Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.2017, Blaðsíða 36

36 menning Helgarblað 1. desember 2017
S
teypuklumpar, 24 að tölu,
eftirlíking af heimsþekktum
minnisvarða um gyðingana
sem létust í helförinni, voru
í síðustu viku settir upp í bakgarði
þýsks stjórnmálamanns sem sagði
fyrr á þessu ári að þjóðin ætti að
hætta að velta sér upp úr aðgerð-
um nasista í seinni heimsstyrj-
öldinni. Það er lista- og aðgerða-
hópurinn Miðstöð fyrir pólitíska
fegurð sem stendur fyrir gjörn-
ingnum en með hópfjármögnun
stefnir hópurinn á að tryggja að
minnismerkið haldist í bakgarði
stjórnmálamannsins næstu fimm
árin.
Helförin má ekki gleymast
Það er ekki óvenjulegt að styr
standi um minnisvarða, enda má
segja að með þeim greypi hópur
tilteknar sameiginlega frásagnir í
efnislegt umhverfi sitt – frásagnir
um hetjudáðir og hörmungar sem
minnast ber. Hvers lags og hvaða
frásagnir verðskulda fastan stað í
götumyndinni eða landslaginu er
oft umdeilanlegt og vekur reglu-
lega upp deilur milli andstæðra
hópa, nú síðast þegar kynþátta-
hatarar mótmæltu niðurrifi stytta
af herforingjum Suðurríkjanna í
bandarísku borgarastyrjöldinni í
Charlottesville og víðar.
Tilgangur margra þeirra
minnis merkja sem komið hefur
verið upp í Þýskalandi í kjölfar síð-
ari heimsstyrjaldarinnar hefur ekki
verið að upphefja athafnir lands-
manna heldur þvert á móti að
minna vegfarendur á það hvernig
hugmyndafræði þjóðernis- og
kynþáttahyggju leiddi til einhverra
allra grimmúðlegustu þjóðernis-
hreinsana mannkynssögunnar.
Það hefur verið almennt samþykkt
viðhorf í Þýskalandi að sá hryll-
ingur megi alls ekki gleymast, svo
sagan endurtaki sig ekki.
Í fyrsta skipti í eftirstríðssögu
Þýskalands eru hins vegar farnar
að heyrast, og verða háværar,
raddir þeirra sem mótmæla þess-
um viðtekna sannleik.
Áhrifaríkt minnismerki
„Við Þjóðverjar erum eina
þjóðin sem hefur komið fyrir
skammarminnisvarða í hjarta
höfuðborgar sinnar,“ sagði Björn
Höcke, stjórnmálamaður úr harð-
línuarmi þýska þjóðernisflokks-
ins, Nýr valkostur fyrir Þýskaland
(þ. Alternativ für Deutschland) í
ræðu í Dresden í janúar.
Minnisvarðinn sem um ræðir,
Minnisvarði um hina myrtu
gyðinga Evrópu, er hannaður af
bandaríska arkitektinum Peter
Eisenmann og opnaður árið 2005.
Hann samanstendur af 2.711 mis-
háum gráum steinsteypustöpl-
um á 19 þúsund fermetra svæði
rétt sunnan við Brandburghliðið í
Mitte, miðborg Berlínar. Hægt er
að ganga á milli stöplanna sem
hækka í miðjum minnisvarðanum
og verða hæstir tæplega fimm
metrar. Minnismerkið er hálfgert
völundarhús sem fólk getur vafrað
um og hefur oft verið sagt líkjast
kirkjugarði. Þetta er áhrifaríkt og
tignarlegt en um leið abstrakt og
órætt.
Þó að minnismerkið sé heims-
þekkt og sé einn helsti ferða-
mannastaður Berlínar eru ekki
allir jafn sáttir við frásögnina sem
það stendur fyrir. Í ræðu sinni fyr-
ir stuðningsmenn AfD í Dresden
sagði Höcke að Þjóðverjar þyrftu
að hætta að skamm-
ast sín fyrir það sem
átti sér stað í seinni
heimsstyrjöldinni
– taka „180 gráðu
snúning í póli-
tík minninganna,“
eins og hann orð-
aði það. Í því sam-
hengi nefndi hann
sérstaklega minn-
ismerkið í miðbæ
Berlínar og kallaði
það „skammarminn-
isvarða“.
Ræða Höckes vakti hörð við-
brögð í Þýskalandi, jafnvel í hans
eigin flokki sem hefur á undan-
förnum árum unnið að því að
gera ímynd sína ásættanlegri fyrir
meginstraum þýskra kjósenda
– yfirlýsingarnar þóttu ekki við-
eigandi í þeirri ímyndarherferð.
Ýmsir frammámenn úr hófsam-
ari arminum fóru fram á að Höcke
yrði vikið úr flokknum, en það
varð þó ekki niðurstaðan. Þegar
allt kom til alls virðast orð hans
heldur ekki hafa skaðað flokkinn
enda varð AfD í september fyrsti
yfirlýsti þjóðernisflokkurinn til að
fá þingmenn kjörna á þýska þing-
ið síðan 1960.
