Morgunblaðið - 24.04.2018, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2018
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
Til mánudaginn 7. maí
SÉRBLAÐ
–– Meira fyrir lesendur
Í blaðinu verða kynntir margir möguleikar sem í boði eru fyrir þá sem
vilja hafa fallegt í kringum sig, breyta og bæta heimilið.
Skoðuð verða húsgögn og innréttingar, skrautmunir
og fylgihlutir fyrir heimilið, litir og lýsing ásamt
mörgu öðru sem er huggulegt fyrir veturinn.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105
kata@mbl.is
Heimili &
hönnun
fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 11. maí
Í Morgunblaðinu þ.
7.3. 2018 var birt mynd
af 200 H fornum dýr-
leika Ytri-Sólheima úr
Jarða- og bændatali
1752-67. Myndin er hér
birt að nýju. Skráning
Ytri-Sólheima er óvænt
og þarfnast umfjöll-
unar.
Að fornu lagði kirkju-
og kóngsvald áherslu á
að skrá tíund og leigur af jarð-
eignum svo og leigufénað. Skráning
á dýrleika jarða var götótt. Fyrir
siðaskipti héldu hvorki Alþingi,
kirkjuvald eða kóngur skrár um
jarðeign eignamanna. Þar gætti
hver síns, með því að skrá og þing-
lýsa kaupbréfi að jarðahundruðum.
Sjaldan var tilgreindur heildar-
dýrleiki jarðar. Þess þurfti ekki.
Skyldan, að mæta á hreppsþing þar
sem tíund og eignarbréf voru lesin
upp var næg staðfesting. Eigna-
menn varðveittu kaupbréf að jörð-
um mann fram af manni. Við nýja
sölu var vitnað í gamla bréfið. Rekj-
anleiki var trygging fyrir að ekki
væri verslað með þjófstolið góss.
Biskupsstólar og klaustur héldu
skrár um jarðeignir. Oftast að til-
tekin kirkja eða klaustur ætti
ákveðnar jarðir. Þær jarðir voru
guðseignir, sem ekki heimilaði sölu
á eignum sínum og dýrleiki oft ókl-
ár. Kirkjuvaldinu var hins vegar
nauðsyn að eiga skrár um land-
skuld, þ.e. leigu af jörðum Guðs.
Elstu heimildir um eignir kirkna
og klaustra eru máldagasöfn bisk-
upa. Lýsingar eru stuttar, oftast að
kirkjan eigi „heimaland hálft“, þ.e.
jörð að hálfu. Biskupar í kaþólsku
gerðu engan reka að því að telja upp
eignamenn og eignaparta kaupa-
hlutans. Eignamenn sáu sjálfir um
sitt. Eign bændakirkna í heimajörð
er vantalin í bókum sýslumanna. Af
þeim eignum galst ekki tíund.
Áhöld eru um hvort eignamenn
töldu sig einnig eiga kirkjuhluta
bændakirkjujarða og það þó að bisk-
upar áminntu þá um að þeir væru
„kirkjunnar vörslumenn“ og að
kirkjan ætti „heimaland hálft“ en í
hinu orðinu tiltók biskup með réttu
„eignamenn jardar“.
Í Gíslamáldögum
um 1570 er skráð að á
Ytri-Sólheimum er: „
...Item gardurinn tíu-
tugir hundrud...“. Þá
er á Þjóðskjalasafni
vottuð afskrift úr mál-
dagasafni Odds bisk-
ups, ársett 1593. Þar
segir m.a.:
„Framburdr séra
Þorláks Einarssonar
um kirkjur í Út-
Mýrdal tjáðr Oddi
biskupi Einarssyn-
i...Sólheimakirkja á þrettán hund-
rud tvenn fríd og allt heimaland
hálft til sjós og lands. Enn hún tí-
undast fyrir tíutigi hundrada kaupa
hluti.“
Valdsmenn kirkju og hrepps
gættu þess að tíunda jarðeign eign-
armanna. Tíund var lögð á skráða
eign samkvæmt kaupbréfum.
Kirkjueign var tíundarfrí. Ekki er
vafi að Sólheimakirkja átti hálfa
jörðina. Um það votta máldagar og
fjöldi vísitasía biskupa.
Hve dýr var þá jörðin öll? Eftir
orðanna hljóðan kaupahlutinn 100 H
og kirkjuhlutinn jafndýr 100 H.
Jörðin öll þannig 200 H. Með því er
sagt að Ytri-Sólheimar séu dýrust
jörð á landi hér að fornu mati. Til
samanburðar eru jarðirnar Grund
og Möðruvellir í Eyjafirði skráðar
160 H Í handritinu AM 463 fol. eða
jarðabók 1696 – og finnast þá ekki
dýrari ból í landinu.
Dýrleiki Sólheima stingur raunar
lítt í augu. Landrými er mikið og
skjólgott. Fyrir gos í vestanverðum
Mýrdalsjökli um 1357 hafa landgæði
verið yfrin. Þá var fjara rekasæl og
auðsæl mið fyrir landi. Séra Þorlák-
ur sagði í skýrslu sinni: „til sjós og
lands“. Á Sólheimum var kirkja
helguð Maríu guðsmóður og við Jök-
ulsá er lífhöfnin Maríuhlið. Dýrar
voru Mýrdalsjarðir vegna sjáv-
arafla. Í Jarðabók 1697 er Reynir að
reiknuðum dýrleika 358 H og 80 áln-
ir. Landsetum bar að gjalda leiguna
með fleiru en einni saman hættu-
legri sjósókn úr Reynishöfn – fjöru.
Séra Þorlákur er traust heimild.
Hann er fæddur fyrir 1530 og deyr
um 1600. Árið 1555 eða fyrr er hann
lögréttumaður og á part í Eystri-
Sólheimum og hefur sennilega búið
þar. Um 1567 varð hann prestur í
Sólheimaþingum. Einar sonur Þor-
láks var einnig lögréttumaður, bjó á
Ytri-Sólheimum og var tengdasonur
Péturs bónda Þorleifssonar, sem
nefndur er þar í Gíslamáldögum
1570. Sonarsynir Einars eru eign-
armenn Sólheima í fjórum vísitasí-
um biskupa á sautjándu öld, síðast
árið 1677. Í skýrslum biskupa er
kaupahlutinn 100 hundruð. Ættar
Þorláks er síðast getið á Sólheimum
í jarðabókinni 1697, þ.e. handritinu
AM 463 fol.. Þar er skráð að Vigfús
Sigurðsson hafi þ. 23.12. 1684, sér til
próventu, gefið í jörðinni 19 H og 15
al. Að Vigfúsi stóðu fleiri höfð-
ingjaættir. Guðrún Erlendsdóttir
móðir hans var sonardóttir barna
Hjalta og Önnu á Stóruborg.
Eftir siðaskipti gaf konungsvaldið
fyrirmæli til sýslumanna að skrá
jarðabækur. Í jarðabók frá 1597 er
jörðin skráð: „tíutíu hndr. med gard-
inum“. Þar mun kóngsvaldið hafa
leitað til Odds biskups um kaupa-
hlutann.
Brynjólfur biskup skráði kaupa-
hlut Sólheima ítrekað „tíutíu hund-
rud.“ Eignarmenn áttu að uppihalda
kirkjuna í hlutfalli við „portion“.
Summa eignarparta í þremur vísi-
tasíum er: 100, 100 ½, 99 5/6. Hjá
Þórði biskupi er jörðin 100 H. Í
jarðabókum 1695, 1697 og um 1720
er dýrleiki 100 H. Í jarðabókinni
1697 eru skráðir eigendur og eign-
arpartar samtals 99,6 H. Í vísitasí-
um Jóns biskups Árnasonar 1724 og
1741 eru eignarhlutir bænda sam-
tals 100 H.
Ónákvæm summa hjá Brynjólfi
biskupi og í jarðabók 1697 var vegna
fjarbúandi eigenda. Ekki voru öll
eignarbréf við hendina.
