Skessuhorn - 20.12.2005, Page 50

50
ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2005
^Btssunu>~
Það finnst alltaf laus stund þegar þess þarf
segja hjónin Björg og Oðinn í Einarsnesi í spjalli um bú- og félagsstörf, áhugamál og fleira fróðlegt
Það hefur verið talið gott und-
ir bú á bökkum Hvítár. Því veld-
ur m.a. að víðast á láglendinu
meðfram ánni eru flæðiengjar
sem til skamms tíma voru bænd-
úm dýrmætar. Stör er ágætis fóð-
ur og margir bera aldrei tilbúinn
áburð á flæðiengjar og fátítt er að
uppskera bregðist. Hvítá skiptir
á milli hreppa og sýslna og þar
með flestu því sem við mennim-
ir höfum búið til í aldanna rás til
að mannlífið gangi skipulega fyr-
ir sig. A meðan ekið er ffá Borg-
amesi eftir þjóðvegi eitt, upp
gamla Borgarhrepp í Mýrasýslu,
áleiðis norður í land, renna um
hugann vangaveltur um þessi
landsins gæði og þær breytingar
sem orðið hafa á búskaparháttum
síðustu ár. Þegar komið er upp
<fyrir golfvöllinn í Borgamesi
blasa við á hægri hönd, allfjarri
þjóðveginum, niður undir Hvítá,
bæjarhúsin í Einarsnesi, reisu-
legar byggingar. Þangað skulum
við halda og ræða við ábúendur,
fræðast um líf þeirra og störf.
Oðinn Sigþórsson bóndi í Ein-
arsnesi er fæddur 1951 í hópi systk-
ina sem öll hafa verið talsvert áber-
andi í íslensku samfélagi á ýmsum
sviðum og þekkt fyrir dugnað.
“Foreldrar mínir bjuggu hér á mín-
um yngri áram, Sigþór Þórarinsson
og Sigríður Guðmundsdóttir,
éinnig var hér amma mín, Þórann
Jónsdóttir ffá Galtarholti. Eg fór í
Bifröst til ffamhaldsnáms og lauk
því 1969. Konan mín Björg Karítas
Bergmann Jónsdóttir, ári seinna.
Eftir að ég lauk við Bifröst vann ég
um tíma í Landsbanka Islands í
Reykjavík og síðar hjá Eimskip. Þá
dvöldum við í London en ég var þar
við framhaldsnám í eitt ár. Við sett-
umst að hér í Einarsnesi 1973 og
höfum búið hér síðan,” segir Oðinn
sem nú er sestur með viðmælanda í
afar vandaðri og hlýlegri stofu þar
sem útsýni er einstakt yfir Hvítá.
“Þegar við hófum búskapinn var
hér hefðbundinn búskapur foreldra
minna; kýr, kindur og nokkur hross.
Fáum áram eftir að við settumst að
hér heima, veiktist pabbi af krabba-
meini og lést hann árið 1981. Eg
tók við hreppstjóraembættinu af
honum og afskipti mín af málefiium
þessa svæðis jukust á ýmsan hátt.”
Söðlað um í búskapnum
Kunnugt er að Óðinn í Einars-
nesi er formaður Landssambands
íslenskra veiðifélaga og er nú spurst
fyrir um afskipti af laxveiðimálum.
“A mínum yngri árum var laxveiði í
net talsvert fyrirferðamikil í bú-
skapnum hér meðfram ánni, stund-
uð á öllum bæjum beggja megin ár-
innar. Eg varð formaður veiðifélags
Hvítár árið 1989 og hef verið síðan
og formaður Landssamtakanna árið
2000. Hér leggst lagsveiði í net af, í
kjölfar samninga mn upptöku allra
neta í Hvíta, og er nú hvergi á land-
inu veitt í net nema á vatnasvæði
Þjórsár og Ölfusár/Hvítár. Samn-
ingar um upptöku neta er gerður
með hagsmuni allra þeirra í huga
sem með einhverjum hætti koma að
laxveiði í ám landsins. Síðast var
veitt í net hér í Einarsnesi 1990. Að
sinna laxveiðinni á sumrin með
stóra íjósi og heyskapnum var bind-
andi og þetta vora oft feikna tarnir
að láta allt ganga upp. Laxveiðimál-
efni tóku sífellt meiri tíma og við
hjónin tókum ákvörðun um breyt-
ingar á búskaparháttum hér í Ein-
arsnesi og að reyna að nýta mennt-
un okkar betur eða að auka svigrúm
okkar til að sinna öðra en kúm og
sauðfé. Sauðfjárbúskapur leggst af
1984 og kúabúskapur síðan árið
1992.”
Óðinn eignast seiðaeldisstöðvar
við Stóra As í Hálsasveit og Húsa-
fell og stundaði í upphafi hafbeit
með lax frá Lárósi á Snæfellsnesi.
“Þá eignaðist ég góða vini sem ég
lærði mikið af, þeimjóni Sveinssyni
í Lárósi og Hjálmari heitnum
Gunnarssyni í Grandarfirði, sem
annaðist pökkun á hafbeitarlaxin-
Fjölskyldan í Einarsnesi.
um. Þetta tímabil var afskaplega
spennandi og á margan hátt
skemmtilegt.”
