Morgunblaðið - 03.03.2018, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MARS 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Landhelg-isgæslanhefur viða-
miklar skuldbind-
ingar og virðist
mikið vanta upp á
að hún geti sinnt
þeim með fullnægjandi hætti.
Þessar skuldbindingar ná meðal
annars til leitar- og björg-
unarsvæðis Íslands á Norður-
Atlantshafi. Það svæði er 1,9
milljónir ferkílómetra og meira
en tvöfalt stærra en íslenska
efnahagslögsagan, eins og fram
kemur í frétt í Morgunblaðinu í
dag.
Ekki má mikið bera út af til að
Landhelgisgæslan lendi í vand-
ræðum. Þegar útkallið kom
vegna slyssins í íshellinum í
Blágnípujökli í fyrrakvöld var
aðeins ein þyrluáhöfn til taks.
Þannig er staðan tæpan helming
ársins. Áhöfnin sem sinnti út-
kallinu þurfti að vera í fríi dag-
inn eftir vegna reglna um hvíld-
artíma og þurfti þá að kaupa
menn úr frí til að þyrluáhöfn
yrði til reiðu.
Sjómenn hafa gagnrýnt þetta
ástand og segir Valmundur Val-
mundsson, formaður Sjómanna-
sambands Íslands, í Morgun-
blaðinu í dag að þeir séu
„arfabrjálaðir“ yfir því hvernig
búið sé að Landhelgisgæslunni.
Þessi staða er ekki einkamál
Íslendinga. Á forsíðu Morgun-
blaðsins í dag kemur fram að
þær bandalagsþjóðir Atlants-
hafsbandalagsins, sem sent hafa
hingað sveitir til loftrýmis-
gæslu, hafi í nær því
hvert einasta skipti
gert athugasemdir
við að ekki sé alltaf
hægt að ábyrgjast
að hér sé full leitar-
og björgunargeta
með tveimur þyrlum. Fékkst
þetta staðfest í utanríkisráðu-
neytinu.
Ekki er hægt að fara í björg-
unaraðgerðir langt úti á rúmsjó
nema hafa tvær þyrlur.
„Við þurfum að horfast í augu
við að þetta eru skyldur okkar í
því samstarfi sem við tökum þátt
í,“ segir Sigríður Á. Andersen
dómsmálaráðherra í fréttinni.
Landhelgisgæslan bað um
auknar fjárveitingar í fyrra til
að geta bætt við einni þyrlu-
áhöfn, en því var hafnað. Sigríð-
ur segir að nú sé unnið að því að
finna leið til að koma þessum
málum „í viðunandi horf innan
tíðar“.
Fimm þyrluáhafnir eru nú hjá
Landhelgisgæslunni, en þurfa
mun tvær til viðbótar til að full-
manna kerfið. Það kostar rúm-
lega hálfan milljarð og hálfan til
viðbótar að bæta við áhafnir
varðskipanna. Landhelgis-
gæslan kveðst þurfa einn og
hálfan milljarð króna til viðbótar
til að geta sinnt verkefnum sín-
um.
Það getur verið erfitt að horfa
á eftir peningum í viðbúnað, sem
vonandi þarf aldrei á að halda,
en verra væri að geta ekki svar-
að kallinu ef það kemur vegna
vanbúnaðar.
Bandalagsþjóðir í
NATO segja vanbún-
að Landhelgisgæsl-
unnar áhyggjuefni}
Vanbúin Gæsla
Læsi og lesskiln-ingi mun vera
ábótavant hér á
landi. Það hefur
meðal annars verið
rakið til þess að
börn og unglingar
lesi minna en æski-
legt væri. Í umræðu
um þessi mál er sjaldnast talað
við börnin og unglinga. Meira er
talað um þau.
Í vikunni ákváðu nemendur í
Hagaskóla að leggja sitt lóð á
vogarskálarnar. Í skólanum hef-
ur verið stofnað bókaráð og nem-
endurnir, sem þar sitja, eru
þeirrar hyggju að skortur sé á
útgáfu á erlendum og innlendum
bókum fyrir þeirra aldur.
Brugðu félagar í ráðinu á það ráð
að blása til málþings undir yf-
irskriftinni „Barnið vex en bókin
ekki“.
Í viðtali í Morgunblaðinu fyrir
málþingið töluðu nemendurnir í
ráðinu um skort á íslensku les-
efni fyrir þeirra aldurshóp. Lítið
úrval væri af bæði íslenskum
bókum og ekki síður þýddum.
Einn þeirra sagðist aðeins hafa
fundið tvær áhugaverðar bækur
í Bókatíðindum fyrir jól.
Þessi aldurshópur er að vaxa
upp úr barnabókum
og við það að fara að
lesa svokallaðar
fullorðinsbækur.