Framhald síðar.
Dýrust jörð á Íslandi
Eftir Tómas
Ísleifsson
» „...Sólheimakirkja á
þrettán hundrud
tvenn fríd og allt heima-
land hálft til sjós og
lands. Enn hún tíundast
fyrir tíutigi hundrada
kaupa hluti...“
Tómas Ísleifsson
Höfundur er líffræðingur.
linekra@simnet.is
Ljósmynd/Tómas Ísleifsson
Úr jarða- og bændatali 1752-67.
Miðstýring er eitt
stærsta mein mennta-
kerfisins á Íslandi í
dag og veldur aft-
urhaldssemi á kostnað
nemenda. Afturhalds-
semi er engum innan
menntakerfisins til
framdráttar og er
kerfi sem við eigum
að útrýma.
Kennari í fram-
haldsskóla fer til skólameistara með
hugmynd að umbótum í kennslu
fyrir nemendur. Skólameistarinn
upplýsir metnaðarfulla kennarann
um að samkvæmt kjarasamningi
framhaldsskólakennara geti hann
ekki veitt honum frelsi til umbóta á
kennsluaðferðum, enda ekki gert
ráð fyrir því í samningunum. Fram-
sækni kennarinn snýr því aftur til
kennslu á sömu forsendum og hann
hóf störf og metnaðarfulla hug-
myndin verður að engu.
Fyrsta skref í útrýmingu mið-
stýringar er að veita kennurum
frelsi til þess að móta skólastarfið
og mætti í þeim efnum skoða auk-
inn kennaraafslátt til að skapa það
rými. Kjarasamningur framhalds-
skólakennara á stóran hlut í mið-
stýringu menntakerfisins og tími
kennarans innan skólans er nið-
urnjörvaður í klukkustundir og
mínútur.
Innan skólakerfisins eru nem-
endur sem falla ekki
allir undir sama hatt og
þeim nemendum er
ekki nægilega sinnt.
Ég trúi því samt að all-
ir kennarar hafi metn-
að til þess að gera bet-
ur í þágu nemenda. Til
þess verðum við að
greiða leiðina fyrir
kennarann og fækka
hraðahindrunum í vegi
hans.
Framhaldsskólarnir
hafa setið eftir í innleiðingu
kennsluhátta. Á sama tíma og
margir grunnskólar keppast við að
innleiða fjölbreytta kennsluhætti
hafa framhaldsskólarnir setið eftir.
Það þekkist sums staðar enn þann
dag í dag að nemendur megi ekki
nota tölvur í tímum svo tekið sé
dæmi.
Sköpum betra vinnuumhverfi fyr-
ir metnaðarfulla kennara framtíð-
arinnar og vinnum saman að betra
íslensku menntakerfi.
Miðstýring í nafni
kjarasamninga
Eftir Davíð Snæ
Jónsson
Davíð Snær Jónsson
» Fyrsta skref í út-
rýmingu miðstýr-
ingar er að veita kenn-
urum frelsi til þess að
móta skólastarfið.
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra framhaldsskólanema.
davidsnaer@neminn.is
Móttaka
aðsendra
greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birtir
aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi
blaðsins. Kerfið er auðvelt í notk-
un og tryggir öryggi í samskiptum
milli starfsfólks Morgunblaðsins
og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru send-
ar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í hægra
horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt
er á lógóið birtist felligluggi þar
sem liðurinn „Senda inn grein“ er
valinn.
Í fyrsta skipti sem inn-
sendikerfið er notað þarf notand-
inn að nýskrá sig inn í kerfið. Ít-
arlegar leiðbeiningar fylgja hverju
þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem
notanda í kerfið er nóg að slá inn
kennitölu notanda og lykilorð til
að opna svæðið. Hægt er að
senda greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfs-
fólk Morgunblaðsins alla virka
daga í síma 569-1100 frá kl. 8-18.
Allt um
sjávarútveg