Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1971, Síða 4

Páll Gíslason.
BLÁÆÐABÓLGA OG BLÓÐ-
TAPPAR í LUNGUM
Páll Gíslason, yfirlæknir
hancLlækningadeildar Land-
spítala íslands.
Á SÍÐUSTU ÁRUM hafa orðið
geysilegar framfarir í læknis-
fræði og margvíslegri tækni
beitt til að lækna ýmsa þá sjúk-
dóma, sem áður voru oftast ban-
vænir, en eru nú læknaðir með
nýjum lyfjum eða skurðaðgerð-
um.
Fyrir 40 árum sögðu læknar:
„Ef við hefðum nú einhver lyf
við lungnabólgu eða berklum!“
Þessi lyf höfum við nú, en ný
vandamál hafa komið í þeirra
stað.
Einn er sá sjúkdómur, sem
erfiðlega hefur gengið aðeiga við
og hefur ekki breytzt mikið síð-
ustu árin, en er stöðugt vand-
meðfarinn, en það er bláæða-
bólga og blóðtappar í lungum
vegna hennar, sem oft leiða
sjúkling til dauða, eftir að vel
hefur gengið meðferð á sjúk-
dómi þeim, sem lagði sjúkling
í rúmið í upphafi.
Ég vil í mjög stuttu máli
greina frá tíðni, helztu orsök-
um, einkennum og me'ðferö blá-
æðabólgu og lungnablóðtappa,
áður en skýrt er frá ýmsum
nýjungum í rannsókn og með-
ferð, sem nokkrar vonir standa
til að geti breytt til batnaðar
ástandi og horfum þessara
sjúklinga.
DÍI»M — OIISAKIÍI
Bláæðabólga eða -segi kemur
oftast í kjölfar annars sjúk-
dóms, sem hefur lagt sjúkling
í rúmið.
Erfitt er að segja um tíðni
bláæðabólgu vegna þess, hve
sjúkdómsgreining er oft óviss,
en varla er vafi á, að hún hef-
ur aukizt.
Á spítölum í Oxford jókst
hún um helming á tímabilinu
frá 1947 til 1960. Með nýrri
rannsóknartækni (mælingu á
geislavirku fibrino-geni) hefur
fundizt bláæðasegi eftir skurð-
aðgerð hjá !/s hluta sjúklinga
yfir 40 ára, en helmingur þess-
ara sjúklinga voru einkenna-
lausir með öllu.
Helztu orsakir og atvik upp
talin eru:
1. Eldri sjúklingum er hætt við
bláæðabólgu. Sjaldgæft hjá
börnum.
2. Lega í rúmi eða setur í stól,
þ. e. kyrrstaða, sérstaklega
gamals fólks.
3. Skurðaðgerðir og því frem-
ur sem aðgerðin tekur lengri
tíma.
4. Staðbundinn áverki eða
þrýstingur (slys, gips, lega
á kodda í hnésbót).
5. Bólgur í grindarholi eða fót-
um.
6. Æðahnútar og afleiðing
fyrri æðabólgu.
7. Fæðing eða fósturlát.
8. Ýmsir sjúkdómar í blóði,
krabbamein o. fl.
9. Notkun hormónlyfja, svo
sem getnaðarvarnarlyfja.
Tíðni er mest við kviðarhols-
aðgerðir og þá meiri við aðgerð-
ir á innri kynfærum kvenna, en
mest við meiri háttar aðgerðir
á kviðarholslíffærum, svo sem
maga, ristli og legi.
Bláæðabólga kemur oftast án
þess að sýklar eigi beinan þátt
í. Komist sýklar að, getur graf-
ið í bólgunni, en annars mynd-
ast þéttur rauður segi, sem
hvítnar, þegar blóðið síast úr
honum. Er hann þá fastur við
æðavegginn og lokar æðinni um
langan tíma. Æðin getur samt
opnazt aftur og starfað, en er
þá án lokanna, og rennur blóðið
þá ekki alltaf í rétta átt. Veld-
ur þetta miklum óþægindum og
oft bjúg og sárum á fótum.
Bláæðabólga á handleggjum
er fátíð, nema staðbundin eftir
nálarstungur og langvarandi
vökvagjafir.
Helztu staðbundnu orsakir
storknunar í æð eru:
1. Hægt rennsli blóðsins.
2. Sært innra borð æðarinnar.
3. Óeðlileg samsetning blóðsins
— aukin tilhneiging til
storknunar.
Við rúmlegu og kyrrstöðu
hægist blóðrennsli í bláæðum
fóta og grindarhols. í gömlu
fólki og í sjúklingum með bólg-
ur í grindarholi eru oft skadd-
aðar bláæðar. Eftir skurðað-
gerðir, við blóðsjúkdóma og
krabbamein, er storknun oft
óeðlilega mikil (minni fibrino-
lysis, aukin viðloðun throm-
bocyta o. s. frv.).
38 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS