Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2004, Qupperneq 43

RÁÐSTEFNA
Samtöl í eigindlegum rannsókn-
um, frelsa þau eöa þvinga?
benda á mikilvægi valdsins þegar verið er að ná samkomulagi í
:ýmsu félagslegu samhengi, svo sem í fyrirtækjum, menntun og
einnig í félagslegum rannsóknum. Hann setti fram þá tilgátu
að ein ástæða þess að samtalið væri jafn vinsælt og raun ber
vitni væru hin mjúku valdayfirráð og hið falda vald sem þau
bera með sér.
Hann benti á að í menntakerfi Danmerkur væri algengt að
tala um að nemendur og kennarar komist að sameiginlegri
niðurstöðu með samræðum, en hann telur vafasamt að ræða
um kennara og nemanda án þess að ólík valdastaða sé tekin
með í reikninginn. I dag er meiri áhersla lögð á ráðgjafa, hvort
sem það er í bankanum eða í skólastofunni, ráðgjafinn á að
koma nemandanum í gegnum prófið á sem auðveldastan hátt.
Samræður á vinnustöðum og í menntakerfinu geta því haft
í för með sér leynda stjórnun. Þessar samræður geta skapað
hugmyndir um persónulegt frelsi og jafnræði við ýmsar félags-
legar aðstæður sem einkennast af valdaójafnvægi, svo sem á
vinnustöðum milli vinnuveitanda og starfsmanns, milli banka-
starfsmanns og þess sem sækir um lán, í menntakerfinu milli
kennara og nemanda, milli ráðgjafa og þess sem fær ráð.
sóknargögn tengist betur reynsluheimi kvenna.
Kvale sagði að eflaust mætti hugsa sér að eig-
indleg viðtöl væru framsækin í ýmsu samhengi.
Hann sagðist þó fremur hafa áhuga á að benda
á þætti sem hefðu verið minna í umræðunni, svo
sem það hvort viðtölin væru þvingandi, hvort
valdaójafnvægi væri í rannsóknarviðtölunum og
skoða rannsóknarviðtöl sem hluta af viðtals-
menningu, t.d. hin ósýnilegu tengsl milli rann-
sóknarviðtala og neyslusamfélagsins.
Hann beindi orðum sínum að þvingandi þáttum
samtala. Samtal er oft notað sem hugtak um eig-
indleg rannsóknarviðtöl. Hann sagði heimspeki-
leg samtöl, eins og þau tíðkuðust hjá Plató, hefðu
haft það markmið að komast að sannleikanum.
Gadamer lýsir hinu platónska samtali sem sam-
ræðum þar sem tvær manneskjur skilja hvor aðra,
opna sig hvor fyrir annarri og reyna að skilja hvor
aðra enn betur. Það er ekki vilji hvorrar mann-
eskjunnar fyrir sig sem skiptir máli í þessu sam-
bandi heldur lögmál viðfangsefnisins sem leysir
úr læðingi fullyrðingu og gagnfullyrðingu þangað
til þátttakendurnir ná fram samkomulagi um efni
samræðunnar. Hann sagði að í staðinn fyrir að
líta svo á að viðtöl væru framsækin vildi hann
Þá vék hann að valdaójafnvæginu í rannsóknarviðtölunum sem
eru ólík venjulegum samtölum eða samtölum eins og þau tíðk-
uðust á dögum Sókratesar. Hið eigindlega rannsóknarviðtal
ber með sér valdaójafnvægi, það er einhliða samtal, óbeint og
hjálplegt viðtal og sá sem spyr sér einn um að skilgreina það.
Rannsakandinn hvetur til samtalsins, ákveður innihaldið, spyr
spurninga og fylgir þeim eftir með öðrum spurningum og lýkur
viðtalinu. Hlutverk rannsakandans er að spyrja og þátttakand-
ans að svara. Rannsóknarsamtalið er því mjög ólíkt samræðum
eins og þær tíðkuðust á dögum Sókratesar. Rannsóknarviðtal
beinist oft að duldum spurningum eða að afla þekkingar sem
sá sem spurður er veit ekki um. I viðtölunum getur spyrj-
andinn virst þátttakandi með því að taka þátt í umræðunni en
jafnframt er hann að fylgjast með viðmælandanum, hvernig og
hvers vegna hann segir tiltekna sögu. Gott samtal er samtal
sem gefur rannsakandanum efnivið í rannsóknina, niðurstöður
sem hann vill gjarnan sjá, en er ekki endilega leit að sann-
leikanum. Rannsakandinn sér um að greina samtalið og hefur
einokunaraðstöðu í því sambandi. I daglegum samræðum og
heimspekilegum samtölum getur fólk greint á um merkingu
sem lögð er í það sem sagt er. En í rannsóknarviðtölum er
rannsakandinn eini „löglegi“ greinandinn. Rannsóknarviðtalið
ler því ekki opið og yfirráðlaust samtal tveggja jafningja heldur
sérstakt samtai þar sem sá sem spyr stjórnar samtalinu í sam-
ræmi við áhugasvið rannsóknarinnar. Hann sagði eina ástæðu
þess hve viðtölin væru vinsæl nú um stundir þá, að með því að
nota þau stæðu frjálslyndir húmaniskir rannsakendur í þeirri
trú og blekkingu að þeir stæðu jafnfætis þeim sem þeir rann-
saka og hefðu sömu áherslur, en þeir hefðu í raun yfirráð yfir
Tímarit hjúkrunarfræöinga 5. tbl. 80. árg. 2004