Freyr - 01.06.2006, Blaðsíða 30

SAUÐFJÁRRÆKT
Mynd 2. Meðalmagn járns (Fe) (mg/kg þurrefnis) í heysýnum frá 47 riðulausum
bæjum, fjárskiptabæjum og riðubæjum. Lóðréttar línur sýna staðalfrávik
700
600
500
~ 400
o
d 300
SL
ö)
í 200
ö)
E
• 100
LL
0
Riðulausir bæir Fjárskiptabæir Riðubæir
Riðuflokkar
* marktækt minna magn en í sýnum frá riðubæjum (P = 0.001)
(Kristín Björg Guðmundsdóttir og félagar 2006)
riða hvað eftir annað komið upp á fjár-
skiptabæjum enda þótt næstu bæir hafi
ekki sjaldan haldist riðulausir. Með þetta í
huga höfum við leitast við að kanna hvort
þéttni mikilvirkra efna á borð við snefilefni
gæti verið öðruvísi í fóðri fjárins á riðubæj-
unum (bæjum þar sem riða er í gangi) eða
fjárskiptabæjunum en er i fóðri fjár á riðu-
lausu bæjunum, sem hugsanlega gæti haft
áhrif á uppkomu sjúkdómsins. Þetta var
meginforsendan fyrir þeim snefilefnarann-
sóknum er hér greinir frá.
NIÐURSTÖÐUR
Járn og mangan
Járn i jarðvegi og heyi hér á landi virðist vera
svo mikið samkvæmt erlendum tölum að
jaðri við ofgnótt eða eitrun í grastegundum í
vissum tilvikum (Jóhannes Sigvaldason 1992,
Adriano 2001). Þetta síðasta á einkum við
um hey frá riðubæjum. í heyi frá riðubæjum
var magn járns að meðaltali marktækt meira
en í heyi frá bæjum í öðrum riðuflokkum
(mynd 2). Við þær aðstæður, sem víðast eru
ríkjandi í íslenskum jarðvegi, má búast við því
að magn tvígildra járnjóna íjarðvegslausninni
sé svo mikið að þær gætu keppt við aðrar tví-
gildar málmjónir og hamlað frásogi þeirra í
rætur plantna. Þetta myndi einkum geta átt
við um manganjónir, en einnig kóbalt- og sin-
kjónir og jónir fleiri málma (Mengel og Kirk-
by 1987, Kristín Björg Guðmundsdóttir og
félagar 2006).
Járnskortur er yfirleitt fjarlægur möguleiki
hjá grasbítum á beit eða á góðu heyfóðri. Við
höfum ákvarðað blóðrauða (hemóglóbín) í
yfir 700 ám, en hann inniheldur járn. Niður-
stöðutölurnar benda eindregið til þess, eins
og við var að búast, að járnbúskapur ánna sé
í góðu lagi.
í plöntum er talið að eðlilegt hlutfall milli
járns/mangans sé á bilinu 1,5-2,5 (Adriano
2001). Hlutfallið var að meðaltali 1,5 i heyi
frá riðulausum bæjum á riðusvæðum (riða
komið upp á öðrum bæjum) og 1,7 í heyi frá
fjárskiptabæjum. I heyi frá riðubæjum var
hlutfallið hins vegar að meðaltali 2,7 og 1,1 í
heyi frá riðulausum bæjum á riðulausum
svæðum (riða aldrei komið upp). Þessar nið-
urstöður endurspegla þá staðreynd að magn
mangans í heysýnum frá riðubæjum var ein-
mitt minnst þar sem járnmagn var mest. Hey
frá riðubæjum inniheldur þannig að meðal-
tali marktækt minna mangan og jafnframt
marktækt meira járn en hey frá bæjum í öðr-
um riðuflokkum (Þorkell Jóhannesson og fé-
lagar 2004a, c, Kristín Björg Guðmundsdótt-
ir og félagar 2006).
Manganinnihald í grasi er yfirleitt viðun-
andi hér á landi.
Kóbalt og sink
Kóbalt er ekki beinlínis nauðsynlegt plöntum.
