Morgunblaðið - 05.04.2018, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2018
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Veðurstofa Íslands horfir til fram-
tíðar, að sögn Árna Snorrasonar,
forstjóra stofnunarinnar. Hún mun
fagna 100 ára afmæli árið 2020 og
verður haldið upp á tímamótin með
ýmsum hætti.
Framtíðin er þegar farin að
banka á dyrnar hjá Veðurstofunni.
Í því sambandi nefndi Árni fyrst
samvinnu Veðurstofunnar við Dani
um rekstur ofurtölvu Dönsku
veðurstofunnar (DMI). Nýlega var
fjallað í Morgunblaðinu um ofur-
tölvuna sem er vistuð hjá Veður-
stofu Íslands.
Fjölþjóðlegt samstarf
Samstarf Veðurstofunnar og
Dönsku veðurstofunnar hefur
gengið vel. Nú er til skoðunar að
Norðurlöndin, Eystrasaltslöndin,
Holland og Írland hefji samvinnu
um að keyra veðurlíkön í ofur-
tölvuveri þegar árið 2022. Þegar
lengra er horft til framtíðar er til
skoðunar að keyra eitt sameig-
inlegt veðurlíkan fyrir þessar tíu
þjóðir.
„Það eru líkur til þess að þetta
verði að veruleika og að Írar og
Hollendingar komi inn í samstarf
Norðurlandanna og Eystrasalts-
landanna. Jafnvel koma Írar inn
þegar árið 2020. Það er mikill vilji
til að þetta gangi eftir. Það er litið
á þetta sem fyrirmynd fyrir aðrar
veðurstofur í heiminum um hvernig
samstarf getur verið milli veður-
stofa hvað varðar dýra þætti eins
og útreikninga sem krefjast mikils
tölvuafls,“ sagði Árni.
Veðurfar á norðurslóðum
Veður og veðurfar á norður-
slóðum er annað stórt alþjóðlegt
samstarfsverkefni. Finnar hafa
verið í forystu í Norðurskauts-
ráðinu og þeir hafa lagt áherslu á
veður og veðurfar. Nýlega var
haldin alþjóðleg ráðstefna í Finn-
landi um veðurfar á norður-
heimskautssvæðinu. Veðurstofufólk
frá öllum norðurheimskautslönd-
unum og víðar að ræddi þar um
veðurathuganir og athuganir á hafi
og hafís á norðurslóðum. Einnig
voru þar lagðar línur um hvert
stefna skyldi í samvinnu við
Norðurskautsráðið.
„Auðvitað viljum við á Veðurstof-
unni fylgja þessu eftir og helst í
samvinnu við Hafrannsóknastofnun.
Við teljum að mestu áskoranirnar
vegna loftslagsbreytinganna hvað
okkur varðar tengist hafinu, bæði
hafstraumum og lífríkinu. Væntan-
lega munum við reyna að ýta þessu
í þá áttina fremur en að einblína á
veður og veðurfar. Hafið er reynd-
ar gríðarlega mikilvægur þáttur í
öllu veðurfari á norðurslóðum, líkt
og hafísinn og jöklarnir,“ sagði
Árni.
100 ára afmæli árið 2020
Veðurstofa Íslands verður 100
ára 1. janúar 2020. Ætlunin er að
halda vel upp á afmælið. Stefnt er
að því að halda þá alþjóðlega ráð-
stefnu um snjó, ís og loftslags-
breytingar í samvinnu við Alþjóða-
veðurfræðistofnunina og fleiri.
Eurovolc heitir nýbyrjað evr-
ópskt samvinnuverkefni. Umfang
þess er um sex milljónir evra (731
milljón ísl.kr.), þar af er um fimm
milljóna evra styrkur frá Evrópu-
sambandinu. Þetta er stærsta al-
þjóðlega verkefnið sem Veðurstofan
hefur haldið utan um, að sögn
Árna. Vonast er til að hægt verði
að halda lokaráðstefnu Eurovolc-
verkefnisins á afmælisárinu 2020.