„Við getum lesið
bækur fyrir full-
orðna en í þeim er
oft fjallað um
vandamál þeirra
sem við getum ekki samsamað
okkur við,“ sagði Ásta Hlíf Harð-
ardóttir, sem situr í bókaráðinu.
„Við þurfum bækur sem þrosk-
ast með okkur.“
Nemendurnir í ráðinu átta sig
á því að bókaútgáfur séu „bara
einkarekin fyrirtæki sem eru að
reyna að græða eins og öll fyr-
irtæki“, en vilja um leið athygli á
skorti á fjölbreytni þegar komi
að unglingabókum.
Skortur á góðu lesefni getur
orðið til þess að sumir uppgötvi
aldrei ánægjuna af því að lesa, en
aðrir finni sér einfaldlega bækur
á öðrum tungumálum sem getur
haft áhrif á bæði orðaforða og
þekkingu á eigin máli.
Í markaðsmálum snýst allt um
að finna markhópa og gera þeim
til hæfis. Hér hefur vanræktur
markhópur kvatt sér til hljóðs.
Það er vert að forlögin gefi því
gaum.
Mikið er gefið út af
bókum á Íslandi, en
einn aldurshópur á
þó í vandræðum
með að finna lesefni}
Bókaskortur
O
rðfæri og framkoma þingmanna er
veigamikill þáttur í því hversu
mikið eða lítið traust borið er til
Alþingis. Í tæpan áratug hefur
það traust verið lítið og að hluta
til á það sér eðlilegar skýringar.
Að stórum hluta eru skýringarnar þó ekki
eðlilegar. Festa og stöðugleiki er versti óvinur
sumra stjórnmálamanna og því reyna þeir sí-
fellt að grafa undan þessum mikilvægu þátt-
um. Það á ekkert skylt við heilbrigðar rökræð-
ur um málefni og baráttu um hugsjónir. Það
væri óskandi að hægt væri að gefa hvoru
tveggja meira svigrúm, en það er stundum erf-
itt þegar mótaðilann skortir hvort tveggja í
senn, málefni og hugsjónir.
Fyrr í þessari viku var fjallað um vopna-
flutninga íslensks flugfélags á milli fyrrum
ríkja Júgóslavíu og Sádi-Arabíu. Það mátti öll-
um vera ljóst að þar væri pottur brotinn þar sem heimild
íslenskra stjórnsýslustofnana þarf til að flytja slíkan
varning. Sama kvöld og fréttir birtust af málinu ákvað ég
sem formaður utanríkisnefndar Alþingis að málið skyldi
rætt á fundi nefndarinnar daginn eftir. Fleiri fundir hafa
átt sér stað og nú þegar er hafin vinna við að laga þetta
ferli, sem allir eru sammála um að þurfi að gera.
Á miðvikudag sá Logi Einarsson, formaður Samfylk-
ingarinnar, ástæðu til að vega persónulega að formanni
Sjálfstæðisflokksins, Bjarna Benediktssyni, vegna máls-
ins. Það var ekki liðinn sólarhringur frá því að fréttir voru
fluttar um málið þar til Logi sakaði Bjarna, úr ræðustóli
Alþingis, um leyndarhyggju og óheiðarleg
vinnubrögð. Þó höfðu undirrituð sem og utan-
ríkisráðherra, sem bæði eru sjálfstæðismenn,
fordæmt flutningana og lýst því yfir að þetta
þyrfti að laga. Loga mátti vel vera ljóst, eða
það skyldi maður ætla, að Bjarni hefur aldrei
haft undir höndum yfirlit um fraktskýrslur ís-
lenskra fyrirtækja. Árás Loga var því hvort í
senn ómálefnaleg og án tilefnis.
Það eru svona vinnubrögð sem skerða trú-
verðugleika stjórnmálanna. Þeir sem mest
tala um lítið traust til stjórnmálanna eru oft-
ast þeir sem ganga hvað harðast fram í gíf-
uryrðum og dylgjum um aðra. Þá er vinsælt
að nota orð eins og leyndarhyggja, spilling eða
annað verra án þess að fyrir því sé nokkur
innistæða.
Í setningarræðu sinni á landsfundi Sam-
fylkingarinnar í gær sagði Logi að þing-
flokkur hans væri lítið að stressa sig á því að leggja upp
leikkerfi heldur hefðu þau hæfileika til að spinna og væru
rík af réttlætiskennd.
