Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1974, Page 16

Sótthremsun -
Desinfection
Friðrilc Einarsson, dr. med.
ÉG mun í þessu greinarkorni nota orðið sótt-
hreinsun um það, sem er sterilization á erlend-
um málum, en nota orðið desinfection óþýtt,
enda mun verða um fleiri erlend orð að ræða.
Inngangur: Áður en „aseptic“ — en það þýð-
ir að gera skurðaðgerðir þannig, að sem minnst
hætta sé á mengun af sóttkveikjum, og „anti-
septic“ — sem þýðir að berjast á móti sótt-
kveikjum, sem þegar eru fyrir hendi — voru
innleidd í skurðlæknisfræðina, þótti sjálfsagt,
að gröftur kæmi í öll eða svo til öll skurðsár.
Á þriðja ársfjórðungi síðustu atdar heimsótti
Sir Clifford Allbutt spítala, þar sem honum
var sýndur hópur sjúklinga, sem limir höfðu
verið teknir af. Stúfarnir voru baðaðir í grefti.
Sá, sem sýndi honum þessa sjúklinga, hrópaði
upp yfir sig: „Þetta, herra minn, þykir mér
vænt um að sjá. Ekkert er svo heilsusamlegt
í sári eins og að sjá það baðað í góðum grefti“.
Menn töluðu þá um „pus bonum et laudabile"
— sem þýðir góður gröftur og lofsverður. Þetta
hefur víst verið til þess að greina þess konar
gröft, sem myndast af venjulegum bólgubakt-
eríum, frá „pus malum“ — sem þýðir slæmur
gröftur, og hefur þá sennilega verið miðað við
berklaígerðir, sem gefa frá sér þunnan gröft,
og læknar og hjúkrunarfólk hefur tekið eftir
því, að þessir fistlar og ígerðir greru seint eða
ekki.
Ungverski fæðingarlæknirinn Ignaz Semmel-
weis hafði sýnt fram á það á fimmta tug síð-
ustu aldar, að barnsfararsótt kom af því, að
læknarnir menguðu fæðingarvegina með hönd-
um sínum. Hann sýndi líka fram á, að með því
að þvo hendurnar úr klórblöndu var hægt í
mörgum tilfellum að koma í veg fyrir barns-
fararsótt. Semmelweis reyndi að gera læknum
skiljanlega þessa staðreynd, sem hann var bú-
inn að sanna á deild sinni. En hann talaði fyrir
daufum eyrum og fáir eða engir tóku neitt til-
lit til þessa. Það var fyrst eftir að Joseph List-
er sýndi fram á það 1867, eftir nokkurra ára
reynslu, að koma mátti í veg fyrir mikið af sýk-
ingum í skurðsárum með því að nota sem mest
hreinlæti, og einnig baðaði hann sárin og bjó
um þau með karbolsýrublöndu. Einnig úðaði
hann loftið í skurðstofunum með þessu efni,
Samkvæmt reynslu hans var ekki um að vill-
ast, að þetta hjálpaði mjög til við að halda sár-
um hreinum, þannig að þau gætu gróið eðlilega.
Það kostaði Lister mörg ár að berja þessa stað-
reynd inn í starfsbræður sína, en hann gafst
ekki upp eins og Semmelweis, hann barðist
hörkulegri baráttu, þangað til þetta var orðið
viðurkennt. Þess vegna er Lister líka talinn fað-
ir antiseptiskra og aseptiskra aðferða í læknis-
fræðinni.
Á árunum fyrir 1865 hafði Louis Pasteur
fært að því gild rök, að óhreinindi í sárum,
gröftur, drep og þess háttar mundi orsakast af
efni, sem lifði þar og tímgaðist. Síðan hefur
sýklafræði og veirufræði, svo sem kunnugt er,
fleygt ört fram, en ég læt þennan stutta inn-
gang nægja.
Sótthreinsun: Með sótthreinsun er átt við að-
ferð, sem drepur allar sóttkveikjur og hvíldar-
stig þeirra (spora) og einnig veirur. Það er tal-
in fullkomin sótthreinsun, þótt ein baktería af
milljón lifi af aðgerðina og sé fær um að tímg-
ast á eftir (danskur staðall). Nær fullkomnun
er ekki álitið, að hægt sé að komast.
1. Gufusótthreinsun í þar til gerðum ofnum
(autoclava) er besta og öruggasta aðferðin,
sem hægt er að nota í reynd. Hún er líka
ódýr. Aðrar flóknari aðferðir, sem síðar verð-
ur vikið að, eru ekki framkvæmanlegar í
reynd nema í iðnaði og þar sem mjög mikið
er framleitt. Sótthreinsun í þessum ofnum
byggist á þrennu:
a) Hitastigi.
b) Yfirþiýstingi inni í sótthreinsunarhólf-
inu.
c) Tímalengd.
118 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS