Fréttatíminn - 12.08.2016, Blaðsíða 30

30 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 12. ágúst 2016
Breum, höfund bókarinnar Ball-
aden om Grönland.
Risablokkirnar í Nuuk
Risavöxnu íbúðarblokkirnar í
Nuuk eru vitaskuld sýnilegasta
dæmið um forsjárhyggju Dana.
Slíkar blokkir höfðu reynst ágæt-
lega til að skjóta skjólshúsi fyrir
hina hjólandi alþýðu Kaupmanna-
hafnar en hins vegar var ekki tekið
tillit til sér-grænlenskra aðstæðna.
Gangar þrengdu að veiði- og fiski-
mönnum og það var jafnvel tor-
sótt fyrir þá að komast inn og út
um þröngar dyr í fullum vetrar-
skrúða. Og evrópskir fataskápar
voru einu hirslurnar og allt of litlir
til að geyma veiðarfæri.
Baðkör voru ekki hönnuð til að
gera að veiddum sel og fljótlega
stíf luðust pípulagnir. En mesti
vandinn var þó sálrænn. Veiði-
mennirnir og fjölskyldur þeirra
voru vanir snæviþaktri víðáttunni.
Gráar blokkirnar þrengdu að þeim
og fólk fylltist innilokunarkennd.
Ida Matthiasson segir að viss
bannhelgi hafi hvílt yfir því að
ræða tilfinningar þeirra sem þving-
aðir voru til búferlaflutninga.„Það
var enginn spurður álits,“ segir Ida
Matthiasson. „Byggðum var bara
lokað og íbúarnir fluttir á brott
með valdi. Margir voru sárir og þau
særindi hafa flust á milli kynslóða
til barna og barnabarna. Það er
ekki talað um þetta, þetta er tabú.“
Tabú
Nefndin hefur safnað munnlegum
frásögnum fólks um fjölda málefna.
„Fólk ákveður sjálft um hvað það
vill tala,“ segir Magdalene Møller,
starfsmaður nefndarinnar, í sam-
tali við fréttabréfið. „Stundum er
það um fortíðina, það sem fólk hef-
ur upplifað, oft og tíðum um arf ný-
lendustjórnarinnar. En það getur
líka snúist um samtímann, þá vega-
tálma sem fólk rekst á eða áskoranir
sem við er að glíma. Þá spyrjum við
líka um hvaða svör fólkið hefur fyrir
framtíðina.“
„Það sem nefndin stefnir að er að
koma því til skila að einstaklingar
geri sér grein fyrir að þeir geti opnað
munninn og lagt sitt af mörkum til
þeirrar frásagnar sem hvert einasta
samfélag hefur þörf fyrir, til þess að
skilgreina sig,“ segir nefndarmaður-
inn Jens Heinrich. Hann bendir á að
enn hafi Grænlandssagan sjaldnast
verið sögð af Grænlendingum sjálf-
um. „Rétturinn til að skilgreina sjálf-
an sig er einn mikilvægasti þáttur
nefndarstarfsins. Saga Grænlands og
umfjöllun um Grænlendinga hefur
hingað til oftast verið verk annarra
en þeirra sjálfra.“
„Danir eru enn um sinn ábyrgir
fyrir Grænlandi og ef ríkjasam-
bandið á að eiga framtíð fyrir sér
er nauðsynlegt að endurskoða
söguna.“
Nýlenda og amt
Frá þriðja tug átjándu aldar til
1953 var Grænland dönsk nýlenda,
en þá var eyjan innlimuð í Dan-
mörku. Ein af ástæðunum var sú
að Sameinuðu þjóðirnar hófu að
beina sjónum sínum þangað þegar
nýlendur urðu sjálfstæðar hver af
annari. Breytingin var liður í nýrri
stjórnarskrá Danmerkur og var bor-
in undir dönsku þjóðina, en ekki
Grænlendinga sjálfa. Heinrich segir
að nýlendutíminn hafi ekki endað
árið 1953 þegar Grænland varð amt
í Danmörku.
„Í Danavæðingunni varð hvað-
eina sem var grænlenskt annars
flokks. Sú tilfinning sem fylgir því
að beitt hafi verið rangindum, fylgir
Grænlandi enn í dag. Ekki var gert
upp við þetta þegar Grænland fékk
heimastjórn 1979.“
Mynd | Ásgeir Pétursson Skriðjökull við Nuuk-fjörð.
Mynd | UNRIC/Árni Snævarr Blokkir við innsiglinguna til Nuuk.
Mynd | Ásgeir Pétursson Qoornoq eyja hefur verið í byggð eins
lengi og elstu menn. Þar var nyrsta og
vestasta byggð norrænna manna, og þar
hafa fundist leifar fornrar byggðar Inúíta.
Mynd | Ásgeir Pétursson Sífellt gengur á jökla
og ís Grænlands.
Mynd | Ásgeir Pétursson Barn í Nuuk.
Olía og gull og „grænir“ málmar
Grænlendingar eru aðeins hálf-
drættingar við Reykvíkinga hvað
íbúafjölda varðar, en þeir eru um 58
þúsund talsins. Grænland er hins
vegar um tuttugu og tvisvar sinn-
um stærra en Ísland og álíka stórt
og Þýskaland, Frakkland, Stóra-
Bretland, Ítalía, Spánn og Portúgal
samtals.
Samkvæmt samkomulagi við Dani
2009 voru Grænlendingar viður-
kenndir sem sérstök þjóð sem hefði
sjálfsákvörðunarétt og yfirráð yfir
auðlindum sínum. Samkvæmt veg-
vísi til sjálfstæðis gæti Grænland
orðið sjálfstætt ríki þegar styrkja
frá Dönum er ekki lengur þörf en
þeir nema nú tveimur þriðju hlutum
fjárlaga.
Grænland státar svo sannarlega
af miklum auðæfum. Talið er að í
iðrum jarðar leynist járn, demant-
ar, gull, kopar, hvítagull og títan,
auk svokallaðra searths, sjaldgæfra
jarðmálma.1
Jarðmálmarnir sjaldgæfu eru alls
sautján mismunandi málmar sem
finnast óvíða í vinnanlegu magni.
Það er kaldhæðnislegt að ástæðuna
fyrir því að hægt er nálgast þá nú á
Grænlandi má rekja til þess að jöklar
hopa af völdum loftslagsbreytinga;
en á sama tíma gagnast þeir einkum
í því sem kallað er „græna hagkerf-
ið“ og er sett til höfuðs sömu lofts-
lagsbreytingum. Þessir málmar eru
þannig notaðir í vindtúrbínur og raf-
magnsbíla en líka í tölvur, snjallsíma
og rafhlöður.
1 https://www.unric.org/is/component/content/article/34-february-2013/25889-barattan-um-sjaldseea-graena-malma)
Ida Matthiason tekur í sama
streng. „Manni finnst að maður
standi ekki jafnfætis Dönum, svo
dæmi sé tekið. Við viljum stuðla að
því að fólk sé meðvitað um þetta og
að samtal eigi sér stað innan sam-
félagsins í stað þess að sniðganga
umræðuefnið. Ef ekki þá flyst þetta
einfaldlega á milli kynslóða.“
Grænlendingar annars flokks
Danmörk brást, eins og fyrr segir,
ókvæða við skipan nefndarinnar
og í fyrstu vildu Danir sem minnst
hafa af henni að segja. „Að mínu
mati skorar nefndin á hólm hvaða
augum Danir og Grænlendingar
líta hvorir aðra og sjálfa sig, segir
Heinrich sem býr í Danmörku eins
og þúsundir annara Grænlendinga.
„Goggunarröðin var sú að Dan-
ir voru fyrirmynd, voru þróað-
astir, best menntaðir, auðugastir
og hamingjusamastir, en Græn-
lendingar voru andstaða alls þessa.
Og vissulega er erfitt að venjast því
að slíkt breytist. Í einföldum drátt-
um má segja að markmiðið sé að
auka stolt og sjálfsvirðingu Græn-
lendinga, svo að jafnrétti verði ekki
nafnið tómt innan ríkjasambands-
ins.“
Ekkert enn komið í stað blokkar P
Í miðri Nuuk er stór og tóm lóð, þar
sem áður stóð hin illræmda Blokk
– P. Hún var rifin 2012 en enn hef-
ur ekkert verið byggt í staðinn.
Á sama tíma snúa íbúarnir aftur
til Qoornoq-eyjar til að gera vor-
hreingerningu og dytta að gömlu
heimilum sínum sem nú eru not-
uð sem sumarbústaðir. Þar varð
rafmagnslaust þegar ákveðið var
að „loka“ byggðinni, en lýsing og
kynding eru ekki lengur óyfirstíg-
anleg vandamál, þökk sé sólar-
orku. . Nú minna sólarorkunemar
og rauð-hvítir grænlenskir fánar,
sem prýða nánast hvert hús, á að
nýir tímar eru gengnir í garð og að
lítil þjóð í risastóru landi er tilbúin
til að takast á við áskoranir fram-
tíðarinnar.
KRINGLUNNI 2. HÆÐ | HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI
SPÖNGINNI, GRAFARVOGI
SELESTE
UMGJÖRÐ Á:
1 kr.
við kaup á glerjum
YFIR 2000 VÖRUTEGUNDIR
ALLT AÐ 75% AFSL.
ÚTVÖRP
BÍLTÆKI
FERÐATÆKI
SJÓNVÖRP
HÁFAR
FRYSTIKISTUR
BLANDARAR
Sjá allt
úrvalið
á ht.is
SUÐURLANDSBRAUT 26 - REYKJAVÍK - SÍMI 569 1500
TAKMARKAÐ MAGN
Fyrstur kemur – fyrstur fær!