Jökull - 01.01.2016, Blaðsíða 113

Flugvélaleit á Grænlandsjökli
hverfis þær. Sagt er, að Rajani hafi fljótt lenti upp á
kant við Weis, því að Weis hafi stutt þá kröfu Dana, að
allir leiðangursmenn létu af hendi skammbyssur sínar.
Danir vildu fá að geyma skammbyssurnar á flugvell-
inum í Kulusuk. Taldi leiðangursstjórinn Rajani þá, að
búðastjórinn Weis vildi ræna sig völdum. Weis sagði
Rajani hins vegar vera of fljótfæran og skipta stöðugt
um skoðun. Degan vildi ekki lengur standa með Raj-
ani í þessum deilum og varð það þeim að vinslitum.
Nú skyldi leitað að flugvélunum með jarðsjá, sem
dregin væri með vélsleða. Seabolt setti upp rétthyrnt
mælinet með hornamæli (teodolít), og voru 15 m á
milli samsíða mælilína. Unnið var 16 klst., þegar viðr-
aði, en stundum skall á ofsaveður með allt að 40 m/s
vindhraða. En ekkert endurkast sást með jarðsjánni
(120 MHz). Þá taldi Russ Rajani, að tækið sæi ekki
nægilega vel nærri yfirborði!
Russel Rajani var á ferð og flugi um Grænland og
sjaldan í leitarbúðunum. Þegar hann í einni af ferðum
sínum var staddur í Syðri-Straumsfirði, voru þar flug-
menn á P-3 Orion kafbátaleitarvél með svo nákvæmt
málmleitartæki, að þeir gátu greint kafbáta á allt að
hundrað metra dýpi undir sjávarborði. Að beiðni Russ
flugu þessir menn þann 22. júní yfir jökulinn og töldu
sig sjá merki um málmhlut niðri í jöklinum; jók það
mjög bjartsýni leitarmanna. Áfram var leitað að vél-
unum með jarðsjá, og mánuði síðar höfðu þeir mælt
svæði, sem alls náði yfir um 4 km2 (2.400×1.500 m)
með 15 m möskvum. Þá skall á óveður. Weis reyndi
að fá menn til þess að bregðast við með því að hlaða
upp skjólgarða umhverfis tjaldbúðirnar, en Rajani sat
inni í tjaldi og tefldi. Svo sprakk allt í slagsmálum
milli manna. Þegar illa gengur vikum saman, tæki eru
biluð og veður vond, reynir mjög á menn á jöklum.
Nú ákvað Reynolds fyrirtækið að binda endi á leið-
angurinn og loka búðunum.
Þá er komið að þætti Íslendinga í flugvélaleit-
inni. Flugþjónusta Helga Jónssonar hafði flutt birgðir
til leiðangursmanna sumarið 1983 frá Reykjavík til
Kulusuk. Fréttir höfðu nú birst í dagblöðum á Ís-
landi af erfiðleikum við flugvélaleitina. Arngrímur
Hermannsson, sem tekið hafði þátt í íssjármælingum
Raunvísindastofnunar Háskólans á jöklum um árabil,
hafði þá samband við Russel Rajani og fyrirtækið Rolf
Johansen Co., sem hafði umboð tóbaksfyrirtækisins
Reynolds á Íslandi. Arngrímur sagði þeim, að við
íssjármælingar á jöklum á Íslandi hefðu sést málm-
hlutir, sem grafist hefðu í jökli, jafnvel flugvélar, og
hví ekki að reyna að leita að vélunum með okkar
tækjum. Úr varð, að við Jón Sveinsson, rafmagns-
tæknifræðingur, og Arngrímur fórum til Grænlands
til þess að leita að vélunum. Þetta var að frumkvæði
Arngríms og vegna snarræðis Friðriks Theodórssonar
(1937–2014), starfsmanns Rolf Johansen Co. Hvorki
Rajani né Reynolds áttu hugmyndina. Hins vegar var
frestað að loka búðunum, og nú bauð tóbaksfyrirtækið
Norman Vaughan í heimsókn fyrir þrábeiðni Richard
Taylor.
Hinn 27. júlí 1983 lentum við Arngrímur og Jón í
þyrlu í búðum leitarmanna. Ég áttaði mig ekki á því,
hverjir stæðu að flugvélaleitinni, fyrr en þangað kom
og við blöstu tjöld merkt Winston Recovery Team
(4. mynd). Á móti okkur tók landmælingamaðurinn
Larry Seabolt og sýndi okkur, hvar leitarsvæðið væri.
Það höfðu þeir þá þaulkannað með jarðsjánni. Lítið
sást til slóða, sem þeir höfðu farið um með mælitæki,
fennt hafði yfir þær. Við tókum strax fram okkar tæki,
prófuðum þau og settum upp mælinet, svipað því sem
við vorum vanir að gera við íssjármælingar á jöklum á
Íslandi, rétthyrnt möskvanet merkt með bambusstöng-
um. Í fyrstu vildum við fljótt afmarka ríflega leitar-
svæði og spurðum um líkleg ystu mörk þess, notuðum
öflug löng loftnet og ókum eftir mælineti, sem hafði
400 m möskvalengd. Með lengstu loftnetum okkar
(2×12,5 m langir armar) gætum við greint endurkast í
a.m.k. 300 m fjarlægð með allt að 10–15 m nákvæmni
og niður á 100 m dýpi innan hvers möskva mælinets-
ins. Fyrst ókum við 1.600 m beint norður, sveigðum
síðan þvert í austur og ókum 2 km, þá 400 m suður
og þaðan 3 km vestur. Þannig fórum við hverja línuna
af annarri í stefnu austur-vestur með 400 m millibili,
uns við vorum komnir suður að þeim stað, sem við
lögðum upp frá. Síðan ókum við eftir samsíða línum
í stefnu norður-suður, þar til heilt net hafði verið riðið
með 400 m löngum möskvum (5. mynd).
Þegar við höfðum framkallað fyrstu filmuna úr
þessum íssjármælingum, sáum við eitt endurkast, sem
gæti verið frá flugvél, en héldum okkar striki og luk-
um við að mæla að fullu það net, sem fyrirhugað
var (5. mynd). Að því loknu sást annað endurkast.
JÖKULL No. 66, 2016 113