Það er hins vegar nauðsynlegt nær öllum líf-
verum öðrum sem ómissandi hluti af vítamín-
inu kóbalamíni (B12) (Adriano 2001). Magn
kóbalts í heyi er heldur í minna lagi hér á
landi og kann miklu járni i jarðvegi að vera
um að kenna (sbr. á undan). Kóbaltskortur er
þekktur í sauðfé víða um lönd og getur lýst
sér sem lystarleysi. Hann hefur ekki verið
greindur með vissu hér á landi. Marktækur
munur var ekki á magni kóbalts í heyi frá
bæjum í mismunandi riðuflokkum.
Sink virðist vera nauðsynlegt öllum lífver-
um, með margvíslegum hætti (Adriano
2001). Niðurstöðutölur okkar benda til þess
að sink í íslensku heyi kunni að vera minna en
æskilegt er. Við teljum okkur einnig hafa séð
húðbreytingar (hrúðurmyndun) í nautgripum
og sauðfé sem eindregið gætu bent til sink-
skorts. í heildina var enginn munur á magni
sinks í heyi frá bæjum í mismunandi riðu-
flokkum. Mikið sink í fóðri kann að trufla nýt-
ingu kopars í fóðrinu (McLachlan & Johnston
1982).
Kopar og mólýbden
Mólýbden er (ásamt járni) virkt sæti í tveimur
veigamiklum ensímkerfum sem skipta meg-
inmáli fyrir tekju niturs (köfnunarefnis) i
plöntum (Adriano 2001). Skortur á mólýb-
deni í plöntum líkist því skorti á nitri. Magn
mólýbdens í plöntum er mjög mismunandi
og sömuleiðis þarfamörk (minnsta nægjan-
lega magn). Skorts kann að gæta við ræktun
sumra jurta hér á landi. ( heild er mólýbden-
innihald í heyi fremur í minna lagi en enginn
munur er á mólýbdeni í heyi frá bæjum í mis-
munandi riðuflokkum. í vömb jórturdýra, en
einnig í meltingarvegi manna og annarra
dýra, getur mólýbden hvarfast við kopar og
breytt honum í óvirk sambönd sem ekki ná
að frásogast. Rannsóknir okkar sýna að
mólýbden muni ekki trufla koparbúskap
marktækt í grasbítum hér á landi (Þorkell
Jóhannesson og félagar 2005b, c).
í jarðvegi hér á landi virðist vera tiltölulega
mikið af auðleystum kopar. ( samræmi við
þetta er magn kopars í heyi innan eðlilegra
marka frá bæjum í öllum riðuflokkum. Þetta,
ásamt þeirri staðreynd, að magn mólýbdens
og sinks í heyinu er fremur í minna lagi, stuðl-
ar að því að þéttni kopars í blóði áa telst vera
nægjanleg svo og virkni tveggja koparensíma
í blóðinu. Við þekkjum nú heldur engin
dæmi um koparskort i nautpeningi eða sauð-
fé þótt slíks hafi áður orðið vart. Sauðfé virð-
ist vera viðkvæmara bæði fyrir koparskorti og
kopareitrun en aðrir grasbítar (Þorkell Jó-
hannesson og félagar 2004a, 2005a).
Selen
Selen er virkt sæti í ensíminu glútatíonperox-
ídasa (venjulega skammstafað GPX) sem
kemur fyrir í líkama manna og dýra í einum
fjórum afbrigðum. GPX gegnir mikilvægu
hlutverki i oxavörnum líkamans og starfar
hliðstættvið tókóferól (vítamín E). Meginhluti
af lífvirkni selens í spendýrum tengist GPX.
Selen er hins vegar ekki nauðsynlegt plöntum
(Adriano 2001). Vegna þess að ákvarðanir á
seleni eru erfiðar og dýrar en ákvarðanir á
virkni GPX auðveldar og fremur ódýrar er rík
tilhneiging til þess að láta ákvarðanir á virkni
GPX í blóði vera mælikvarða á þéttni selens i
blóðinu. Á slíkum samanburði geta samt ver-
ið annmarkar (Þorkell Jóhannesson og félag-
ar 2004b).
Niðurstöðutölur selenákvarðana sýna að
seleninnihald í heyi á bæjum í öllum riðu-
flokkum er einungis um það bil fjórðungur
þess sem talið er æskilegt samkvæmt erlend-
um rannsóknum. Grös á útjörð (fjalllendi)
virðast innihalda mun meira selen en gras í
fyrsta slætti á ræktuðu landi. I samræmi við
FREYR 06 2006