Morgunblaðið - 16.05.2019, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Áundan-förnum ár-um hafa
færst í vöxt fregnir
af vissri tegund
ofurviðkvæmni, sem sér-
staklega virðist gera vart við
sig hjá háskólastúdentum í
Norður-Ameríku. Þannig hafa
á síðustu árum borist fregnir
vestan að um að jafnvel virtum
háskólaprófessorum hafi verið
hótað starfsmissi þar sem þeir
hafi á einhvern hátt móðgað
nemendur sína eða jafnvel
dirfst að viðra óvinsæla skoð-
un. Skiptir þar engu máli að
sjálf hugmyndin um akadem-
ískt frelsi felur í sér að menn
þurfi að vera óhræddir við að
velta við hverjum steini í þeirri
von að það megi verða til að
auka við þekkingu mannkyns-
ins.
Þá hefur einstaklingum ver-
ið meinað að halda fyrirlestra í
bandarískum háskólum, þar
sem þeir hafi ekki hlotið náð
fyrir augum þröngsýnna en há-
værra nemenda, sem kjósa að
ræða við sjálfa sig fremur en
að hleypa fleiri viðhorfum inn í
bergmálshellinn. Er óhætt að
segja að slík framkoma lýsi af-
ar öfugsnúinni nálgun við hið
akademíska frelsi.
Hinn virti Harvard-háskóli í
Bandaríkjunum steig hins veg-
ar enn varhugaverðara skref
nú um helgina, þegar skóla-
meistarar þar ákváðu að segja
upp Ronald Sullivan, en hann
gegndi stöðu yfirmanns við
lagadeild skólans. Sullivan hélt
að vísu prófessorsstöðu sinni
en honum og eiginkonu hans
hefur verið gert að
flytja af heimavist-
inni þar sem æstur
múgur nemenda
við skólann sagði
veru Sullivans þar ógna öryggi
sínu.
Og hvað hafði Sullivan gert
af sér sem réttlætti þessi
harkalegu viðbrögð skóla-
yfirvalda í Harvard? Jú, hann
hafði tekið að sér að verja
kvikmyndaframleiðandann
Harvey Weinstein. Nú hafa
margar og margvíslegar ásak-
anir verið settar fram á hendur
Weinstein vegna meintra kyn-
ferðisbrota og annarrar ógeð-
felldrar hegðunar. Fyrir liggur
að hann hefur verið ákærður
vegna þeirra, og jafnvel má
telja líklegt að Weinstein verði
fundinn sekur á grundvelli
þeirra sönnunargagna sem
liggja fyrir í máli hans.
En allir sakaðir menn eiga í
réttarríkjum rétt á því að
verja sig fyrir dómstólum.
Hlutverk lögfræðinga sem
málsvara er mikilvægt til að
hægt sé að halda uppi ríki þar
sem réttindi þegnanna eru
virt. Að láta verjendur gjalda
þess hverjir skjólstæðingar
þeirra eru getur haft mjög
vondar og alvarlegar afleið-
ingar fyrir þann rétt. Með
ákvörðun skólayfirvalda í Har-
vard um að víkja Sullivan úr
stöðu sinni vegna hótana nem-
enda er því vegið að réttarrík-
inu í Bandaríkjunum. Að slík
atlaga komi frá háskóla sem
hingað til hefur verið með
þeim virtari, er verulegt
áhyggjuefni.
Harvard er kominn
út á hála braut}
Réttarríkið
tekið í gíslingu
Ýmsir, og það ávið bæði við
um fjölmiðla og op-
inbera aðila, gefa
sér að sum málefni
standi ofar lög-
málum sem gildi
um önnur mál. Ásakanir um til-
tekin efni lúti ekki lágmarks-
kröfum um sönnunarfærslur
þótt þær einar geti gert óbæt-
anlegan skaða. Það er brýnt að
tekið sé á slíkri hegðun af mik-
illi einurð og árétta það augljósa
að alvarlegar ásakanir, jafnvel
svívirðilegar, ýti síst af öllu burt
því sem gilt hefur frá öndverðu,
að saklaus sé sérhver uns sekt
er sönnuð.
Fjölmiðlar nær og fjær hafa
of oft dansað með, ekki síst þeir
sem þykjast hafa rannsóknar-
vald og jafnvel sjálfskipað
dómsvald í hverri grillu sem
þeir grípa. BBC hljóp illa á sig
gagnvart söngfuglinum Cliff
Richard í samvinnu við lög-
regluyfirvöld. Urðu
skattborgarar þar
að bæta fyrir afglöp
þeirra.
Lundúnalög-
reglan hóf einnig
rannsókn af þunga
á meintum hring barnaníðinga
sem tengdist þinginu og efsta
lagi stjórnkerfisins. Það voru
safaríkar fréttir og enginn
skortur á áreiðanlegum lekum.
Æra Heath forsætisráðherra
fauk fyrir lítið. Aðrir þekktir
menn komu við sögu. Gerð var
húsleit á heimili Leon Brittan,
fyrrverandi ráðherra og kom-
issar hjá ESB, sem kominn var
vel á áttræðisaldur. Hann lést
brotinn maður á meðan „málið
var í rannsókn“.
Nú er upplýst að „heimildin“
spann söguburðinn upp og dró
lögregluna á asnaeyrum. Ekkja
Brittans fékk háar bætur frá
skattgreiðendum og rannsóknin
kostaði hundruð miljóna.
