Skírnir - 01.09.2003, Blaðsíða 266

492
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
SKÍRNIR
Jesúmynd frjálslyndu guðfrœðinnar
Frjálslynda guðfræðin var ráðandi upp úr miðri 19. öld allt fram á þá 20.
Eitt af aðalsmerkjum hennar voru sögulegar rannsóknir á hinum jarð-
neska Jesú. Fulltrúar þessarar stefnu vonuðust til að ná fram, með aðferð-
um sögulegrar gagnrýni, sannri mynd af Jesú frá Nasaret. Þeir töldu að
þær heimildir sem til eru um Jesú væru þess eðlis að þær gerðu þeim ekki
aðeins kleift að rita sögu Jesú, heldur einnig að gera grein fyrir persónu-
leika hans. Markmiðið með þessari rannsóknarvinnu var að endurnýja og
styrkja kristna trú. Samtímis vildu fulltrúar frjálslyndu guðfræðinnar
segja skilið við Krist trúarkenninganna.
í rannsóknum sínum töldu frjálslyndu guðfræðingarnir að Jóhannes-
arguðspjall hefði lítið sem ekkert heimildagildi en að samstofnaguðspjöll-
in væru aftur á móti ábyggilegri. Studdust þeir við svokallaða tveggja-
heimildakenningu í þessu efni, en samkvæmt henni er Markúsarguðspjall
elst og Matteusar- og Lúkasarguðspjall byggð á því ásamt svonefndri
Ræðuheimild eða Q (þ. Quelle = uppspretta), sem menn hafa ályktað út
frá Mt og Lk, en hún hefur ekki fundist í handritum. Kenningin um þess-
ar tvær heimildir á að útskýra það sameiginlega efni sem er að finna í
Matteusar- og Lúkasarguðspjalli.28 Auk þessara tveggja heimilda er gert
ráð fyrir að Matteus og Lúkas hafi stuðst við ákveðið sérefni (SMt og
SLk). í ljósi þessarar kenningar um heimildir guðspjallanna litu menn svo
á að mögulegt væri að sýna fram á hver hinn sögulegi Jesús væri og hvað
hann kenndi. Markmiðið er svipað og hjá Lessing, að finna hinn sögulega
Jesú handan texta guðspjallanna. Munurinn er þó sá að hér er leitast við
að nálgast hinn jarðneska Jesú með hjálp heimildarýninnar.
í ljósi þessara heimilda leituðust fulltrúar frjálslyndu guðfræðinnar
við að sýna lífsferil Jesú og helstu þætti í persónuleika hans.29
Harnack og frjálslynda guðfrœðin
Adolf von Harnack (1851-1930) varð einn af áhrifamestu fulltrúum
frjálslyndu guðfræðinnar þegar rit hans Kristindómurinn leit dagsins
ljós.30 I því er að finna meistaralega framsetningu á boðun og persónu
Jesú í anda frjálslyndu guðfræðinnar. Rit þetta er eitt útbreiddasta guð-
fræðirit á 20. öld og kom út í fjölda útgáfna og var þýtt á fjölda tungu-
28 Adolf von Harnack 1926: 26; Heinrich Julius Holtzmann 1863: 41nn; sbr. Gerd
Theissen og Annette Merz 1997: 24.
29 Sbr. Albert Schweitzer 1951: 634-642.
30 Um ævi hans og starf sjá m.a. „Inngangsorð" eftir Jón Helgason að riti Adolfs
von Harnacks 1926: 3-9; Friedrich Wilhelm Kantzenbach 2000: 450-458.