Jökull - 01.01.2010, Blaðsíða 115

The Kerlingar fault, Northeast Iceland
Acknowledgments
We thank Bragi Benediktsson, farmer at Grímstunga,
for his help during our fieldwork. We would also like
to express our gratitude to the reviewers and editor
of this paper: Simon Kattenhorn, Kristján Sæmunds-
son, Jeff Karson and Þóra Árnadóttir. This project was
supported by the Icelandic Science Council Research
Fund (Rannís) and the Eimskip Fund of the University
of Iceland (Háskólasjóður Eimskipafélags Íslands).
ÁGRIP
Flekaskilin milli Norður-Ameríkuflekans og Evr-
asíuflekans á Norðurlandi markast af Norðurgosbelt-
inu. Það samanstendur af 5–6 eldstöðvakerfum, meg-
ineldstöðvum og sprungusveimum sem liggja út frá
þeim. Á austurjaðri gosbeltisins tekur við belti af
móbergshryggjum, stundum nefnt Fjallgarðar, sem
myndar sveig um jaðarinn. Á því svæði finnast eng-
in ummerki um eldvirkni frá nútíma. Hryggirnir
eru myndaðir í gosum á jökulskeiðum og meginhluti
sprungna þar er eldri en frá nútíma (10–12.000 ár).
Eitt misgengi stingur þar nokkuð í stúf sökum þess
hve fersklegt það er. Það er að minnsta kosti 30 km
langt og liggur skammt austan við Hólskerlingu og
Grímsstaðakerlingu, tvö áberandi móbergsfell í Fjall-
görðunum. Viljum við kenna misgengið við fellin og
kalla Kerlingamisgengið. Misgengið myndar 2–9 m
háan stall og er sennilega siggengi. Austurveggur þess
hefur sigið. Stallurinn kemur vel fram í flatri jökul-
urð sem sýnir að misgengið hefur verið virkt á nú-
tíma, þ.e. síðan jökla leysti á svæðinu. Misgengið er
þó að ýmsu leyti ólíkt þeim misgengjum sem liggja
nær miðbiki Norðurgosbeltisins og tengjast eldstöðva-
kerfum þess. Kerlingamisgengið er í austurjaðri gos-
beltisins og ekki í neinum sýnilegum tengslum við þá
sprungusveima sem hafa verið virkir á nútíma. Auk
þess er það óvanalega langt, beint og samfellt, og sam-
síða austurmörkum Norðurgosbeltisins, en ekki horn-
rétt á flekarekið eins og misgengi sprungusveimanna.
Ástæður þess að Kerlingamisgengið myndaðist
eru óljósar. Við bendum á þrjár mögulegar ástæður.
Misgengið gæti hafa myndast 1) í gliðnunaratburði, 2)
vegna spennusviðsbreytinga í tengslum við Húsavík-
urmisgengið eða 3) vegna tímabundins spennusviðs í
lok ísalda þegar jökulfargi var létt af jarðskorpunni.
Þrátt fyrir að okkur þyki þriðja skýringin líklegust, þá
bendum við á að hinar tvær eru ekki útilokaðar.
Kerlingamisgengið liggur á eystri mörkum Norð-
urgosbeltisins þar sem breyting verður á jarðskorpu-
þykkt. Vestan þess er jarðskorpan um 20 km þykk
en austan þess tekur við mun þykkari skorpa, allt að
35 km þykk. Eðlismassi og seigja möttulsins undir
þessum svæðum er líka mismunandi. Eðlisfræðileg-
ir eiginleikar svæðanna eru því ólíkir og þau bregð-
ast við með ólíkum hætti þegar snöggar fargbreyting-
ar verða, til dæmis í lok jökulskeiða. Þegar jökull
hverfur af svæðinu rís jarðskorpan og hraði rissins
ræðst af seigju undirlagsins. Möttullinn undir gos-
beltinu hefur lægri seigju og eðlismassa en möttullinn
austan þess. Þar rís því skorpan hraðar. Heildarrisið
verður einnig meira vegna þess að möttulefnið hef-
ur lægri eðlismassa þar en austan misgengisins. Þetta
getur valdið mismunahreyfingum á mörkum þessara
svæða og myndað misgengi eins og Kerlingamisgeng-
ið. Þetta ferli gæti einnig útskýrt af hverju Kerlinga-
misgengið er samsíða mörkum Norðurgosbeltisins en
ekki hornrétt á flekarekið eins og flest önnur misgengi
í Norðurgosbeltinu. Hugsanlegt er að önnur misgengi
austan Norðurgosbeltisins hafi myndast á þennan hátt.
Kvika gæti jafnvel hafa komist inn í sum þeirra, gos-
ið og myndað þannig það bogalaga mynstur af mó-
bergshryggjum sem sést svo vel í Fjallgörðunum aust-
an Norðurgosbeltisins. Áhugavert væri að nota lík-
anreikninga til að kanna áhrif fargléttingar jökuls á
myndun misgengja. Líklegt verður að telja að Kerl-
ingamisgengið hafi myndast í mörgum minni háttar
jarðskjálftum á löngu tímabili. Meta má hámarks-
stærð slíkra jarðskjálfta með því að gera ráð fyrir að
öll færslan hafi orðið í einum skjálfta. Þá fæst vægis-
stærðin 6.7 (Mw).
REFERENCES
Allen, R. M., G. Nolet, W. J. Morgan, K. Vogfjörd, M. Net-
tles, G. Ekström, B. H. Bergsson, P. Erlendsson, G. R.
Foulger, S. Jakobsdóttir, B. R. Julian, M. Pritchard,
S. Ragnarsson and R. Stefánsson 2002. Plume-driven
plumbing and crustal formation in Iceland. J. Geo-
phys. Res. 107, doi:10.1029/2001jb000584, 19 pp.
Árnadóttir Th., B. Lund, W. Jiang, H. Geirsson, H. Björns-
JÖKULL No. 60 115