Maður ætti alltaf að setja upp varnarskjöld þegar aðrir
tala um sína eigin réttlætiskennd, en látum það liggja á
milli hluta í bili. Stundum væri þó betra að spinna minna
og koma sér frekar upp sanngjörnum leikkerfum. Ekki til
að hlífa Sjálfstæðisflokknum eða Bjarna Benediktssyni,
heldur stjórnmálunum og trúverðugleika þeirra.
aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Hæfileikar til að spinna
Formaður utanríkismálanefndar og ritari Sjálfstæðisflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Meðalútgjöld íslenskraheimila mældust nokk-uð stöðug yfir tímabilið2011-2016 í rannsóknum
sem Hagstofa Íslands hefur gert,
metið á föstu verðlagi. Meðalút-
gjöldin til neyslu breyttust ekki mikið
á þessu tímabili en þau voru 520 þús-
und á mánuði á árunum 2013–2016.
Meðaltöl segja þó sjaldnast alla
söguna ef sjónum er beint að hag
heimilanna eftir einstökum tekjuhóp-
um, búsetu og útgjöldum til ólíkra
þátta. Niðurstöður rannsókna Hag-
stofunnar yfir fjögurra ára tímabil,
2013 til 2016, sýna t.a.m. að stærri
hluti útgjalda útgjaldalágra heimila
fer til kaupa á mat og drykkjarvörum
og í kostnað vegna húsnæðis, hita og
rafmagns en hjá útgjaldaháum heim-
ilum. Útgjaldahá heimili verja aftur á
móti stærri hluta útgjalda sinna í
vörur og þjónustu tengda tóm-
stundum og menningu.
Fram kemur að stærsti hluti út-
gjalda útgjaldalágra heimila fer í hús-
næði, hita og rafmagn eða 38% af
heildarútgjöldum og í kaup á mat og
drykkjarvörum og sem og ferðir og
flutninga eða um 13% hvort um sig.
„Útgjaldahá heimili verja aftur á móti
stærsta hluta útgjalda sinna í hús-
næði, hita og rafmagn, eða 27% og í
vörur og þjónustu tengda tóm-
stundum og menningu, um 15% en
einungis rúmum 11% í mat og
drykk,“ segir í Hagtíðindum Hagstof-
unnar.
Þar eru birtar niðurstöður úr rann-
sóknum á útgjöldum heimilanna árin
2011-2016, skipt niður á þrjú tímabil.
Þær eru sundurliðaðar eftir búsetu,
heimilisgerð, tekju- og útgjaldahóp-
um og bornar saman við fyrri rann-
sóknir. Tilgangurinn er að afla upp-
lýsinga fyrir útgjaldagrunn vísitölu
neysluverðs og er ekki reynt að meta
t.d. hvað heimilin í landinu þurfa sér
til framfærslu. Niðurstöðurnar
bregða þó ljósi á hvernig heimilin
haga útgjöldum sínum og hverju þau
hafa úr að spila.
Fram kemur í samanburðinum að
útgjöld meðalheimila til matarinn-
kaupa lækkuðu á tímabilinu rétt um
20% en hlutfallslegt vægi annarra
neysluflokka hækkaði, svo sem ferðir
og flutningar, tómstundir og menn-
ing. Ráðstöfunartekjur meðalheimilis
voru rúmar 857 þúsund krónur á
mánuði á tímabilinu 2013-2016 og
þær hækkuðu í það heila tekið um
15,1% umfram útgjöld. „Tekjur þess
fjórðungs heimila sem hæstar tekjur
hafði voru að jafnaði 110% hærri en
þess fjórðungs sem lægstar tekjur
hafði. Útgjöld þeirra tekjuhæstu voru
47% hærri en tekjuminnsta fjórð-
ungsins,“ segir í niðurstöðum. Þá
kemur fram að sá fjórðungur heimila
sem hæstu útgjöldin hafði eyddi
138% meira en sá fjórðungur sem
hafði lægstu útgjöldin. Tekjur þeirra
útgjaldahæstu voru 9% hærri en
tekjur heimila í útgjaldalægsta fjórð-
ungnum.
Verulegur munur getur líka verið á
útgjöldum heimila til einstakra liða
eftir búsetu. Þannig fer mun stærri
hluti útgjalda heimila höfuðborg-
arsvæðinu í húsnæði, hita og rafmagn
eða 33% heildarútgjalda þeirra sam-
anborið við dreifbýlið þar sem hlutfall
þessara útgjalda er 25%. Hins vegar
fer stærri hluti heildarútgjalda heim-
ila í dreifbýli í mat og drykk.
Útgjöldin breytileg eftir
búsetu og tekjuhópum
Morgunblaðið/Eggert
Hagur heimila Í ljós kom í rannsókn Hagstofu að útgjöld til neyslu voru að meðaltali 60,7% af ráðstöfunartekjum.
Útgjöld heimila eftir búsetu 2013-2016
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Matur og
drykkjarvörur
Föt og skór Húsnæði, hiti og
rafmagn
Tómstundir og
menning
Heimild: Hagtíðindi
Hagstofu Íslands
Höfuðborgarsvæðið
Annað þéttbýli
Dreifbýli