Eins er til skoðunar að halda hér
alþjóðlega ráðstefnu um áhættumat
á 100 ára afmælisárinu 2020.
Veðurstofunnar bíða stór verkefni
 Fjölþjóðlegt samstarf um rekstur ofurtölvu í skoðun  Áhersla á samstarf um veðurrannsóknir á
norðurslóðum  Eurovolc er stærsta alþjóðlega verkefnið sem Veðurstofan hefur haldið utan um
lög og reglugerðir um ofanflóð tækju
ekki tillit til þessarar þróunar í þjóð-
félaginu. Þess vegna þyrfti að laga
regluverkið og skilgreint hlutverk
Veðurstofunnar að breyttum veru-
leika. Eldra hættumat þyrfti að end-
urskoða vegna breyttra aðstæðna og
um leið væri þetta áskorun vegna
gerðar hættumats vegna vatnsflóða,
eldgosa og annarrar náttúruvár.
Eldstöðin Öræfajökull er farin að
Gera þyrfti áhættumat vegna allrar
náttúruvár sem getur mögulega
steðjað að landi og þjóð, að mati Jór-
unnar Harðardóttur, framkvæmda-
og rannsóknastjóra Veðurstofu Ís-
lands. Hún flytur erindi í dag á árs-
fundi Veðurstofunnar og talar þar
um náttúruvá og mikilvægi hættu-
og áhættumats.
Jórunn sagði að gerð heildstæðs
áhættumats vegna allrar náttúruvár
væri gríðarstórt verkefni. Því væri
hvergi nærri lokið en þó væri Veð-
urstofan komin vel áleiðis með vinnu
við heildstætt áhættumat.
Snjóflóðin breyttu miklu
„Það er komin löng reynsla af gerð
hættumats vegna ofanflóða,“ sagði
Jórunn . Hún sagði að sú vinna hefði
byrjað af alvöru eftir snjóflóðin í
Súðavík og á Flateyri 1995. Vinnan
sem þá fór af stað hefur að nokkru
verið notuð sem fyrirmynd við gerð
hættumats vegna annarrar nátt-
úruvár. Við þá vinnu hefur verið far-
ið eftir alþjóðlegri aðferðafræði og
samþykktum sem Ísland er aðili að,
m.a. í gegnum Sameinuðu þjóðirnar.
Þessarar vinnu sá stað í breyting-
um á lögum og reglugerðum varð-
andi ofanflóð og fleira þegar árið
1997. Veðurstofan vann tillögur að
áhættuviðmiðum og hefur útbúið
viðbragðs- og rýmingaráætlanir fyr-
ir byggðarlög þar sem hætta er á of-
anflóðum. Hún fékk það lögbundna
hlutverk að gefa út hvar ætti að
rýma vegna yfirvofandi snjóflóða-
hættu hverju sinni.
„Við erum líka að gera áhættumat
vegna mögulegra vatnsflóða, eldgosa
og strandflóða og beitum þar sömu
aðferðafræði og við gerð áhættu-
mats vegna ofanflóða. Sú vinna er
komin skemur á veg, en við vinnum
að þessu jafnt og þétt. Fyrirlestrarn-
ir á ársfundinum um Öræfajökul og
Skaftárhlaupin endurspegla gerð
áhættumats vegna eldgosa og jök-
ulhlaupa,“ sagði Jórunn.
Ferðamenn uppi um öll fjöll
Við gerð hættumats vegna eldgosa
er meðal annars verið að skoða
möguleg eldgos í námunda við þétt-
býli, sprengigos og fleiri hættur sem
eldgos geta skapað. Veðurstofan
vinnur að þessu í samvinnu við fleiri
stofnanir og Háskóla Íslands. Ofan-
flóðasjóður hefur kostað verkefnið
auk þess sem t.d. Landsvirkjun og
Vegagerðin hafa tekið þátt í að kosta
gerð hættumatsins. Jórunn sagði
nauðsynlegt að enn fleiri komi að
þessu verkefni og nefndi hún t.d.
ferðaþjónustuna í því sambandi.