Vilja muna og koma í veg fyrir
endurtekningu
Nú hefur pólitískur listahópur
(eða listrænn hópur aðgerða-
sinna) sem kallar sig Miðstöð fyr-
ir pólitíska fegurð (þ. Zentrum
für politishce Schönheit), brugð-
ist við orðum Höcke með eigin
skammarminnisvarða.
Hópurinn hefur leigt næstu
lóð við hús Höckes í smábænum
Bornhagen og setti í vikunni upp
24 steinsteypuklumpa, í líkingu
við þá sem mynda helfararminn-
isvarðann í Berlín, rétt fyrir utan
eldhúsgluggann hjá honum.
„Hann verður bara að sætta sig
við það að nágrannar hans álíta
helfararminnismerkið ekki vera
„skammarminnisvarða“, heldur
vilja reyna að muna það sem
gerðist og koma í veg fyrir að
það gerist á ný,“ segir Philipp
Ruch, leikhúslistamaður og
yfirlýstur forsprakki hópsins.
Það eru tíu mánuðir frá
ræðu Höckes í Dresden en
Ruch segir hana einfaldlega
hafa hreyft svo við meðlim-
um hópsins að þeir hafi séð
sig knúna til aðgerða: „Við
erum hægari en fjölmiðlar en við
förum líka mun dýpra í málin.“
Með hópfjármögnun á netinu
hefur hópurinn tryggt að hægt
verði að halda lóð nágrannans
í leigu og „garðskreytingunni“
standandi í að minnsta kosti tvö
ár, en hópurinn stefnir á að safna
nægu fjármagni fyrir fimm ára
leigu. Minnisvarðinn gæti því
staðið í Bornhagen til ársins 2022.
Meðlimir hópsins hafa þó
lofað að fjarlæga hann ef Höcke
fellur á hné fyrir framan hann og
viðurkenni glæpi helfararinnar, á
sama hátt og fyrrverandi kanslari
Vestur- Þýskalands, Willy Brandt,
gerði árið 1970 þegar hann heim-
sótti minnisvarða um uppreisn
gyðinga í gettóinu í Varsjá í Pól-
landi.
Listaverk sem bjarga
mannslífum
Á undanförnum árum hefur Mið-
stöð fyrir pólitíska fegurð reglu-
lega vakið athygli og umræðu í
Þýskalandi og víðar fyrir gjörn-
inga sína, listrænar pólitískar að-
gerðir sem vakið hafa athygli á
stöðu flóttamanna, banvænu
viljaleysi alþjóðasamfélagsins
til að bæta hana og uppgangi
þjóðernis hyggju í Evrópu. Á 25
ára afmæli falls Berlínarmúrsins
færði hópurinn til dæmis minnis-
varða um þá sem létust við að
reyna að komast yfir Berlínar-
múrinn og komu fyrir hjá flótta-
fólki sem stefndi yfir víggirt landa-
mæri Evrópu.
Hópurinn segist vera
„árásarteymi sem rannsakar sið-
ferðilega fegurð og mannlegan
mikilfengleik í stjórnmálum,“
og segist skapa ögrandi og jafn-
vel meiðandi listaverk til að að
bjarga mannslífum. „Við þurfum
að vera ágeng til að tryggja mann-
réttindi. Sagan hefur sýnt að oft
sé nauðsynlegt að hunsa lögin
til að bjarga mannslífum, það
eru fjölmörg dæmi um slíkt frá
tíma Þriðja ríkisins. Við teljum að
þetta hafi ekki breyst,“ sagði Cesy
Leonard, einn forsprakka mið-
stöðvarinnar, í samtali við DV árið
2014. n
„Við Þjóðverjar
erum eina þjóðin
sem hefur komið fyrir
skammarminnisvarða
í hjarta höfuðborgar
sinnar.
Má aldrei gleymast Tilgangur
minnisvarðans um hina myrtu gyðinga
Evrópu er koma í veg fyrir að hryllingurinn
gleymist og endurtaki sig.
Minnisvarði í garðinum Nýr minnisvarði hefur
verið byggður á næstu lóð við heimili þjóðernis-
sinnaða stjórnmálamannsins Björns Höcke, en
hann hefur sagt minnisvarðann um fórnarlömb
helfararinnar í Berlín vera skammarminnisvarða
fyrir þýsku þjóðina.
Hægri-öfgamaður Einn öfgafyllsti og mest áberandi
meðlimur þýska þjóðernisflokksins, Alternativ für
Deutschland, Björn Höcke, er nú skotspónn pólitíska
listahópsins Miðstöð fyrir pólitíska fegurð.
Minnisvarði um helförina
reistur í garði þjóðernissinna
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
n Stjórnmálamaður úr AfD sagði minnisvarða um helförina óþarfan n Listamenn settu upp
svipaðan minnisvarða í bakgarðinum hans