Ráðunautafundur - 12.02.1980, Blaðsíða 48

98
RAÐUNAUTAFUNDUR 1980
SELENRANNSÓKNIR
Guðný Eiríksdóttir
Tilraunastöð háskólans í meinafræði
I. Inngangur.
Frá árinu 1934 hefur Selen (Se), sem eiturefni verið bændum á fáum
stöðum erlendis áhyggjuefni. Se-eitrun orsakast af því að skepnur éta
jurtir sem í er mikið af lífrænum Se-efnasamböndum. Til eru hinar svo-
kölluðu Se söfnunarjurtir af ættkvíslunum Astragalus og Stanleya. Ef
skepna étur þær drepst hún innan 24 stunda. Eituráhrif verða vegna þess
að Se fer inn í efnasambönd í stað brennisteins (S) , og truflar þannig
eðlilega starfsemi lífverunnar.
Se í gróðri fer annars vegar eftir því hversu mikið Se er að finna í
jarðveginum og hins vegar eftir því í hvaða ástandi það er. 1 súrum
jarðvegi myndar Selen torleyst efnasambönd og er þá ekki nýtanlegt jurtum.
En í alkalískum jarðvegi eru selensambönd auðleyst og nýtanleg jurtum,
en þar sem er rigningasamt geta þessi selensambönd þvegist burtu.
Árið 1957 var uppgötvað að Se er nauðsynlegt snefilefni. Se skortur
kemur fram á mismunandi hátt í ýmsum dýrategundum, en eitt er þó sameigin-
legt, þ.e. vöðvaskemmdir. í rannsóknum á Se skorti koma í ljós náin
tengsl E-vítamíns og amínosýra sem í er S. Síðan hefur verið staðfest,
að Se er bundið ensíminu glutathíón peroxídasa (1). Ensímið virkar á
peroxíð, sem myndast við eðlilegt niðurbrot efna í frumum t.d. fituefna
og eyðir ensímið þannig skaðlegum áhrifum peroxíðanna. Glutathíón er
annað hvarfefni ensímsins. Á mynd 1 sést hvernig E-vítamín og S-aminó-
sýrur tengjast starfsemi ensímsins og þá einnig Se í dýrum. E-vítamín
kemur í veg fyrir niðurbrot á ómettuðum fituefnum og S-amínósýrur eru
i glutathíóni. Sýnt hefur verið fram á tengsl Se við önnur ensím og efni
í frumum og á eflaust fleira eftir að koma i ljós i sambandi við starf-
semi Se i lifverum.
Eins og mörg önnur nauðsynleg snefilefni liggja þarfa- og eitur-
mörk Se mjög nálægt hvort öðru (tafla 1). Þess vegna þarf að fara
varlega i það að bæta Se i fóðrið.