Ráðunautafundur - 15.02.1998, Qupperneq 108

100
löndunum. Þá er átt við sjúkdómsvalda sem bundnir eru moldinni og berast lítt eða ekki með
veðri og vindum. í korni í grannlöndunum eru þeir þrír: í fyrsta lagi hafrahnúðormur
Heterodera avenae. Hann finnst ekki hérlendis og veldur einkum tjóni á höfrum eins og
nafnið bendir til. I öðru lagi er um að ræða sveppinn stönguibrjót Pseudocercosporella
herpotrichoides. Hann veldur einkum skaða í vetrarafbrigðum korns, en nær sér hvergi á strik
í vorsánu korni og veldur okkur þar af leiðandi ekki áhyggjum. í þriðja lagi er svo rótardrep.
Því veldur sveppurinn Gaeumannomyces graminis. Ekki verður annað skilið af heimildum en
að hann sé að ftnna hvarvetna þar sem bygg og hveiti er ræktað. Sveppurinn sýkir ræturnar
strax á vorin og þær fúna og rotna eftir því sem líður á sumarið. Bygg er nokkuð duglegt að
bæta við rótum og bjarga sér þannig, en hveiti síður. Sveppurinn lifir af veturinn á sýktum
rótarleifum og deyr þegar þær eru að fullu að moldu orðnar. Hann dreifir sér ekki með gróum,
en getur haldist við í litlum mæli í túni. Um tilvist þessa svepps hér á landi er, þótt skömm sé
frá að segja, ekkert vitað. Menn hafa ekki rekið augun í hann, en hans hefur ekki verið leitað.
Hafi hann ekki fylgt korninu hingað þá hefur ísland sérstöðu sem kornræktarland.
Aðrir þcettir. í einni handfylli af mold eru mörg hundruð sveppategundir. Menn hefur lengi
grunað að fleiri en þeir, sem nefndir hafa verið, geti valdið skemmdum á rótum eða vaxtar-
tregðu með efnaútferð ef þeim fjölgar úr hófi. Nýlega hafa verið leidd að því rök að sveppur-
inn Pytium arrhenomanes dragi úr vexti róta og jafnvel drepi þær. Ekki er vitað hvort þessi
sveppur finnst hér á landi, en hann á hér að minnsta kosti nána ættingja. Fyrir utan allan
sveppagróður hafa menn svo haft hugmyndir um að svokölluð efnafælni eða allelopati dragi
úr uppskeru korns við síræktun þess. Um er að ræða vaxtartregðuefni sem talið er að rætur
sumra tegunda til dæmis byggs gefi ffá sér til að styrkja samkeppnisstöðu sína neðanjarðar.
Þessi efni verða einungis til í afar litlu magni og verða ekki greind úr jarðveginum með til-
tækri efnagreiningartækni. Engu að síður halda sumir að þau geti safnast þar fýrir í áranna rás
í nógu miklum mæli til þess að byggræturnar sjálfar hætti að vaxa. Þessi kenning á sér
einkum hljómgrunn í Þýskalandi, en þykir ekki trúleg á Norðurlöndum. Sérvandamál okkar
hér á landi er aftur á móti uppsöfnun illgresiseyðingarlyfja í kartöflugörðum, sem brotna seint
og illa niður í okkar köldu fósturmold.
Hnignun akurs við sírœktun koms
Síðustu tvo áratugi hafa menn sérhæft búskap sinn í grannlöndunum. Skepnulaus landbúnaður
hefur rutt sér til rúms og mörgum hefur þótt fýsilegt að rækta korn eingöngu árum saman. Það
kostar alltaf nokkuð af mögulegri uppskeru, þó mismikið eftir tegundum. Hveiti þolir sí-
ræktun verst korntegundanna, en rúgur best. Þessi vandi hefur orðið tilefni til umfangsmikilla
rannsókna þar í löndum. Þá er leitað leiða til þeSs að viðhalda góðri uppskeru með ýmiss
konar sáðskiptaröðum. Best þykir ef tún getur komið inn í röðina, en líka getur gert gagn að
skipta á korntegundum, til dæmis þykja hafrar góður forvöxtur fyrir bygg. Óskyldar tegundir
þykja þó enn betri, til dæmis repja eða kartöflur á undan byggi. Hér henta kartöflur þó illa
sem forvöxtur byggs vegna arfaeitursins eins og áður var sagt.
Þegar bygg er ræktað á sama stað ár eftir ár fer uppskeran minnkandi fyrst í stað.