og svo núna, skömmu fyrir nýliðin
áramót, lagði talsmaður flokksins í
utanríkismálum, Søren Espersen,
til að Nató hæfi sprengjuárásir á
borgaraleg skotmörk í Sýrlandi,
einkum þar sem konur og börn
héldu til. Þannig átti að sigra ISIS.
Til eru dæmi þúsunda samskonar
ummæla svo úr verður æði hávær
hljómhviða – eiginlegt einkennis­
stef danskra stjórnmála.
Framan af því tímabili sem hér
er til skoðunar töldust svona um­
mæli til jaðarsjónarmiða en nú eru
þau viðtekin í Danmörku. Öndverð
retórík er þar vandfundin. Innflytj­
endalöggjöfin orðin sú strangasta
á Vesturlöndum og víðtæk sátt um
að herða hana enn frekar. Meira að
segja Jafnaðarmenn og Sósíalíski
þjóðarflokkurinn samþykkja það.
Aðeins er tekist á um útfærslur.
Í fræðilegri umræðu er Danski
þjóðarlokkurinn óumdeilt felldur
í flokk öfgafullra popúlískra þjóð­
ernishreyfinga sem að undanförnu
hafa rokið fram í fylgi víða í Evr­
ópu, sá danski er raunar sá þeirra
sem náð hefur mestum árangri í álf­
unni, fékk flest atkvæði allra í Evr­
ópuþingkosninunum árið 2014 með
um 26,6 prósent atkvæða og varð
næststæstur í þingkosningunum í
fyrra þegar hann hlaut 21,1 prósent.
Frá frjálslyndi til forpokunar
Birna Karen Einarsdótt-
ir fatahönnuður segir
umræðuna um innflytj-
endur löngu komna út
í öfgar. Sjálf bjó hún
hátt í tuttugu ár í fjöl-
menningarsamfélaginu
á Vesterbro þar sem
fæstir eru hræddir við innflytj-
endur. Hún segir marga Dani
vilja halda í gömlu Danmörku þó
þróunin verði óhjákvæmilega
alltaf í aðra átt.
Danmörk í dag er allt annar
heimur en sú Danmörk sem ég
upplifði þegar ég flutti hingað,“
segir Birna Karen Einarsdóttir
fatahönnuður sem hefur verið
búsett í Kaupmannahöfn í ríflega
tuttugu ár. „Stundum fær maður
bara gæsahúð yfir því sem er
að gerast hérna. Margir Danir
virðast vilja halda í einhverja
hugmynd um Danmörku sem er
ekki lengur til og verður aldrei
til aftur hvað sem gerist, því
þróunin er bara í aðra átt. Fólk
hefur kannski verið allt of góðu
vant í mörg ár því velferðarkerfið
er svo svakalega gott. Að mínu
mati ætti einhver hluti af þessu
góðu velferðarkerfi að fara í
bjóða fólk velkomið og hjálpa því
að aðlagast dönsku samfélagi. Ég
væri alveg til í að borga
tannlæknagjöldin mín
sjálf ef hluti skattanna
færi í að hjálpa flótta-
mönnum og ég veit að
margir eru því sam-
mála,“ segir Birna sem
býr núna í Fredriksberg
en bjó áður í 18 ár í miðbænum, á
Vesterbro.
„Á Vesterbro vandist ég fjöl-
menningarsamfélagi þar sem
kaupmennirnir koma allsstaðar
að og besta vinkona mín er til
dæmis af annarri kynslóð inn-
flytjenda frá Írak. Hópurinn sem
kýs þessa flokka er óupplýstur og
þekkir ekki borgina, og fólkið sem
þetta fólk kýs á þing er fólk sem
er algjörlega vanhæft, maður fær
illt í magann við að heyra það
tala. Persónulega þekki ég ekki
eina manneskju sem kýs Danska
þjóðarflokkinn.“
„Annað sem fólk er orðið þreytt
á hérna er hversu mikið mál sem
tengjast innflytjendum eru ýkt
í fjölmiðlum. Hér eru endalaus
gengjaslagsmál og byssubar-
dagar milli hvítra Dana og rann-
sóknir sýna að innbrot eru miklu
frekar framin af Dönum en samt
er eitt og eitt mál sem tengjast
innflytjendum blásin upp.“ -hh
Vilja Danmörku
sem er ekki til
Úrslit þingkosninga 1973-2011:
1973
15,9 %
Framsóknarflokkurinn
(Fremskridtpartiet)
Danski þjóðarflokkurinn
(Dansk folkeparti)
1975
13,6 %
1988
9,0 %
1994
6,4 %
2001
12,0 %
1998
7,4 %
2007
13,9 %1979
11,0 %
1981
8,9 %
1984
3,6 %
1977
14,6 %
1987
4,8 %
2005
12,3 %
2011
12,3 %
2015
21,1 %
1990
6,4 %
1998
2,4 %
Til að skýra þá þróun verðum við að
þræða okkur í gegnum forsöguna.
Tvívíð sjálfsmynd
Fyrir utan skammvinna tíð Kal­
marsambandsins á árunum 1397
til 1523 tókust á miðöldum tvö
heimsveldi á um yfirráðin á norður­
slóðum; danska konungsveldið og
það sænska. Fram á sautjándu öld
var Danmörk yfirþjóðlegt heims­
veldi í fjölmenningarlegu ríki sem
náði yfir æði víðfemt landsvæði; frá
Skáni í Svíþjóð nútímans, upp um
Noreg, út til okkar í norðvestur eyj­
unum í Atlantshafi, niður til Slés­
víkur og Holstein í Þýskalandi og
meira að segja yfir til sumra norður­
eyjanna sem nú tilheyra Bretlandi.
Í þessu volduga herveldi konungs
voru Danir klárt og kvitt herraþjóð­
in sem ríkti yfir undirsettu fólki í
öðrum löndum ríkisins.
Úr þessum aðstæðum þróaðist
tvívíð þjóðarsjálfsmynd þar sem
skilið var á milli innra mengis etn­
ískra Dana og svo annarra hópa
ríkisins í ytri lendum sem ekki
voru álitnir tilheyra hinni dönsku
herraþjóð. Hollusta Dana var ann­
ars vegar við kónginn í yfirríkinu
öllu en einnig við föðurlandið sem
afmarkaði hinn innri kjarna þjóð­
arinnar. Úr varð togstreita sem við
greiningu á dönskum stjórnmálum
skiptir enn í dag sköpum að skilja.
Svo skrapp ríkið saman í stöð­
ugum hernaðarósigrum yfir all­
langan tíma. Fyrst tapaðist Skánn
til Svíþjóðar upp úr miðri sautjándu
öld, Noregur hvarf sömuleiðis til
samstarfs við Svía árið 1814 og svo
tóku við langvinn stríð um Slesvík
og Holstein sem bæði hurfu inn í
Þýskaland í nokkrum skrefum.
Loks hljóp Ísland úr skaftinu á með­
an Danir voru enn hersetnir nasist­
um í seinna stríði – eftir voru aðeins
Grænland og Færeyjar til að næra
sjálfsmynd Dana sem herraþjóðar.
Mynd/NordicPhotos/GettyImages
10 | fréttatíminn | Helgin 8. janúar-10. janúar 2016