Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 39

RAÐSTEFNA
Samræöuþing um eigindlegar
rannsóknir
að skrifa fræðilega kaflann síðast. Heilmiklar
umræður sköpuðust í salnum, svo sem um ólíkar
aðferðir hinna eigindlegu rannsókna, hvort auð-
veldara væri að nálgast viðfangsefnin með því
að spyrja spurninga eða með þátttökuathugun.
Einhver hefði líkt því að spyrja spurninga við að
hleypa af byssu, við það færu allir í felur. Þeir
sem fylgjast með fá hins vegar upplýsingarnar um
allar litlu staðreyndirnar með því að vera kyrrir.
Fjallað var um rannsóknarferlið þar sem efniviður
þrengir sér niður í dulvitundina þegar rökhugsun
þrýtur, hugarástand breytist og flæði verður til þar
sem ríkir fullkomin einbeiting og fólk sökkvir sér
ofan í viðfangsefnið.
Þá fjölluðu dr. Kristján Kristjánsson, prófessor
við Háskólann á Akureyri, og dr. Guðmundur
Heiðar Frímannsson, deildarforseti kennaradeildar
Háskólans á Akureyri, um hugtakagreiningu, hvort
hún sé forsenda rannsókna eða misskilin krafa.
Kristján gerði að umtalsefni rökleg skilyrði þess
að hugtök kölluðust lokuð/ hálflokuð, en að slík-
um hugtökum beinist mest athygli innan félags-
fræðinnar, svo sem „frelsi, afbrýðisemi, menntun,
heilbrigði eða einelti", nær opin, svo sem hugtak-
ið „leikur", og galopin, svo sem „fegurð, skemmti-
legt eða bragðgott". Hann sagði hugtakagreiningu
sjálfstæða rannsóknaraðferð sem væri forsenda
annarra rannsókna. Guðmundur kom svo fram
með gagnrýni á hugtakagreiningu, hugtakagrein-
ing sé komin úr heimspeki en vísindi séu hins
vegar í stöðugri þróun. Hugtakagreining er einnig
venjubundin, kemur úr tilteknu samfélagi og
tekur mið af því. Þessari gagnrýni hefur verið
svarað með því að hugtakagreining sé til þess
fallin að gera fræðimenn færari f að hugsa skýrt
um viðfangsefnið á hvaða sviði sem það er og
tungumál sé samskiptatæki sem gegni líku hlut-
verki í flestum samfélögum. I kjölfarið fóru
fram nokkrar umræður meðal þátttakenda, m.a.
um þekkingu, hvort öll vísindi byggðust ekki á
vísindaheimspeki og hvort rökhyggja gæti tekið á
öllum málum, svo sem innsæi eða hugljómun.
Dr. Sigurður Kristinsson, lektor við Háskólann
á Akureyri, og Sigmundur Sigfússon, yfirmaður
geðdeildar og formaður siðanefndar Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri, ræddu um hvenær rann-
sókn er siðferðilega réttlætanleg. Sigurður ræddi
almenn atriði varðandi siðfræði, svo sem hverjir
Rannveig Traustadóttir og Þorvaldur Kristinsson ræddu um hver mætti rannsaka hverja
Sigmundur ræddi um ramma í lögum og reglugerðum, lög um
réttindi sjúklinga og alþjóðlegar siðfræðilegar ráðleggingar um
Iæknisfræðilegar vísindarannsóknir á mönnum. Hlutverk siða-
nefndar er að vernda þátttakendur í rannsóknum og Ieiðbeina
rannsakendum. Hann benti á, að ef rannsóknaráætlun er
aðferðafræðilega röng sé hún líka siðferðilega röng. Hann lagði
áherslu á sjálfsforræði sjúklinga og að þeir mættu hætta þátt-
töku án þess að það spillti rétti þeirra til heilbrigðisþjónustu.
Að loknu hádegisverðarhléi veltu þær dr. Helga Jónsdóttir,
prófessor við hjúkrunarfræðideild Háskóla Islands, og dr.
Hanna Björg Sigurjónsdóttir, Iektor við Háskóla Islands, vöng-
um um rannsóknir á viðkvæmum hópum.
Helga velti m.a. fyrir sér völdum og ábyrgð rannsakenda og
mikilvægi þess að bera virðingu fyrir sjálfræði þátttakenda
og að valda þeim ekki skaða. Hún ræddi um nærgöngula
gagnasöfnun og að sektarkennd og skömm geti haft áhrif á
samræður, t.d. þegar rætt er um heilsuspillandi atferli eins og
reykingar. Þá ræddi hún um fjölbreytileika í gagnagreiningu og
ígrundun reynslunnar, hvort fólk hafi verið í samskiptum við
þá sem það er að rannsaka.
þátttakendur eru, t.d. sjúklingar eða sjálfboðaliðar, og hvaða
ástæður eru fyrir þátttöku þeirra. Þá ræddi hann samband
rannsakanda og þátttakanda, það skipti máli hvort rannsakandi
væri t.d. meðferðaraðili, og mun á þjónusturannsókn og vísinda-
rannsókn. Hann ræddi tengsl rannsakanda og styrktaraðila, hvort
rannsóknin þjónaði réttmætum tilgangi og hvort hún fæli í sér
ónauðsynlega áhættu fyrir þátttakendur, hvort rannsóknin hefði
samfélagslegar afleiðingar eða markmið, hvort hún stuðlaði að
réttlæti eða viðhaldi ranglæti. Skoða þurfi einnig hvort rannsókn
virði friðhelgi einkalífs og hvort virðing sé borin fyrir sjálfræði
þátttakenda.
Tímarit hjúkrunarfræöinga 5. tbl. 80. árg. 2004