Freyr - 01.06.2006, Blaðsíða 18

Mynd 4. Markaðurinn eftir að nýir framleiðendur
hafa þurft að kaupa kvóta
leiðslu. Á hinn bóginn bera
neytendur skarðan hlut frá
borði. Þeir tapa svæði B yfir til
framleiðenda vegna hærra
verðs og að auki tapa þeir svæði
C vegna minni framleiðslu.
Ábati þeirra nemur nú einungis
svæðinu A. Takið eftir að grænu
svæðin C og E tapast að fullu,
þ.e. ábati þjóðfélagsins vegna
viðskiptanna hefur dregist sam-
an. Hér er því strax komin rök-
semd gegn opinberum afskipt-
um af verðlagningu.
AFLEIÐINGAR FRAMSALS
Sagan endar hins vegar ekki hér
því nú gerum við ráð fyrir að
leyft sé að versla með fram-
leiðslukvótann. Virði kvótans er
þá einfaldlega virði rentunnar
sem framleiðendur fá vegna
kvótans, þ.e. virði svæðanna
skástrikuðu B og D á mynd 3.
Um leið og framsal er leyft á
kvótanum verður hann ígildi
eignar. Komi til þess að kvótinn
skipti um eigendur verður nýr
eigandi að greiða að fullu virði
kvótans í augum seljandans. Við
það dregst hagnaður hins nýja
eiganda saman enda hefur
hann orðið fyrir auknum fjár-
festingarkostnaði. Ef við gefum
okkur að hinn nýi framleiðandi
hefði getað tekið þátt ( sam-
keppnismarkaðinum á mynd 1
er Ijóst að hann er tilbúinn að
greiða svo mikið fyrir kvótann
að fjárfestingarkostnaður hans
lyfti framboðskúrfunni upp sem
nemur kvótarentunni. Við get-
um sýnt áhrifin myndrænt á
svipaðan hátt og áður.
Mynd 4 sýnir að nýju framleið-
endurnir hagnast ekki meira en
þeir hefðu gert á samkeppnis-
markaði. Raunar hagnast þeir
minna því þeir missa svæðið E
vegna minni framleiðslu undir
opinberu verðlagningunni. Til að
bæta gráu ofan á svart eru hinir
nýju eigendur lentir í gildru. Þeir
eru háðir því að kerfinu sé við-
haldið þvf fjárfestingarkostnaður
þeirra vegna kvótakaupa hefur
hækkað framleiðslukostnað
þeirra til frambúðar. Þeir geta
ekki keppt við fyrirtæki sem ekki
bera þennan kostnað. Þeir eru
þvf mótfallnir breytingum á kerf-
inu þó svo þeir tapi á því. Þeir
einu sem hagnast er fyrsta kyn-
slóð kvótaeigenda, þeir sem
stunduðu framleiðslu þegar kerf-
inu með opinberri verðlagningu
og framseljanlegum kvóta var
komið á.
LOKAORÐ
Raunveruleikinn er flókinn. Því
má um það deila að hve miklu
leyti þetta einfalda módel lýsir
íslenska mjólkurkvótakerfinu. I
því er ekki tekið tillit til hve erf-
itt er að fé frjálsan markað
með mjólk að þrífast t.d.
vegna langra framleiðsluferla
og takmarkaðs geymsluþols
mjólkur, svo nokkuð sé nefnt.
Samt sem áður bendir það
okkur á nokkur mikilvæg atriði
sem hafa þarf í huga þegar
rætt er um kvótakerfið og
framtíð kúabúskapar. Niður-
stöðurnar benda t.d. til þess
að þó stuðningur við kvóta-
kerfið sé ávallt almennur með-
al framleiðenda er hagnaður af
þvf bundinn við fyrstu kynslóð
kvótaeigenda. Krafa um breyt-
ingar á kerfinu mun aldrei
koma frá framleiðendum, þó
svo þeir séu í raun að tapa á
kerfinu, heldur verður krafan
að koma frá öðrum hópum,
t.d. neytendum. Jafnframt
leiðir kerfið til hækkunar á
framleiðslukostnaði vegna fjár-
festingarkostnaðar í kvóta.
Þannig munu framleiðendur í
slíku kerfi eiga í stökustu vand-
ræðum með að keppa við inn-
flutning, jafnvel þó að fram-
leiðsluskilyrði í útflutnings-
landinu séu þau sömu og í inn-
flutningslandinu. Ástæðan er
sú að framleiðslukostnaður
þeirra hefur verið hækkaður
sem nemur fjárfestingarkostn-
aði í kvótanum. Að síðustu
kemur lágmarksverðið f veg
fyrir að hagræðing skili sér í
lægra vöruverði. Lágmarks-
verðið er jú fast og hagræðing,
sem í okkar einfalda módeli
myndi líta út sem fall á fram-
boðskúrfunni, leiðir einungis
til hækkunar á kvótarentunni
sem svo aftur skilar sér ( hærra
kvótaverði. Þess vegna er
hætta á að sundur dragi með
framleiðendum sem fastir eru í
viðjum kvótakerfa og þeirra
sem búa við frjálsa samkeppni
því lengur sem kvótakerfið er
við lýði.
Hver eru markmið fram-
leiðslustýringarinnar? Er það
að tryggja bændum viðunandi
tekjur? Eða neytendum ódýra
vöru? Eða tryggja að á fslandi
geti verið starfandi landbúnað-
ur um ókomin ár? Sennilega
koma öll þessi sjónarmið við
sögu. Er núverandi kerfi til
þess fallið að ná þessum mark-
miðum? Hið einfalda módel
sem hér hefur verið kynnt velt-
ir upp áleitnum spurningum
um hvort kvótakerfið geti yfir
höfuð náð einhverjum þessara
markmiða. Á hinn bóginn er
módelið einfalt og tekur ekki
tillit til margs þess sem ein-
kennir mjólkurframleiðslu.
Sem dæmi má nefna ef mark-
aðir ná ekki að starfa eðlilega
þegar mjólk er annars vegar er
alls ekki víst að betri lausn en
kvótakerfið sé til. Samt sem
áður er nauðsynlegt að skoða
rökin bæði með og á móti
enda skiptir skipulag fram-
leiðslustýringarinnar miklu
máli fyrir framtíðarþróun land-
búnaðar.
FREYR 06 2006