„Ferðamönnum hefur fjölgað svo
mikið, bæði erlendum ferðamönnum
og íslenskum. Fjallaferðamennska
er orðin miklu algengari í dag en hún
var fyrir fáeinum áratugum. Fjalla-
skíðamenn eru nú uppi um öll fjöll.
Eins hefur byggðaþróunin breyst.
Nú er ekki óalgengt að fólk vinni í
einum bæ og sé með börnin sín á
leikskóla í öðrum bæ. Þetta þarf allt
að taka til greina við gerð hættu-
mats,“ sagði Jórunn. Hún sagði að
láta á sér kræla með aukinni jarð-
skjálftavirkni að undanförnu. Jór-
unn sagði að eldstöðin hefði þó haft
hægt um sig undanfarið. „Við höfum
samt allan vara á og höfum sett upp
öll helstu mælitæki við jökulinn.
Ætlunin er þó að gera enn betur,“
sagði Jórunn.
Öræfajökull „í læknisskoðun“
Þannig stendur til að gera miklar
rannsóknir í næstu vorferð Jökla-
rannsóknafélags Íslands, eins konar
„allsherjar læknisskoðun á Öræfa-
jökli“, eins og Jórunn orðaði það.
Hún minnti á að Veðurstofan og Há-
skóli Íslands hefðu unnið hættumat
vegna Öræfajökuls sem kom út 2015.
Viðbragðsáætlanir sem Almanna-
varnir gáfu út þegar jökullinn fór að
láta á sér kræla byggðust á hættu-
matinu.
„Öræfajökull er hættuleg eldstöð
og hættumatið sýnir vel hvað getur
gerst ef hann gýs skyndilega. Við
vonum að ef það kemur til goss verði
aðdragandinn það langur að það
verði búið að rýma svæðið af fólki áð-
ur en gosið kemur. Því mun vænt-
anlega fylgja mikið jökulhlaup. Mæl-
anetið við Öræfajökul er vaktað allan
sólarhringinn allan ársins hring. Það
er mikilvægur þáttur í að fylgjast vel
með eldstöðinni,“ sagði Jórunn.
Morgunblaðið/RAX
Öræfajökull Ketill í öskjunni vegna jarðhita og tíðari jarðskjálftar hafa
beint athyglinni að eldstöðinni sem hefur gosið stórum eldgosum.
Áhættumat vegna allrar náttúruvár
 Snjóflóðin 1995 hrundu af stað gerð hættumats vegna ofanflóða  Rannsóknir á Öræfajökli í vor
Ársfundur Veðurstofu Íslands
2018 er haldinn í dag á Veður-
stofunni, Bústaðavegi 7, undir
yfirskriftinni „Tekist á við nátt-
úruöflin“. Bein útsending verð-
ur frá fundinum sem stendur
frá kl. 9-11 og hægt að nálgast
streymið í gegnum Facebook-
síðu Veðurstofunnar eða á
heimasíðunni vedur.is.
Guðmundur Ingi Guðbrands-
son, umhverfis- og auðlinda-
ráðherra, mun ávarpa ársfund-
inn. Einnig munu forstjóri og
sérfræðingar Veðurstofunnar
flytja erindi um framtíðina,
náttúruvá og mikilvægi hættu-
og áhættumats, Öræfajökul og
um Skaftárhlaup og tengsl
hættumats og skipulagsmála.
Ársfundur í
beinni í dag
VEÐURSTOFA ÍSLANDS
Morgunblaðið/Eggert
Veðurstofufólk Þau Jórunn Harðardóttir, framkvæmda- og rannsóknastjóri, og Árni Snorrason forstjóri halda
bæði erindi á ársfundi Veðurstofunnar í dag. Fundurinn stendur frá kl. 9-11 og verður honum streymt á netið.
Morgunblaðið/Eggert
Ofurtölvan Thomas Kjellberg frá DMI við ofurtölvuna í húsi Veðurstof-
unnar. Nú er stefnt að fjölþjóðlegu samstarfi um rekstur ofurtölvu.