Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1974, Blaðsíða 39

1 þessum tilvikum halda menn
að um sé að gera einstaklinga
með gallað ónæmiskerfi, sem sé
óhæft til að halda sýkingunni
í skefjum eins og allur fjöldinn
virðist geta. Menn hafa því litl-
ar áhyggjur af þessari sjald-
gæfu heilabólgu, þegar verið er
að meta gildi mislingabólusetn-
ingarinnar.
Kúabólusetning er einnig
framkvæmd með lifandi veiru,
og hafa aðferðir við framleiðslu
bóluefnisins litlum breytingum
tekið. Lymfan, sem notuð er, er
enn sem fyrr framleidd á kálfs-
húð, sem hefur verið hreinsuð
eftir því sem hægt er og bólu-
sett víðs vegar. Þegar bólur
fara að koma út á kálfunum er
hirtur úr þeim vessinn og reynt
að hreinsa hann með fenoli og
glyserini. Þessi aðferð er gróf
og gamaldags, en menn hafa
hikað við að breyta henni mik-
ið vegna þess hve vel hún hef-
ur gefist í baráttunni við þann
mikla vágest bólusóttina allar
götur síðan 1798. Kúabólusetn-
ing hefur nú útrýmt bólusótt
af stórum svæðum í veröldinni,
þeim svæðum, sem eru svo efn-
um búin að þau geti veitt sér
þessa ódýru ónæmisaðgerð. Því
miður er þó ekki enn búið að út-
rýma bólusóttinni alveg, og ár-
lega deyja þúsundir fátækra í
snauðu löndunum úr bólu. 1 Ind-
landi er hún landlæg og svo mun
verða enn um sinn, og hún er
skæð með að fylgja í kjölfar
styrjalda og hungursneyðar.
Bættar samgöngur hafa vakið
athygli ríku þjóðanna á þessum
mikla vágesti og nú í nokkur ár
hefur verið farin herferð til út-
rýmingar bólu, aðallega á veg-
um WHO, Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna. Arangur hefur orðið
nokkur, en betur má ef duga
skal og hætt er við að fljótt sæki
í sama horfið, ef félagslegt
ófremdarástand í þéttbýlasta
hluta heims er látið viðgangast
rniklu lengur. Eða hvernig eiga
lönd, sem hafa ekki einu sinni
komið sér upp manntali og hafa
ekki á að skipa nema kannske
einum lækni á hverja 200 þús-
und íbúa, að ráða við öll sín
heilsufarslegu vandamál ?
Kúabólusetning er mjög víða
lögboðin. m. a. hér á landi. Þess-
um lögum er þó ekki framfylgt,
ef vissar heilsufarslegar ástæð-
ur hindra. Sá sem bólusetja á
má ekki hafa þekkta blóðsjúk-
dóma, sem skekkja hvíta blóð-
mynd, og ekki gallað ónæmis-
kerfi. Ef slíkir einstaklingar eru
kúabólusettir, má búast við því
að bólan stækki og stækki og
af öllu saman geti hlotist drep
á því svæði, sem bólusett var,
og verulegt hættuástand skap-
ast eins og við önnur lifandi
bóluefni. Við kúabólusetningu
er þess gætt, að sá sem bólu-
setja á hafi heila húð og ekki
excem eða sár, sem bólan geti
breiðst í. Sá sem. bólusetja á
skal vera heilbrigður og helst
ekki nýstaðinn upp úr þyngri
farsóttum eða öðrum sjúkra-
legum. Sú hætta, sem menn
reyna sérstaklega að forðast
við kúabólusetningu, er hættan
á heilabólgum. Þær eru sem bet-
ur fer mjög sjaldgæfar eða á
að giska 1 í 10—50 þúsund bólu-
setningum. Þær koma aðeins
eftir frumbólusetningar og eft-
ir að farið er að setjast að ból-
unni og sá lasleiki, sem. vart
verður við á 9.—11. degi eftir
bólusetninguna, er að batna. Or-
sökin virðist liggja í einhverju
afbrigðilegu viðbragði ónæmis-
kerfsisins og eykst tíðni þess-
arar heilabólgu með aldri hins
frumbólusetta. Því er æskilegt,
að frumbólusetning sé gerð inn-
an 4 ára aldurs, og minnst virð-
ist börnum á öðru aldursári
verða um kúabólusetninguna.
I mörgum löndum er talið óráð-
legt að bólusetja börn á skóla-
aldri, en oft er heilsu barna
þannig háttað, að erfitt er að
bólusetja innan 4 ára aldurs.
Þetta er því oft gert snemma
á skólaaldri og erfitt að sjá,
hvernig einstaklingur í nútíma
þjóðfélagi kemst allra sinna
ferða án þessarar bólusetning-
ar, sem víða er ki’afist vottorða
um við ferðalög. Þessi vottorð
eru þó ekki alltaf mikils virði
sem sóttvarnir. Þau eru gild,
ef frum- eða endurbólusetning
hefur verið gerð innan þriggja
ára. Um frumbólusetningu má
ekki gefa vottorð, nema læknir
hafi skoðað og metið árangur
hennar. Vottorð um endurbólu-
setningu má skv. alþjóðareglum
gefa út um leið og endurbólu-
sett er og án þess að læknir hafi
litið á árangurinn. Vottorð um
gilda endurbólusetningu hafa
því mjög margir, sem árangurs-
laust hafa látið endurbólusetja
sig vegna ferðalaga og hafa
kannske misst mótefnin frá
frumbólusetningunni að miklu
eða öllu leyti. Þessir einstakl-
ingar eru í beinni smithættu,
ef þeir fara inn á sýkt svæði,
enda kemur of oft fyrir, að þeir
flytji bólusótt milli landa á góð-
um og gildum pappírum. Þeir
sjálfir hafa kannsks óveruleg
útbrot á afmörkuðu svæði lík-
amans, en í útbrotunum, hversu
ómerkileg sem þau kunna að
vera, lifir þessi harðgerða veira
og getur orðið hættuleg næsta
óbólusettum manni, sem við-
komandi rekst á eða umgengst
eitthvað að ráði.
Hingað til lands hefur bólu-
sótt ekki borist á seinni árum,
og við skulum vona að hún komi
hér aldrei. Hún berst þó nær
árlega frá Asíu til Bretlands
og of oft til annarra Evrópu-
landa. Mjög oft eru fyrstu sjúkl-
ingarnir lagðir inn á opnar
sjúkradeildir undir rangri sjúk-
dómsgreiningu og h j úkrunar-
fólk lendir óviðbúið í að hjúkra
þessum sjúklingum ásamt öðr-
um á deildinni. Lélega bólusett
starfslið á sjúkrahúsum getur
því orðið sjálfu sér og öðrum
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 137