Freyr - 01.06.2006, Blaðsíða 16

Kvótakerfið frá
sjónarhóli
hagfræðinnar
Eftir Daða Má
Kristófersson
hagfræðing,
Bændasamtökum
íslands
Óhætt er að fullyrða að mjólkurkvótakerfið skipi sér-
stakan sess hjá kúabændum. Það ákvarðar tekjur kúa-
búanna að stærstum hluta enda veitir kvótinn aðgang
að markaðinum og rétt til niðurgreiðslna. Þess vegna
er kvótinn einhver verðmætasta eign kúabúa. Það
kemur því ekki á óvart að almenn samstaða sé meðal
kúabænda að viðhalda kvótakerfinu, því eins og gildir
um alla verðmæta hluti er það eigandanum þvert um
geð að hrófla við virði þeirra. Kvótakerfið er hins vegar
ekki gallalaust. í þessari grein mun ég fjalla almennt
um þá gagnrýni sem hagfræðingar hafa sett fram um
kvótakerfi og ræða afleiðingar þessara galla fyrir
mjólkurframleiðsluna.
MARKAÐSJAFNVÆGI
Hagkerfi eru flókin fyrirbæri
sem erfitt er að lýsa til hlítar. Til
að tryggja skiljanlega niður-
stöðu eru hagfræðileg módel
því jafnan einfaldanir á raun-
veruleikanum. Hér er stuðst við
slíkt einfalt módel af markaði. Á
markaði ráða framboð og eftir-
spurn. Ef markaðinum er leyft
að starfa óáreittum leitast þessi
tvö öfl við að ná jafnvægi. Þetta
jafnvægi næst við að verðið sem
ríkir á markaðinum framkallar
eftirspurn sem er jöfn framboði.
Gefum okkur að framboð á
markaði megi tákna með línu-
legri kúrfu sem lýsir lægsta verði
sem framleiðandi gæti sætt sig
við að fá fyrir ákveðið fram-
leiðslumagn. Þvl hærra sem
verðið er því meira magn eru
framleiðendur tilbúnir að fram-
leiða. Kúrfan hallar því upp á
við. Á sama hátt má ímynda sér
kúrfu fyrir eftirspurn sem lýsir
hæsta verði sem neytendur eru
tilbúnir að greiða fyrir ákveðið
framleiðslumagn. Því hærra sem
verðið er því minna magn vilja
neytendur kaupa. Eftirspurnar-
kúrfan hallar því niður á við.
Mynd 1 sýnir einfalt módel af
markaði að gefnum ofangreind-
um forsendum. Fram kemur við
hvaða verð og magn jafnvægi
er náð á markaðinum og skipt-
ing ábatans af viðskiptunum.
i L
Eins og sjá má á mynd 1 næst
jafnvægi á markaðinum þar
sem kúrfur eftirspurnar og
framboðs skerast. Við markaðs-
verðið er framboð jafnt eftir-
spurn, þ.e. allir sem sáttir eru
við verðið fá keypt og selt að
vild. Framleiðslan nemur
magnil og hvorki eru ófull-
nægðar þarfir né umframfram-
leiðsla. Þetta eru viðskipti sem
bæði framleiðendur og neyt-
endur hafa hag af. Ábata fram-
leiðenda og neytenda má lesa
af myndinni. Ábati neytenda er
svæðið milli eftirspurnarkúrf-
unnar og verðsins fyrir magnl,
skyggt með rauðu á mynd 1,
enda markar eftirspurnarkúrfan
hæsta verð sem neytandinn
mundi sætta sig við að greiða
fyrir framleiðslumagnið og ef
hann sleppur ódýrar frá kaup-
unum er hann að græða. Að
sama skapi ákvarðast ábati
framleiðenda af bilinu milli
framboðskúrfunnar og verðsins
fyrir magnl, enda markar fram-
boðskúrfan lægsta verð sem
framleiðandinn mundi sætta sig
við og allt umfram það hlýtur að
vera hagnaður. Ábati framleið-
enda er skyggður með bláu á
myndinni en kostnaður hans
vegna framleiðslunnar er merkt-
ur með gráu. Ábati neytanda og
framleiðenda myndar ábata
þjóðfélagsins af viðskiptum.
VERÐTAKMARKANIR
OG KVÓTAKERFI
Hvað gerist nú ef utanaðkom-
andi aðili, s.s. ríkisvaldið, ákveð-
ur að verðið á markaðinum sé
of lágt og skipar að það skuli
hækkað? (myndum okkur að
skilgreint sé ákveðið lágmarks-
verð sem er hærra en markaðs-
verðið og óleyfilegt sé að selja
vöruna lægra en sem lágmarks-
verðinu nemur.
Mynd 1. Jafnvægi framboðs og eftirspurnar á markaði.
Við markaðsverðið er selt magn-| af vörunni
16
FREYR 06 2006