Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1975, Page 31

einungis vasomotorisku ein-
kennin eigi rætur sínar að rekja
til tíðahvarfanna.
Um orsakir þessara einkenna
er ekki vitað með vissu. Ekki
er unnt að skýra þau með skorti
á östrogenum því einkennin eru
óþekkt hjá sjúklingum með litla
östrogen-framleiðslu af öðrum
orsökum (t. d. vanvirkni í heila-
dingli og hypothalamus). Ekki
er heldur unnt að skýra þau til
fulls með aukinni gonadotropin-
myndun, því margar konur, sem
hafa hátt gonadotropinmagn í
blóði, fá engin hitakóf. Senni-
lega er orsakanna að leita í
starfsemi hypothalamus. Óþæg-
indin eru mjög mismikil, þannig
að köstin eru bæði mistíð og mis-
slæm. Konur, sem úr hafa verið
fjarlægðir eggjastokkarnir
stuttu eftir tíðahvörf, fá hvað
mest óþægindi.
Geitrænar (ruflaiiir.
Taugaveiklun, óróleiki, þung-
lyndi og örar geðsveiflur eru al-
geng fyrirbæri á breytinga-
skeiðinu. Vafasamt er hvort or-
sakanna er að leita í hormóna-
breytingum eða hvort um er að
ræða byrjandi ellibreytingar.
Sennilega eru orsakirnar marg-
þættar og fléttast þar saman
bæði innri og ytri þættir. Flest-
ir eru sammála um, að skapgerð
sjúklinganna skipti meginmáli.
Þannig fá örgeðja, kvíðagjarn-
ar og úthaldslitlar konur meiri
óþægindi á breytingartímabilinu
en aðrar. Sumar konur fyllast
skelfingu við tilhugsunina um,
að blæðingarnar séu endanlega
að hætta og þær séu að verða
ófrjóar. Aðrar óttast, að kynlíf
þeirra breytist til hins verra.
Margar ranghugmyndir eru
bundnar breytingartímabilinu,
bæði sem arfleifð frá fyrri tím-
um, og einnig er sú tilhneiging
nútímafólks að halda dauðahaldi
í æsku og hreysti til þess fallin
að auka kvíða. Kynorkan minnk-
ar hjá báðum kynjum er á æv-
ina líður. Margar konur telja,
að kynlífi þeirra sé lokið um
leið og blæðingar hætta; en
gagnstætt því sem margir halda,
þá er kynlífið ekki nema að
nokkru leyti bundið kynkirtlun-
um. Ýmsar hafa ekki fengið þá
lífsfyllingu, sem þær dreymdi
um og þeim er framtíðin líkust
eyðimörk án vinja.
Á þessum árum eru börnin
oft orðin fullorðin og flytja að
heiman og við það einangrast
konurnar oft félagslega. Kiel-
holz (1959) lýsti breytingar-
tímabilinu sem „Zeit der Ver-
luste“. Konur, sem eiga auðvelt
með að blanda geði við annað
fólk og hafa nóg fyrir stafni
og næg áhugamál, losna yfirleitt
við ofangreindan vanda.
Vafalaust er þó samband milli
hormóna líkamans annars vegar
og geðheilsu hins vegar. Allir
vita að hormónasjúkdómar geta
valdið geðtruflunum t. d. veld-
ur myxoedema stundum psyk-
osis. Kynhormónar hafa líka
áhrif á geðheilsu og er tíða-
spennan gott dæmi um það. En
það er erfitt að finna beint sam-
band m.illi hormónajafnvægis
líkamans á breytingartímabilinu
annars vegar og geðrænna ein-
kenna hins vegar. Oft er þó aug-
ljóst óbeint samband þar á milli,
t. d. getur dyspareunia eyðilagt
ánægju af samförum; síðan í
kjörfar þess fylgt alls konar erf-
iðleikar. Oft verða konurnar
þunglyndar og kvíðnar (neu-
rosis anxiosa c/s depressio
mentis). Paranoid-einkenni geta
komið fram, en það er sjald-
gæfara.
Á síðari árum hafa menn
horfið frá því að nota hugtakið
psykosis klimakterika, eins og
reyndar aðrar geðsjúkdóma-
greiningar, sem tengdar eru
ákveðnu aldursskeiði.
Skiptar skoðanir eru um,
hvort geðtruflanir eru algeng-
ari á breytingatímabilinu, en á
öðrum aldursskeiðum. Vinberg
(1957) komst að því, að konur
á aldrinum 45—50 ára lágu
sjaldnar á geðdeildum en kon-
ur úr yngri aldursflokkum. Það
er því heppilegra að nota hug-
tökin neurosis eða psykosis hjá
konu í klimakterium í stað neu-
rosis eða psykosis klimakterica.
Kinkomii írá ofnaski |>l uiii.
Tíðni sumra lyf læknissj úk-
dóma eykst en annarra minnk-
ar á árunum fyrir og eftir tíða-
hvörfin. Af þessum sökum hafa
ýmsir álitið, að beint orsaka-
samband væri þarna á milli.
Hvað flesta þessa sjúkdóma
áhrærir hefur ekki tekist að
færa sönnur á að svo sé. Svo
unnt sé með vissu að skera úr
um þetta, er nauðsynlegt að gera
víðtækar prospektivar rann-
sóknir, en engar slíkar rann-
sóknir liggja fyrir. Þess vegna
verður að notast við óbeinar
sannanir.
Þrátt fyrir ofanskráð eru lík-
ur á, að tiltekin hrörnunarein-
kenni geti ágerst, þegar horm-
ónaframleiðsla eggjastokkanna
hættir. Þetta á fyrst og fremst
við um osteoporosis og hjarta-
og æðasjúkdóma.
Albright et al. (1941) bentu
fyrstir manna á, að osteoporosis
í hryggjarliðum er miklu al-
gengara hjá konum en karl-
mönnum og að flest tilfellin
koma fram eftir tíðahvörf.
Nefndu þeir sjúkdóminn „meno-
pausal osteoporosis“. Með osteo-
porosis er átt við ástand, þegar
beinmassinn er minnkaður, en
beinið heldur þrátt fyrir það
eðlilegri efnasamsetningu og
þar með kalkinnihaldi.
Nú orðið er ljóst, að rýrnun
beina er almennur fylgikvilli
ellinnar (Newton-John og Morg-
an, 1968). Rannsóknir, sem
gerðar hafa verið í Bandaríkj-
unum benda til þess, að unnt
sé röntgenologiskt að sýna fram
á osteoporosis hjá 5. hverri
konu á aldrinum 50—54 ára.
Sömu rannsóknir benda til þess,
að 80% af öllum osteoporosu-
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 59