Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1974, Blaðsíða 14

lífið. Af lengingu meðalævinnar leiðir og það,
að hlutfallstala garmilla fer sívaxandi. Og þar
eð við höfum ekki enn komist yfir epli Iðunn-
ar, gerumst við stöðugt „hárir og gamlir“. Tal-
að er nú um „uppbyggjandi heilsuvernd“ (con-
structive medicin eða health promotion). Leit-
ast er við að búa almenningi hin ákjósanleg-
ustu skilyrði til að öðlast fullkomna heilsu og
vellíðan, og ekki bara að vera laus við greini-
leg veikindi.
Maður getur verið vonsæll, mátt- og mót-
stöðulítill, honum getur verið gjarnt til að taka
hverja sótt, sem gengur, eða fá gigt, eða hann
getur haft ofnæmi gegn einu og öðru, eða verið
andlega viðkvæmur og þolað illa mótlæti, án
þess að hægt sé að rekja þetta ástand til nokk-
urs sjúkdóms. Það kann að vera af líkamleg-
um eða geðrænum uppruna, en utanaðkomandi
áhrif geta verið hér að verki og enn fremur
beinlínis leitt til veikinda.
Það veltur á miklu, að orsaka vansældar og
veikinda sé leitað bæði hjá einstaklingum, stór-
um hópum og á félagslega sviðinu, svo að hægt
verði að taka fyrir hin óheillavænlegu áhrif með
heilbrigðisráðstöfunum, sem koma þjóðfélag-
inu í heild til góða.
I heilsuverndarstarfi þarf að gera sér ljóst,
að vansæld og veikindi eiga sér oft margvísleg-
ar samtvinnaðar orsakir. Ef sóttnæmur sjúk-
dómur er tekinn sem dæmi, þarf sjúklingurinn
að hafa fengið í sig sýkil, eða sóttkveikju. Þetta
eitt út af fyrir sig gerir þó ekki út um það,
hvort maðurinn veikist eða ekki. Hér kemur
margt til, sem einnig hefur áhrif á gang veik-
innar, ef úr verður, svo sem ónæmi, meðfætt
eða vegna ónæmisaðgerðar, heilbrigðisástand
mannsins að öðru leyti, en það er aftur komið
undir erfðaeiginleikum hans, nuxtaræði, húsa-
kynnum, — og í þessu sambandi ekki síst hús-
rými þar, — atvinnu, aðbúnaði á vinnustað og
á heimili, fjölskyldulífi, aðstöðu til hvíldar og
aðhlynningar og nauðsynlegri læknishjálp. Sumt
af þessu er háð efnahag, þekkingu og þrifn-
aðarkennd einstaklingsins, jafnvel þjóðfélags-
legu ástandi, t. d. í húsnæðismálum og tilhög-
un sjúkratrygginga, svo að eitthvað sé nefnt.
1 dag nær heilsuverndarstarfið til þjóðfélags-
þegnsins þegar í móðurkviði. Starfsmenn þess
hafa í vissum tilvikum jafnvel verið með í ráðum
um, hvort til hins nýja borgara hefði átt að
stofna eða ekki. Löngu áður en væntanlegur
þjóðfélagsþegn sér dagsins ljós, segja læknar og
í stöku tilvikum félagsmálastofnanir álit sitt á
því, hvort rétt sé, að svo verði eða ekki, og ræður
þá að sjálfsögðu þar um umhyggja fyrir hinu
ófædda barni eða fyrir heilsu móðurinnar.
Venjulega hefst samstarf móður og heilsu-
verndarstöðvar þegar eftir að móðirin telur sig
þungaða, og báðir aðilar gera sitt besta til, að
hinn væntanlegi borgari megi hafa sem best
skilyrði til að verða bæði hamingjusamur og
nýtur þjóðfélagsþegn.
Athugað er, hvort eitthvað þurfi að óttast eða
varast, móðurinni eru lagðar reglur um matar-
æði og aðrar lífsvenjur, og fylgst er með heilsu
hennar og barnsins, einkum síðari hluta með-
göngutímans, og ráðstafanir gerðar til þess að
tryggja báðum sem mest öryggi, þegar að fæð-
ingu kemur.
Nýverið hafa læknar, sem vinna við mæðra-
eftirlit, læknar á fæðingarstofnunum, barna-
læknar, eyrnalæknar og aðrir sérfróðir læknar
tekið höndum saman um að reyna að bjarga
börnum, sem við nákvæmar sameiginlegar at-
huganir lækna fyrir eða eftir fæðingu eru talin
eiga á hættu að verða blind, heyrnarlaus, van-
gefin eða vansköpuð, frá þessari ógæfu. Þetta
samstarf lækna er hafið hér, þótt ekki sé enn
fullmótað.
Til eru vissir erfðaeiginleikar í blóði, sem
geta haft í för með sér dauða nýfædds barns,
ef blóðflokkar foreldra þess hafa átt illa sam-
an. Mæðradeildir heilsuverndarstöðva og lækn-
ar á fæðingarstofnunum fylgjast því nú náið
með blóðflokkum foreldra barnanna, og ef nauð-
syn krefur, er skipt um blóð í barni skömmu
eftir fæðinguna og lífi þess þannig bjargað, og
þó er á einstaka stað farið að grípa til þessara
aðgerða á fóstri í móðurkviði.
Leitað er nú að hjá öllum börnum, sem færð
eru til ungbarnastöðva í Reykjavík, sérstöku
efni í þvagi (fenolketon), sem gefur til kynna,
að barnið eigi í vændum að verða vangefið, nema
strax séu gerðar ráðstafanir til að koma í veg
fyrir það, og er það auðvelt. Þetta er afar sjald-
gæft fyrirbæri, en afdrifaríkt fyrir barnið og
aðstandendur þess.
Á ungbarnadeildum er fylgst með þroska
barnanna og mæðrum gefnar leiðbeiningar um
mataræði barnsins og jafnvel móðurinnar líka.
Börnin eru varin gegn alvarlegum sjúkdómum
með reglubundnum ónæmisaðgerðum (barna-
veiki, kíghósta, stjarfa, kúabólu og mænusótt).
Tekin hefur verið upp reglubundin augnskoðun
á 3ja—4ra ára börnum með hliðsjón af duldri
sjónskekkju og sjóndeyfu.
I barnageðdeild Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur eru börn með hegðunarvandamál (og í
vissum tilvikum einnig foreldrar þeirra) tekin
í meðferð í þeim tilgangi að stemma á að ósi. —
Þegar ungbarnaeftirliti lýkur, tekur heilsu-
gæsla í skólum við og fylgir barninu og ungl-
116 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS