Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.04.1991, Blaðsíða 34

* sálgreining
þeim tilgangi að losa sjúklinga við
líkamleg einkenni sem ekki hafði
tekist að finna eðlilega skýringu á.
Hann komst að því að með því að
koma sjúklingum í léttan dásvefn
og láta þá tala óhindrað, tókst að
endurvekja minningar sem höfðu
verið bældar niður. Hann áleit
þessar sársaukafullu minningar
vera virkar í undirmeðvitundinni
og koma upp á yfirborðið sem lík-
amleg einkenni. Hann hætti fljót-
lega við dáleiðslu og innleiddi í
staðinn frjáls hugtengsl ( free as-
sociation) til þess að komast að
leyndardómum undirmeðvitundar-
innar, sem öll viðleitni hans miðað-
ist svo við.
Fyrsta meiriháttar ritverk Freuds
var „The Interpretation of
Dreams“, sem kom út árið 1900, og
leit hann á það sem merkasta rit sitt
því að í draumum þóttist hann hafa
fundið greiðustu leiðina að undir-
meðvitundinni. Hann var ákaflega
afkastamikill á ritvellinum. Verk
hans hafa verið gefin út í 16 bindum
og má þar meðal annars nefna bylt-
ingarkenndar hugmyndir hans um
kynlíf og þátt þess í þróun persónu-
leikans ( 1905) og kenningar hans
um þrískiptingu sálarlífsins, sem
hann setti fyrst fram árið 1915 (
undirmeðvitund-forvitund-meðvit-
und) og endurskoðaði 1923 ( frum-
sjálf-sjálf-yfirsjálf).
Frá því að Freud kom fyrst fram
með kenningar sínar um og eftir
síðustu aldamót hafa ýmsar stefnur
og skólar fylgt í kjölfarið. Auk
hinnar freudísku kenningar ber hér
í Bretlandi mest á kenningum Jung
og Klein og svokallaðri „Object
Relations“ kenningu, sem einnig er
kölluð „The English Tradition". Sú
síðastnefnda er byggð á kenningum
margra sálgreinenda en hæst ber þá
Winnicott, Fairbairn, Guntrip og
Balint. Samkvæmt hinni freudísku
eða klassísku kenningu stjórnast
maðurinn af eðlishvöt eða eðlisvís-
an ( instinct) og miðast allt lians
atferli að því að minnka eðlislæga
innri spennu en samband mannsins
við annað fólk er hins vegar þunga-
miðja „object relations“ kenning-
arinnar. Arbours Association
kennir sig einkum við þennan síð-
astnefnda kenningastraum, en það
felur þó ekki í sér að aðrir vindar
blási þar ekki.
Það, sem við fyrstu sýn greinir
sálgreiningu frá annars konar með-
ferð, er sú mikla skuldbinding sem
báðir aðilar taka á sig. Sálgreining
er bæði tímafrek og seinleg og er
algengt að sjúklingur hitti sál-
greininn tvisvar til fimm sinnum í
viku um nokkurra ára skeið. Sjúkl-
ingurinn liggur oftast á bekknum
fræga og sálgreinirinn situr við
höfðagaflinn. Þetta eru leifar frá
tímum dáleiðslunnar og sjálfur
sagðist Freud kjósa þennan hátt því
að hann gæti ekki afborið að láta
fólk horfa á sig allan daginn. Það
eru þó gildari ástæður fyrir því að
þessi venja er enn í heiðri höfð sem
verða best skýrðar með öðru fyrir-
bæri sálgreiningar, frjálsum hug-
tengslum. Þau fela í sér að sjúkling-
urinn er hvattur til að segja frá
hverju sem er, sem kemur upp í
hugann, hversu fáránlegt, langsótt
eða óviðeigandi sem það kann að
virðast. Hann á ekki að einbeita
sér, heldur slaka á svo hann veiti
sem minnst viðnám gegn vitneskju
sem hann hefur einhverra hluta
vegna þurft að bæla niður. Þetta er
ólíkt öllum öðrum aðstæðum sem
við þekkjum þar sem við leggjum
okkur fram um að tala skipulega,
rökrétt og í samhengi, grípa ekki
fram í fyrir öðrum og halda okkur
við ákveðið umræðuefni. Sjúkling-
urinn á auðveldara með að brjóta
þessar rótgrónu samskiptareglur
þegar hann er ekki augliti til auglit-
is við sálgreininn. Hann losar betur
um hömlur og er ekki eins bundinn
stað og stundu.
í sálgreiningu er gengið út frá
þeirri forsendu að við höfum undir-
meðvitund sem hefur stöðugt áhrif
á hvernig við lifum lífinu og miðar
meðferðin að því að skilja samspil
undirmeðvitundar og meðvitund-
ar. Það er algeng tilhneiging hjá
fólki að gera lítið úr hugarórum,
óskiljanlegum eða neikvæðum til-
finningum (sbr. herða sig upp og
hætta þessari vitleysu) og ýmissi
annarri hugarstarfsemi. í saman-
burði við „raunveruleikann“ fær
hugarburður heldur slæma útreið;
það, sem er sannanlegt og áþreifan-
legt, hlýtur að vega þyngra en
„tómir hugarórar“. Þessu er ekki
þannig varið í sálgreiningu, því að
þó að hugarórar sem og önnur hug-
arstarfsemi séu vissulega tilbúning-
ur er litið á þá sem raunverulega og
þýðingannikla og áhrif þeirra eru
ekki talin síðri en áhrif ytri veru-
leika. Það er því mikilvæg forsenda
í sálgreiningu að maður láti af for-
dómum gagnvart hinum huglæga
veruleika og slaki á þeirri ofurá-
herslu sem lögð er á skynsemi, rök
og hlutlægi.
Hlutverk sálgreinisins er að
hlusta á sjúklinginn, gefa gaum að
sínum eigin tilfinningum í sam-
skiptum við hann ( countertrans-
ference) og leitast á þann hátt við
að skilja hvað hann er að tjá. Hann
notar sjálfan sig sem tæki til að
skynja hvað sé að gerast innra með
sjúklingnum og túlka það sem hann
skynjar. Þannig reynir hann smám
saman að hjálpa sjúklingnum að
tengja líðan hans því, sem gerst hef-
ur í lífi hans, og gera reynslu hans
skiljanlegri. Sálgreinirinn heldur
sinni eigin persónu utan við með-
ferðina, hann talar ekki um sjálfan
sig, svarar ekki spurningum um
hagi sína og hann gefur aldrei ráð-
leggingar. Aherslan er allan tímann
á innri heim sjúklingsins, tilfinning-
ar hans, ótta, hugaróra, langanir,
drauma o.s.frv. Þetta er flókið og
vandasamt verk en ekki eins von-
laust og í fljótu bragði kann að virð-
ast.
Þó svo að í dag sé minni áhersla
lögð á að vekja upp bældar minn-
ingar heldur en á tímum Freuds,
eru flestir sammála um að barn-
æskan hafi mjög mótandi áhrif á
persónuleika manna; barnið er for-
34 HJÚKRUN !4—67. árgangur