Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 45

RAÐSTEFNA
Samtöl í eigindlegum rannsókn-
um, frelsa þau eöa þvinga?
viðtalskringumstæðunum og því hvernig farið
væri með þá þekkingu sem þeir öfluðu.
Kvale ræddi nokkur önnur viðtalsform, svo
sem viðtal sálgreinandans en þar er valdajafn-
vægi, markmið spyrjandans er að viðmælandinn
öðlist betri heilsu og þar af leiðandi betra líf.
Spyrjandinn skilgreinir það sem viðmælandinn
segir honum en hann getur brugðist við þeirri
skilgreiningu. Hið platónska samtal er einnig
samtal jafningja þar sem valdajafnvægi ríkir,
báðir spyrja og skýra það sem hvor um sig hefur
lram að færa.
Hann vék að viðtalsmenningunni í samfélaginu
í dag. Hann sagði greinilegt að óbein stjórn-
un væri sífellt meira áberandi í samfélaginu.
Einstaklingurinn með reynslu sinni, tilfinningum
og ákvörðunum er í fyrirrúmi og einkalífið er
gert opinbert í fjölmiðlum og með rannsóknum.
Félagsfræðingar hafa velt vöngum yfir því hvers
vegna viðtalið er jafn vinsælt og raun ber vitni.
Þeir hafa bent á siðina í dag þar sem einstakling-
urinn hefur verið í brennidepli og viðtalið þjónað
því markmiði að veita upplýsingar um náungann,
innsta kjarna hans, langanir og þrár. Fjölmiðlarnir
hafa í mörgum samtalsþáttum komið fram með
nýja siði, lífsjátningar þar sem fólk segir frá
persónulegu lífi sínu. Neysiusamfélagið vill fá
sem gleggstar upplýsingar um neytendur til að
geta selt vöru sína og því skiptir miklu máli að
fá upplýsingar um reynslu og drauma. Tilgangur
lifsins felst í neyslunni og hið tóma sjálf er fyllt
með varningi með tilheyrandi vörumerki. Oörugg
sjálfsmynd, hefðir sem eru á undanhakli sem og
! félagsleg tengsl skapa tóma sjálfsvitund, eða eins
og listamaðurinn Barbara Kruger segir í einu
j verka sinna: „Ég versla og því er ég til.“ Eigindleg
viðtöl hafa því orðið aðallykillinn að heimi neyt-
andans.
Kvale líkti eigindlegum rannsakendum við úlfinn
í sögunni um Rauðhettu, þeir gætu verið úlfar í
! sauðargæru, „gervivinir“ viðmælendanna.
1 vinnusmiðjunni daginn eftir fjallaði Kvale um
hvernig unnt væri að læra að taka viðtöl. Hann
; gerir því reyndar góð skil í bók sinni InterViews
en í vinnusmiðjunni ræddi hann um viðtalslist-
ina, ýmsa þætti sem er erfiðara að skilgreina, svo
i sem mikilvægi þess að spyrjandinn sé næmur áj
viðmælanda og kringumstæður, gagnrýninn og vel þjálfaður í
að taka eftir öllum smáatriðum og lýsa þeim. Sá sem spyr er
aðaltækið í rannsóknarviðtalinu, og það hversu viðtalið er gott
grundvallast á kunnáttu spyrjandans og hæfni, en það tekur
tíma að öðlast þá færni. Hann sagði bók sína InterViews góðaj
fyrir byrjendur, þar væri gerð grein fyrir öllum helstu grund-
vallarreglum varðandi viðtalstækni. Það mætti líkja henni við:
kennslubók í skák, þar gilda ýmsar grundvallarreglur, t.d. um
mannganginn. Góður skákmaður er þó hættur að sjá einfaldar
reglur í stöðunni heldur lítur á skákborðið í heild sinni og sér
lausnir. Svipaða sögu má segja um þann sem er þjálfaður í
að taka viðtöl. Hann fer beint í að spyrja um kjarna málsins
og þarf að búa yfir góðri þekkingu á viðfangsefninu. Þá talaði
Kvale um listina að hlusta og setja fram spurningu númer tvöj
út frá fyrstu spurningu en það útheimti einnig góða þekkingu
á viðfangsefninu. Hann taldi menn þurfa að þjálfa sig í 1-2 ár
til að geta tekið góð viðtöl og taldi marga rannsóknarspyrjendur
ekki hafa næga undirbúningsþekkingu til að taka góð viðtöl. En
hvernig er hægt að bæta sig á þessu sviði? Til að bæta viðtölin
sagði hann spyrjendur verða að setja fram skýrar spurningar og
taka viðtöl til að læra af þeim. Lífsreynsla spyrjandans skipti
einnig mjög miklu máli og hann hvatti nemendur til að öðlast
hana. Sagði m.a. frá rannsakanda sem ætlaði að taka viðtöl við
sjúklinga og til að setja sig í spor þeirra lét hann loka sig inni
Fjölmargir þátttakendur voru á samræöuþinginu
á sjúkrahúsi. Miklu skipti einnig að fólki liði vel í viðtalinu,
kynni vel við spyrjandann og treysti honum. I viðtalinu læra
báðir aðilar með óbeinum hætti, sá sem rætt er við getur lært
ýmislegt um sjálfan sig í viðtalinu og góð viðtöl breyta fólki.
Kvale var spurður hversu aðgangsharður spyrjandi ætti að vera
til að komast að sannleikanum. Hann svaraði að það væri ekki
siðferðilega rétt að ganga nærri fólki í rannsóknarviðtaii, slíkt
væri eingöngu réttlætanlegt ef um geðlækni væri að ræða, sem
Tímarit hjúkrunarfræöinga 5. tbl. 80. árg. 2004