Synti inn fjörðinn
í tugþúsundatali
Viðmælandi er ekki mjög fróður
um laxeldi, utan þess að kaupa
stundum lax í búð sein ættaður er
úr laxeldi og er sá fiskur ólíkur þeim
laxi sem veiddur er á hefðbundinn
hátt í íslenskri veiðiá, lausari í sér
og spiklagið þykkara og lýsiskennd-
ara. Það var því nauðsynlegt að fá
nánari upplýsingar hjá Óðni um
þessa hluti og ekki stóð á svari:
“Hafbeitarlaxinn lifir við eins að-
stæður og laxinn í laxveiðiánum. I
laxeldisstöðvum er fiskinum haldið
í stöðugu eldi, nánast hreyfingar-
lausum, með tilbúnu fóðri þar til
honum er slátrað. Það gefúr því
auga leið að hér er um að afar ólík
lífsskilyrði að ræða. Það er ótrúlega
spennandi að sjá þegar hafbeitarlax-
inn kemur í hafbeitarstöðvarnar.
Hann syndir inn fjörðinn í stóram
torfum, þúsundir saman, stundum
tugþúsundir. Gallinn við hafbeitina
var sá að endurheimtuhlutfallið var
of lágt hér á Islandi. Hefði þurft að-
vera um 6% en fór allt niður í 2%.
Að vísu vora þessi ár sem ég var
með hafbeit almennt erfið í laxveiði
miðað við það sem nú er. Það
breytir ekki því að þetta gekk ekki
og er ég víst sá hér á landi sem síð-
ast stundaði hafbeit með laxfisk-
inn.”
Vemdun stofnsins
mikilvæg
Nú er þekkt að laxeldi í kvíum er
stundað á nokkram stöðum m.a. í
fjörðum á Austurlandi. Spurður um
þá þróun, segir Óðinn: “Innflum-
ingur á norskum laxi hófst 1988 og
átti þá eingöngu að vera í lands-
stöðvum þar serri ekki átti að vera
hætta á að fiskurinn tapaðist í sjó-
inn. Reynslan hefur hinsvegar orð-
ið sú að þessi eldisfiskur er að tapast
og þá ekki síst úr kvíum inni á
fjörðum eystra. Rökin fyrir því að
flytja inn þennan norska stofn vora
atvinnuleg byggðasjónarmið. Hann
hefur síðan veiðst í láxveiðiám víða,
sem er skaðlegt, því hver laxveiðiá á
sinn upphaflega stofn og era þeir ó-
líkir frá einni á til annarrar. Engir
sjúkdómar era í íslenska laxastofn-
inum utan nýrnaveiki og hefur ís-
lenski laxinn myndað ónæmi gegn
henni. Það er því afar slæmt nú
þegar norski eldislaxinn er farinn að
hrygna í íslenskum ám. Stórfellt
eldi getur kallað á sjúkdóma og
sníkjudýr. Verndun íslenska laxa-
stofnsins er því mikilvægt baráttu-
mál og nú þegar við eram að upp-
lifa þá þróun sem orðin er með
fuglaflensunni svonefndu er enn
brýnna að umgangast þennan hluta
íslensku flórunnar með fullri virð-
ingu og aðgát.”
Það er auðheyrt á Óðni að þetta
er honum mikið áhyggjuefrii og
hann heldur áffam að ffæða við-
mælanda: “Eins og þú veist hefur
laxveiði á stöng farið mjög vaxandi
á Islandi og bændur sem lifa á lax-
veiðihlunnindum að hluta til eða
öllu leyti, skiptir það öllu að hags-
munir þeirra verði ekki eyðilagðir í
fljótræði með stundarhagsmuni í
huga. Sala laxveiðileyfa í óspilltar
íslenskar laxveiðiár er vaxandi
tekjustofri og gjaldeyrisaflandi fyrir
þjóðarbúið. Á sama tíma og það
gerist hér, era ffægar laxveiðiár víða
erlendis steindauðar, enginn lax og
enginn veiðimaður á árbakkanum.
Skelfilegt er að hugsa sér þá stöðu
hér á landi. Það er því grandvallar-
atriði að virða náttúrana sem í
veiðiám á Islandi hefur verið að
skila vaxandi verðmætum.”
Hjá þremur ráðherrum
Þegar hér er komið sögu í spjall-
inu við Óðinn í Einarsnesi er boðið
upp á kaffisopa og viðtalsvettvangur
færist inn í eldhús. Þar kemur hús-
freyja, Björg Karítas Bergmann
Jónsdóttir. Víkur hún ffá önnum og
gefur sér tíma við eldhúsborðið og
fræðir viðmælanda: “Eg er frá
Akranesi, alin upp til 16 ára aldurs
hjá ömmu minni, Kristínu Guð-
mundsdóttur. Eg er fædd sama ár
og Óðinn, árið 1951. Á sautjánda
ári fer ég til foreldra minna í Kefla-
vík. Þar vann ég skrifstofustörf .
Síðar vann ég í menntamálaráðu-
neytinu við Hverfisgötu. Var ritari
hjá þremur ráðherram. Fyrst Gylfa
Þ. Gíslasyni, síðan Magnúsi Torfa
Ólafssyni og loks Vilhjálmi frá
Brekku. Þetta var góður tími. Það
var gott að vinna hjá þessum ágætu
mönnum. Þegar við flytjum hingað
verður mikil breyting á öllum lífs-
háttum. Fyrsta barn okkar, Þórunn
María fæddist 1972, árinu áður en
við setjumst hér að. Fljótlega eða
1973 hef ég starf við kennslu við
grannskólann í Borgarnesi, fyrst í
hálfu starfi, síðar fullu. Eg kenndi
til 1985. Á þessum tíma fæðast svo
börnin okkar: Kristín Birna 1974,
Sigríður Þóra 1981, Jón Karl 1983,
Soffia Björg 1985 og svo síðar:
Oðinn að kreista hrogn úr vœnni laxahrygnu.
Hér er Björg (t.h.) ásamt batidarískri vinkonu sinni áferS um Italíu.