Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1975, Page 33

Þegar um östrogen-lyfjagjöf
er að ræða, er alltaf gefinn sá
skammtur, sem minnstur nægir
til að halda einkennunum niðri,
því of mikið magn getur valdið
blæðingum. Ef vart verður
slíkra blæðinga, er nauðsynlegt
að rannsaka sjúkling m. t. t. ill-
kynja æxlis og venjulega verð-
ur að skafa legið. Helstu auka-
verkanir af östrogen-lyf j um eru
þroti og eymsli í brjóstum og
ógleði.
Áður fyrr voru margir treg-
ir til að nota östrogen við ein-
kennum frá ósjálfráða tauga-
kerfinu (neurovegetativa symp-
tom), enda þótt löngu séu ljós
orðin hin æskilegu áhrif lyfsins.
Ástæðan fyrir því, að menn hafa
verið ragir að nota lyfin, er ótt-
inn við að þau geti aukið hætt-
una á illkynja æxlum í brjósti
og kynfærum.
Ef ákveðnum músastofnum
sem hætt er við cancer mammae,
er gefið östrgen, fá þær oftar
en áður brjóstkrabba, en þó því
aðeins að þær drekki móður-
mjólk (Tvombly 1940). Mýs af
stofnum, sem sjaldan fá cancer
mammae, fá aftur á móti ekk-
ert oftar brjóstakrabba, þótt
þær fái östrogen (Bouser 1936).
Mýs, sem fá östrogen, fá oftar
en önnur dýr krabbamein í leg-
háls og leggöng (Gardner 1959).
Þetta á þó ekki við um apa og
marsvín, en þeim er óhætt að
gefa östrogen í langan tíma, án
þess að hættan á cancer í kyn-
færum aukist (Lippschutz
1950). Konum með truflaða
eggjastokkastarfsemi, sem leið-
ir til aukinnar östrogen-fram-
leiðslu, er hættara við krabba-
meini í legbol, en öðrum konum.
Sama á við um konur, sem hafa
östrogen-myndandi æxli í eggja-
stokkum (t. d. kornalagsfrumu-
æxli).
Við nákvæma athugun á
skýrslum frá heilbrigðisi’áðu-
neyti Bandaríkjanna var þó
ekki unnt að sýna fram á að tíðni
krabbameins í brjóstum eða
kynfærum á árunum 1930-1950
ykist, enda þótt notkun östro-
gen-lyfja færðist mjög í vöxt
á þessu tímabili (Shelton 1954).
Greenblatt (1959) komst að
svipaðri niðurstöðu, en hann at-
hugaði skýrslur frá árunum
1944—1959. Menn hafa því
skipt um skoðun á þessu máli
og flestir gefa nú orðið hiklaust
östrogen við óþægindum, sem
rekja má til breytingaskeiðsins.
Varast ber að nota östrogen-
meðferð, ef um er að ræða:
1) krabbamein í brjósti eða
kynfærum, jafnvel þótt tal-
ið sé, að sjúklingurinn hafi
læknast af krabbameininu,
2) leiomyomiata uteri, þar sem
vöxtur þeirra er háður östro-
geni og meðferðin getur
valdið því, að þau stækki,
3) hjartabilun með bjúg, þ. e.
lyfið getur minnkað saltút-
skilnað og þar með aukið
bjúginn.
Ég vil vara við ofnotkun lyf ja,
sem innihalda bæði östrogen og
androgen, t. d. Primodian (met-
hyltestosteron + ethinyl-östra-
diol). Það hefur verið álit
manna, að karlkynshormón auki
æskileg áhrif östrogens, en dragi
jafnframt úr aukaverkunum.
Séu karlkynshormón notuð of
lengi, geta þau valdið breyting-
um í barkakýli, sem fyrst koma
fram sem hæsi og síðan sem
dimm rödd. Þeir geta einnig
valdið auknum hárvexti og
stækkun á clitoris. Þessar breyt-
ingar geta komið á nokkrum
mánuðum og ganga aldrei til
baka. Sjálfur nota ég aldrei
þessi lyf af framangreindum
ástæðum.
Unnt er að meðhöndla stað-
bundnar breytingar í leggöng-
um með östrogen-smyrslum, t. d.
Dynöstrol-smyrsli. Smyrslið ber
að nota daglega í 2 mánuði, en
síðan 2svar í viku og auk þess
við samfarir.
ZJrethritis senilis má oft með-
höndla með mjög góðum árangri
með peroral eða parenteral
östrogen-meðferð, t. d. með
östradiolvalerianati. Hormónið
östriol hefur veruleg östrogen-
áhrif á leggöng og legháls, en
hins vegar mjög lítil áhrif á
slímhúð legsins (Borglin 1959).
Langverkandi stungulyf Trio-
durin (poliöstriol-phosphat) er
á skrá í Svíþjóð en ekki hér, og
er notað við urethritis senilis
(Jönsson ’73). Notaði ég þetta
lyf (80 mg. i.m. 3svar—4 sinn-
um á mánaðar fresti) í mörg ár
með góðum árangri.
Pre-menopausal-blæðingar-
truflanir stafa fyrst og fremst
af progesteron-skorti og er því
skynsamlegast að nota gestagen-
meðferð við þeim. Heppilegt lyf
er tabl. Primolut-Nor (mg. 5
norethisteronacetat). Eru þá
gefnar 2 töflur á dag, frá 19.—
26. tíðahringsdags. Sumir gefa
„pilluna“ við þessum blæðinga-
truflunum, en rétt er að benda
á, að Lebech (1973) hefur sýnt
fram á, að ethinyl-östradiol og
nestranol (ethinyl-östradiol 3-
methyl-ether), þ. e. a. s. östro-
gen-efnin í ,,pillunni“, hækka
serum-cholesterol, betalipopro-
tein og triglycerida, en minnka
serum-antithrombin III. Þessar
breytingar eru taldar auka hætt-
una á thromboembolismus.
Ýmsir læknar, einkum banda-
rískir, hafa haldið því fram, að
konur, sem hættar eru að hafa
blæðingar, eigi að fara á lang-
tíma-östrogen-meðferð — jafn-
vel ævilangt (Wilson 1972). Með
því móti eigi að vera unnt að
tefja fyrir ellihrörnun og draga
úr osteoporosis og æðakölkun.
Gagnsemi slíkrar meðferðar er
þó enn ósannað mál að flestra
dómi.
RIT:
Albright, F., Smith, P. H. & Richard-
son, A. M.: J. Amer. Med. Ass. 116:
2465 (1941).
Borglin, N. E.: Sv. Lákartidn. 55:
1067 (1958).
Bouser, G. M.: J. path. Bact. 42:1969
(1936).
Framh. á bls. 97.
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 61