Dagblaðið Vísir - DV - 28.03.2018, Blaðsíða 14

14 fólk - viðtal 28. mars 2018
Er hægt að
bjarga eltihrelli?
Getur leitt til alvarlegra ofbeldis n Karlar líklegri en konur n Þolandi aldrei ábyrgur
M
argrét Valdimarsdóttir
er sérfróð um mál tengd
lögreglu og afbrotum.
Hún kennir tölfræði og
afbrotafræði við Háskóla Íslands
og vinnur að rannsóknarstörfum,
ásamt því að leggja lokahönd á
doktorsnám í afbrotafræði við City
University í New York. DV heyrði í
Margréti til að fræðast frekar um
eltihrella
Hvað er eltihrellir?
„Eltihrellir er yfirleitt skilgrein­
ur sem manneskja sem eltir og
fylgist með annarri manneskju
á ákveðnu tímabili. Þetta er því
tegund af áreiti með þann tilgang
oftast að valda ótta. En svo hefur
enska orðið „stalking“ líka verið
notað yfir þá sem elta frægt fólk
sem það sækist eftir upplýsing­
um um eða kynnum við, þá er til­
gangurinn ekki endilega að valda
ótta.“
Hvað geta fórnarlömb gert?
„Hvað best er að gera fer að­
eins eftir aðstæðum hverju sinni,
hver tengslin eru við gerandann
og hvernig eða hversu alvarlegt
áreitið er svo dæmi séu nefnd. Ég
myndi alltaf mæla með að fólk léti
strax vita hvað sé í gangi, sérstak­
lega vini og ættingja. Viti fólk hver
gerandinn er ætti það að segja
öðrum frá því.“
Þá segir Margrét enn fremur:
„Þegar ég segi viðbrögð ættu að
einhverju leyti að miðast við að­
stæður á ég við að það eru mis­
munandi leiðir til að tilkynna eft­
ir aðstæðum. Ef áreitið er ógnandi
ætti að tilkynna það strax til lög­
reglu og ef gerandinn er vinnu­
félagi ætti að tilkynna slíkt líka til
yfir manns.
Að þessu sögðu getur vissu­
lega verið flókið fyrir þolendur að
átta sig á hvenær hegðun er orðin
óeðlileg. Stundum byrjar þetta
með því að gerandi sýnir viðkom­
andi mikinn áhuga, til dæmis með
því að hafa oft samband með því
að hringja eða senda skilaboð
hringja og gefa gjafir. En stundum
er þetta mjög skýrt, til dæmis þegar
einstaklingur fer að fylgjast með
og elta fyrrverandi maka. Þolandi
er aldrei ábyrgur fyrir að bregðast
við á einhvern ákveðinn hátt.“
Hvað um gerendurna, það er
ljóst að þeir þurfa aðstoð til að
sporna við hegðuninni. Hvað geta
gerendur gert til að leita sér hjálp-
ar?
„Þetta er tegund af ofbeldi. Það
er mikilvægt að gerendur átti sig
á að þeir eru að beita ofbeldi sem
kann að hafa alvarlegar afleiðingar
fyrir þolendur. Fólk sem hefur til­
hneigingu til að beita ofbeldi
ætti að leita sér aðstoðar hafi það
löngun til að breytast. Rannsókn­
ir sína að hugræn atferlismeðferð
hefur reynst mörgum gerendum
vel, þar að segja til að draga úr eða
til að koma fyrir áframhaldandi of­
beldishegðun.“
Hvað geta aðstandendur elti-
hrella gert eða sagt?
„Hvatt þá til að taka ábyrgð á of­
beldinu og leita sér viðeigandi að­
stoðar.“
Hvað ætli valdi því að fólk byrji
að eltihrella aðra?
„Eins og hvað veldur því að fólk
beitir annars konar ofbeldi þá er
það nokkuð mismunandi. En elti­
hrellar sem áreita fólk sem það
þekkir ekkert, til dæmis frægt fólk,
er líklegra en annars konar elti­
hrellar til að eiga við geðrænan
vanda að glíma. Greiningarnar eru
mismunandi en oft er þetta fólk
haldið miklum ranghugmyndum.
Eltihrellar sem áreita fyrrver­
andi maka, eða einhvern sem þeir
hafa áður átt í ástarsambandið
við, eru svipaðir gerendum annars
konar ofbeldis, sérstaklega kyn­
bundins ofbeldis og heimilis­
ofbeldis. Hér skipta viðhorf mjög
miklu máli, viðhorf sem verða til
í uppeldi eða viðhorf sem þrífast
í samfélaginu almennt. Það má
nefna sem dæmi að karlar sem
trúa því að þeir séu almennt æðri
konum eru líklegri til að áreita
konur. Fólk sem á erfitt með að
takast á við mótlæti í lífinu, og
á því erfitt með það þegar því er
hafnað á einhvern hátt, er líklegra
til að áreita á þennan hátt en fólk
sem hefur lært að bregðast við
mótlæti á heilbrigðan hátt.“
Hvernig eru kynjahlutföllin
meðal gerenda?
„Karlar eru miklu líklegri til að
áreita á þennan hátt. Talið er að
85% eltihrella séu karlar en um
15% konur. Karlar eru líklegri til að
áreita fyrrverandi maka, en konur
líklegri til að áreita frægt fólk sem
þær þekkja ekki. Erlendar rann­
sóknir sýna líka að konur eru lík­
legri til að vera þolendur eltihrella.
Til dæmis sýndi nýleg bresk rann­
sókn að rúmlega 14% kvenna og
rúmlega 4% karla hafa lent í svona
áreiti. Konur eru jafnframt líklegri
til að óttast um líf sitt.“
Lendi fólk í eltihrellum, hversu
algengt er að það reynist alvarlegra
mál en bara almennt ónæði og
breytist jafnvel í líkamlegt ofbeldi?
„Það hafa ekki verið gerðar
neinar viðamiklar rannsóknir á
þessu á Íslandi. Erlendar rann­
sóknir sýna hins vegar að hegðun
sem byrjar sem svona áreiti leiði
oft til alvarlegra ofbeldis. Þetta
virðist eiga við um allar tegundir
af eltihrelli.“ n