Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Síða 23

Kvennaathvarfinu er á þessum aldri eöa um 80% (1996).
Eldri konur, sérstaklega þær sem búið hata lengi við of-
beldi, eiga oft í meiri erfiðleikum, eru fastari í ofbeldisfarinu,
oft bitrar og syrgja liðna ævi og glötuð tækifæri. Einnig
eiga þær oft erfiðara með að koma auga á raunhæfa val-
möguleika og að stíga fyrstu skerfin til að leita sér að-
stoðar. Þær líta frekar á beiðni sína um stuðning sem
veikleikamerki, að þær hafi „brugðist" og að málin séu nú
ekki „svo alvarleg."
Áhrif ofbeldisins á börnin
Til að börn nái að vaxa upp og þroskast sem nokkuð
sterkir, jákvæðir einstaklingar í þokkalegri sátt við sjálfa sig
og umhverfið þurfa þau heimili þar sem hlúð er að alhliða
þroska þeirra, líðan og tilfinningum. Hversu gott sem t.d.
leikskóla- og skólakerfið er þá er það fyrst og síðast á
heimilunum, sem grunnur lífshamingjunnar er lagður, þar
sem foreldrarnir eru öflugustu mótunaraðilarnir.
Börn hafa vissar grunnþarfir sem nauðsynlegt er að
koma til móts við eigi vel að takast til. Þessar þarfir eru
m.a:
• Líkamleg umönnun s.s. fæði, klæði, hvíld og vernd gegn
hættum.
• Tilfinningalegt atlæti s.s. snerting, blíða, huggun, virð-
ing, aðdáun, þolinmæði, hvatning, örvun og hrós.
• Jákvæð samskipti við fullorðna, sem eru m.a. færir um
að leiðbeina og nota réttlátan aga mótaðan af kær-
leika, sveigjanleika og vissu umburðarlyndi.
• Öryggi varðandi reglu og stöðugleika í umhverfi.
Börn sem búa við ofbeldi á heimilum eiga á hættu að
fá ekki þessum grunnþöfum sínum fullnægt og fara aldrei
varhluta af því margvíslega álagi sem ofbeldinu fylgir.
Margir foreldrar í ofbeldissamböndum telja að þeim takist
að halda börnum sínum fyrir utan ofbeldið. Foreldrunum
verður gjarnan illa brugðið þegar þeir átta sig á því að
börn þeirra eru fær um að lýsa ofbeldinu, jafnvel í smá-
atriðum og að þau eru orðin „sérfræðingar" í líðan og við-
brögðum foreldra sinna. Margoft hefur komið fram í rann-
sóknum að börn þurfa hvorki að verða sjálf fyrir ofbeldinu,
eða verða beint vitni að því, til að þjást. Óbein þátttaka
getur einnig haft alvarlegar afleiðingar s.s. að vera í öðru
herbergi og „heyra og skynja," horfa e.t.v. á hamslaust
foreldri eða niðurbrotna móður fulla af ótta og kvíða og
með líkamlega áverka, sjá e.t.v. brotna hluti eða gæludýr
sem hefur verið fargað. Þar fyrir utan kemur álagið að búa
á heimili sem stöðugt er hlaðið samskiptalegri spennu og
enginn veit hvað næsti dagur ber í skauti sér.
Áhrif ofbeldis á börn er komið undir ýmsum þáttum s.s.
tegund þess og tíðni, hvort búið er við ákveðinn stöðug-
leika í umhverfinu s.s. tíðni flutninga, skólaskipti, vinatengsl
og aðgengi að fullorðnum. Auk þess hefur aldur, kyn og
þroskastig barnanna áhrif ásamt því hlutverki sem þau
gegna í fjölskyldum sínum.
Hjá kornabörnum koma afleiðingarnar fram þannig að
grunnþörfum þeirra er illa sinnt, sem sést gjarnan sem
truflun á líkamsþroska, svefni og skorti á hreinlæti. Það
vantar stöðugleika og reglufestu í líf þeirra og þau verða
öryggislaus. Þau fá ekki næga andlega örvun og tilfinn-
ingaþroskinn hægir á sér. Oft eru þessi börn ranglega
metin sem einstaklega „þæg og góð“ þar sem örvunar-
leysið veldur því að þau gera litlar kröfur og liggja gjarnan
langtímum saman þögul og hljóð. Nokkuð er einnig um
það að kornabörn í fangi mæðra „lendi á milli“ og verði því
„óvart“ fyrir höggum sem áttu að lenda á mæðrunum.
Árlega sjást í Kvennaathvarfinu kornabörn með áverka eftir
þannig aðstæður. Mæður sem búa við ofbeldi eru sjálfar
undirlagðar af vanlíðan, kvíða og spennu og standast því
illa það álag sem umönnun kornabarna er, m.a af þeim
sökum eru börn þeirra í töluverðri áhættu hvað alhliða
vanrækslu varðar.
Á smábarnaaldrinum sést einnig truflun á líkamsþroska
og önnur einkenni eins og að fráman getur. Hjá börnum
sem búa við ofbeldi í þessum aldurshópi eru oft nokkuð
einkennandi ýmsir skapgerðar- og hegðunarerfiðleikar þar
sem eðlileg tengslamyndun við fullorðna og önnur börn er
oft ábótavant. Hegðun þeirra einkennist gjarnan af „tilfinn-
ingalegu hungri," sem stundum er talið að drengir sýni
frekar með árásargirni, háværð/fyrirferð og að skemma
ýmislegt á meðan stúlkur sýni vanlíðanina frekar með því
að vera sinnulausar, fjarrænar og óeðlilega háðar.
Á skólaaldrinum líta börn á foreldrana sem sínar aðal-
fyrirmyndir og hafna yfir gagnrýni. Þau læra mest af því
sem þau sjá og skynja en minna af því sem sagt er við
þau. Á þessum aldri er algengt að þau telji ofbeldið sér að
kenna og reyni því eins og hægt er að vera „góð“ þannig
að ástandið lagist. Þegar síðan engin breyting verður þá
fyllast þau vonleysi, sektarkennd og kvíða. Þau þjást oft í
þögn, þar sem ofbeldið verður hluti af daglega lífinu og vel
varðveitt leyndarmál. Sum þeirra bera ofurábyrgð á heimil-
um sínum m.a. gagnvart yngri systkinum, mæðurnar
treysta gjarnan á dugnað þeirra og þau verða jafnvel einu
„trúnaðarvinir" vansælla mæðra sinna.
Börnin koma alltaf með vanlíðan sína í skólann þar sem
hún kemur fram með ýmsu móti. Þau eiga flest erfitt með
að skilgreina eigin og annarra mörk sem veldur síðan
ýmsum samskiptaárekstrum. Eins hafa þau oft slaka færni
í að leysa ágreining, sem bæði getur leitt til þess að þau
verða óvenju árásargjörn eða illa fær um að verja sig.
Þessi börn eiga því oft í erfiðleikum með að sýna „viðeig-
andi“ hegðun og geta því orðið „afbrigðileg“ í augum
félaganna, sem býður ýmsum hættum heim í hinum harða
heimi skólasamfélagsins. Áhyggjur og kvartanir frá skólun-
um berast síðan heim, sem getur gert spennuna á heimil-
um þeirra enn magnaðri og börnin enn vansælli.
Þessi börn leita oft til skólahjúkrunarfræðinga þar sem
aðalkvartanir eru gjarnan höfuð- og magaverkir ásamt
103
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 74. árg. 1998