Jökull - 01.01.2005, Side 137

Energy balance of Brúarjökull and the August 2004 floods in the river Jökla.
Clifton for constructive comments on the manuscript.
Critique from three reviewers greatly improved the
manuscript.
ÁGRIP
Orkubúskapur á Brúarjökli og orsakir stórflóða í
Jöklu í ágúst 2004
Sjálfvirkar veðurstöðvar hafa verið reknar á Brúar-
jökli síðan 1994, í þeim tilgangi aðmæla orkustrauma
sem berast að yfirborði jökulsins og valda leysingu.
Niðurstöður mælinganna hafa stóraukið skilning á or-
sakaþáttum leysingar og tengslum hennar við veður-
far, vetrarákomu og yfirborðseiginleika jökulsins.
Tvö stórflóð urðu með skömmu millibili í Jöklu í
ágúst 2004. Það fyrra varði frá 3.–6. ágúst og fylgdi
í kjölfarið á mikilli úrkomu á suðaustur hluta lands-
ins. Ljósmyndir frá gervitunglum benda til að úrkom-
an hafi náð hámarki á þeim svæðum Brúarjökuls sem
tilheyra vatnasviði Jöklu. Veðurmælingar á jökli sýna
ennfremur að heildarorka til leysingar var lítið meiri
en í meðalári og að 65% af rennsli í Jöklu orsakað-
ist af jökulleysingu og 35% vegna regnvatns. Seinna
flóðið frá 9.–14. ágúst stafaði eingöngu af jökulleys-
ingu og fylgdi óvenju hlýju lofti og heiðríkju yfir Ís-
landi, ásamt umtalsverðri lækkun á endurkastsstuðli
sólgeislunar 9. ágúst. Óvenju mikil jökulleysing þessa
daga var því viðhaldið af mörgum samverkandi þátt-
um. Heitur loftmassi yfir jöklinum leiddi af sér mik-
inn aðflutning varmameð loftstraumum, sem orsakaði
31% af jökulleysingunni. Megnið af jökulleysingunni
(69%) var vegna mikils geislunarvarma sem stafaði
af hreinni og sterkri sólgeislun samfara óvenju lágum
endurkastsstuðli. Lækkun á endurkastsstuðli má rekja
til þess að vetrarsnjór hvarf af stórum svæðum á jökl-
inum þann 9. ágúst, en leysing vegna hlýrra og mjög
hvassra suðlægra vinda 28. júlí til 1. ágúst, ásamt úr-
komunni dagana þar á eftir, flýttu fyrir þeim atburði.
Annað markmið með rekstri veðurstöðva á jökli
er að athuga samhengi jökulleysingar við hitastig utan
jökuls. Atburðirnir í ágúst 2004 gáfu einstakt tæki-
færi til að prófa mismunandi reynslubundin líkön og
sjá hvernig þau bregðast við óvenjulegum aðstæð-
um. Athuguð voru þrjú mismunandi líkön: a) ein-
falt gráðudagalíkanmeð fastri skölun fyrir snjó annars
vegar og ís hins vegar, b) samskonar gráðudagalík-
an sem að auki tekur tillit til breytilegrar sólgeislun-
ar og c) reynslubundið orkubúskaparlíkan sem metur
iðuvarmastrauma út frá hita utan jökuls og geislun-
arvarma með líkanagerðri hreinni sólgeislun og end-
urkastsstuðli nálguðum sem tveir fastar, annar fyrir
snjó og hinn fyrir ís. Besta niðurstaðan fékkst með
reynslubundnu orkubúskaparlíkani. Öll líkönin spáðu
stórflóði í Jöklu 9.–14. ágúst; líkön 2 og 3 spáðu réttu
rennsli í ánni, en líkan 1, sem tekur ekki tillit til breyti-
legrar sólarhæðar, ofmat afrennsli jökulsins.
REFERENCES
Björnsson, H. 1972. Bægisárjökull, North Iceland. Result
of glaciological investigations 1967–1968. Part II. The
energy balance. Jökull 22, 44–61.
Björnsson, H., F. Pálsson, M. T. Guðmundsson and H. H.
Haraldsson 1998. Mass balance of western and north-
ern Vatnajökull, Iceland, 1991–1995. Jökull 45, 35–
58.
Björnsson, H. F. Pálsson and H. H. Haraldsson 2003. Mass
balance of Vatnajökull (1991–2001) and Langjökull
(1996-2001), Iceland. Jökull 53, 75–78.
Björnsson, H., S. Guðmundsson and F. Pálsson 2006.
Glacier winds on Vatnajökull ice cap, Iceland, and
their relation to temperatures of its lowland environs.
A. Glaciol. 41, in press.
Greuell, W. and C. Genthon 2003. Mass Balance of the
Cryosphere: Observations and Modelling of Contem-
porary and Future Changes, eds. Jonathan L. Bamber
and Antony J. Payne. Published by Cambridge Uni-
versity Press. Cambridge University Press.
Guðmundsson, S., H. Björnsson, F. Pálsson and H. H. Har-
aldsson 2003. Comparison of physical and regression
models of summer ablation on ice caps in Iceland. Sci-
ence Institute, University of Iceland, report RH-15-
2003, 33 pp. Available at:
http://www.raunvis.hi.is/∼sg/emodels.pdf
Hock, R. 1999. A distributed temperature-index ice- and
snowmelt model including potential direct solar radia-
tion. J. Glaciol. 45(149), 101–111.
Hólm, S. L. and H. Sigurjónsson 2004. Runoff forecast for
the river Jökulsá á Dal, August 2004. Vatnaskil Con-
sulting Engineers. Prepared for the National Power
Company in Iceland, 55 pp.
Jóhannesson, T., O. Sigurðsson, T. Laumann and M. Ken-
nett 1995. Degree-day mass balance modelling with
JÖKULL No. 55 137