Ráðunautafundur - 15.02.1998, Síða 221

213
Þungmálmar í mosum
Árið 1990 var ísland í fyrsta skipti með í norrænni rannsókn á þungmálmum í mosum.
Erlendis hafa slíkar niðurstöður verið notaðar til að meta loftborna mengun. í íslenskum
mosum kom ffam talsvert kadmín og var styrkurinn mestur á gosbeltinu (Riihling o.fl. 1992).
Þetta hefur verið rakið til áfoks jarðvegs. Styrkur kadmíns í mosum á gosbeltinu á íslandi er
mun hærri en á hinum Norðurlöndunum. Mosamódelið er því ekki nothæft til að bera saman
mengun á íslandi og í öðrum löndum þar sem áfoks gætir lítið.
Mengunannælingar í sjó
Á árunum 1990 til 1992 var unnið hér á landi stórt verkefni undir heitinu „Mengunar-
mælingar í sjó við ísland“ (Magnús Jóhannesson o.fl. 1995). Kadmín var þá mælt í fimm fisk-
tegundum, kræklingi og seti. Styrkur kadmíns mældist mikill í lífverum á íslandsmiðum
samanborið við önnur hafsvæði í N-Atlantshafi, en þó ekki í holdi fiska. Talið var að þetta
ætti sér náttúrulegar skýringar en stafaði ekki af mengun af manna völdum.
Við mælingar á kadmíni í kræklingi hjá Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins hafa hæstu
gildin komið fram fyrir sýni úr Hvalfirði og af Ströndum en minna fannst í sýnum frá
nágrenni höfúðborgarsvæðisins. Hugsanlegt er að kadmín í kræklingi fari yfir viðmiðunar-
mörk. Þetta er allt annað en fram kemur í erlendum rannsóknum en þá er kadmín hæst í
nágrenni þéttbýlis.
SAMANTEKT OG UMRÆÐUR
Hægt er að bera saman niðurstöður kadmínmælinga á lambainnmat úr þremur íslenskum
verkefnum. Segja má að ágætt samræmi sé milli þessara niðurstaðna.
Frá umhveiý'i tilfœðu
Upplýsingar um kadmín í umhverfi og gróðri geta varpað ljósi á kadmín í búfjarafúrðum.
Samsetning bergs og eldsumbrot hafa áhrif á náttúruleg grunngildi þungmálma. Svo virðist
sem meira sé af kadmíni í umhverfinu hér á landi en víða í grannlöndunum. Eldvirkni og rof
eru líklegar skýringar. Kadmín er þó í lágum styrk í íslenska basaltinu (Kristján Geirsson
1994).
Hægt er að bera saman þungmálma í mosum og lambainnmat eftir landshlutum. Hæstu
gildin fyrir kadmín í lambainnmat eru frá svæðum utan gosbeltisins en þessu er öfúgt farið
með mosa. Álitið er að áfok jarðvegs skýri há gildi fýrir kadmín í mosum á gosbeltinu. Lömb
fá alltaf eitthvað af jarðvegi með grasinu sem bitið er og því hefði mátt ætla að áfok jarðvegs
yki inntöku á kadmíni. Ekki liggur ljóst fyrir hvernig hægt er að skýra misræmið milli mosa
og innmats en nefna má mismunandi áburðarnotkun og fjörubeit sem hugsanlegar skýringar.
Athyglisvert er að há gildi fyrir bæði krækling og innmat koma fram fyrir sýni frá Stöndum,
fjarri gosbeltinu og þéttbýli. Það bendir því allt til að náttúrulegir þættir en ekki mengun séu
ráðandi varðandi kadmín í afúrðum. í rannsókn í Ástralíu tókst ekki að skýra flest hæstu
gildin í lifur jórturdýra (Langlands o.fl. 1988).