Offorsið gagnvart
presti í Grensássókn
minnir á aðrar
galdrabrennur}
Hvenær læra menn?
S
tutta svarið, nei. Langa svarið er eft-
irfarandi.
Í reglugerð um samstarfsstofnun
eftirlitsaðila á orkumarkaði kemur
fram að hún snúist um reglur er
varða grunnvirki yfir landamæri (sæstreng).
Verkefni samstarfsstofnunarinnar (ESA) eru
útlistuð í reglugerðinni og skal hún gefa út álit
og tilmæli til svokallaðra flutningskerfisstjóra,
eftirlitsyfirvalda, Evrópuþingsins, ráðsins eða
framkvæmdastjórnarinnar. Ekkert valda-
framsal er falið í þessu þar sem eingöngu er um
að ræða álit og tilmæli. Valdaframsalið felst
hins vegar í því að stofnunin getur líka gefið út
ákvarðanir um sérstök tilvik sem um getur í 7.,
8., og 9. grein reglugerðarinnar.
Í 7. grein er fjallað um landsbundin eftirlits-
yfirvöld og skal ESA „samþykkja einstakar
ákvarðanir um tæknileg málefni“. Í 9. grein er fjallað um
heimild ESA til þess að samþykkja undanþágur. Mest hef-
ur gagnrýnin beinst að 8. greininni en þar kemur skýrt
fram að ESA tekur ákvörðun í málum sem varða reglu-
setningu ef landsbundin eftirlitsyfirvöld hafa ekki komist
að samkomulagi innan sex mánaða eða ef öll landsbundin
eftirlitsyfirvöld biðja um ákvörðun. Þær reglur sem ESA
tekur ákvörðun um skulu taka til: a) verklagsreglna fyrir
úthlutun flutningsgetu, b) tímamarka úthlutunar, c) hlut-
deildar í tekjum í kerfisöng og d) álagningar gjalda á not-
endur grunnvirkis yfir landamæri.
Hérna er mikilvægt að staldra við orðin „grunnvirki yfir
landamæri“. Vald stofnunarinnar um ákvarð-
anir snýst bara um sæstrenginn. Í álitsgerð
Friðriks Árna og Stefáns Más er fjallað um
valdaframsal til ESA í þessari 8. grein og spurt
hvort valdaframsalið til ESA sé vel afmarkað
og skilgreint. Þar er farið í þýðingu á orðunum
„shall include“ og sagt að það útiloki ekki fleiri
atriði og sé valdaframsalið því ekki vel afmark-
að og skilgreint þar sem hægt væri að bæta við
fleiri atriðum í listann um skilmála og skilyrði.
Þegar það á við í ensku er hins vegar venjulega
sagt „shall include but not limited to“. Ekki
trúa mér, trúið Dönum. Reglugerðin á dönsku
notar orðin „omfatter“ og „og“. Það þýðir
tæmandi listi. Sama í sænsku, „inbegripa“ og
„och“. Lykilorðið þarna er þetta „og“. Ef það
mætti taka tillit til fleiri atriða á dönsku væri
það skrifað „omfatter bl.a“. Miðað við þetta er
listinn vel afmarkaður og skilgreindur og því er valda-
framsalið það líka.
Af hverju valdaframsal? Valdaframsal ætti ekki að vera
til umræðu af því að það er enginn sæstrengur. Ef hann
kæmi þá myndi það bara gilda um reglurnar sem varða
sæstrenginn. Sem er bara mjög eðlilegt því það eru fleiri
en ein þjóð sem hefðu aðkomu að sæstreng. Alveg eins og
við viljum ekki að einhver myndi ráða öllu um sæstrenginn
þá vilja aðrir ekki að við myndum ráða öllu. Ekkert for-
dæmalaust hérna. bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Er valdaframsalið fordæmalaust?
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Regluleg hreyfing, það aðreykja ekki og að drekkaekki áfengi sér til skaða,gæta þess að vera ekki of
þung eða þungur, neyta holls matar
auk þess að passa upp á blóðþrýst-
inginn, kólesterólið og blóðsykurinn
dregur úr hættunni á að fá heilabil-
un. Þetta kemur fram í nýútgefnum
leiðbeiningum Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO). Skýrsl-
an er 96 blaðsíðna löng og heitir Risk
Reduction of Cognitive Decline and
Dementia.
Vitnað er í dr. Tedros Adhanom
Ghebreyesus, framkvæmdastjóra
WHO, í tilkynningu stofnunarinnar
um skýrsluna og segir hann að talið
sé að fjöldi fólks með heilabilun muni
þrefaldast á næstu þrjátíu árum.
„Við þurfum að gera allt sem við get-
um til að draga úr hættunni á að fá
heilabilun. Vísindagögn sem aflað var
vegna ritunar þessara leiðbeininga
staðfesta það sem okkur hefur grun-
að um hríð, að það sem er gott fyrir
hjartað er líka gott fyrir heilann.“
Í frétt WHO kemur fram að
heilabilun sé sjúkdómur sem ein-
kennist af skerðingu á vitsmunalegri
virkni umfram það sem búast má við
vegna hækkandi aldurs. Sjúkdómur-
inn hafi áhrif á minnið, hugsunina,
ratfærni, skilning, reiknigetu, náms-
getu, talfærni og dómgreind. Heila-
bilun megi rekja til ýmissa sjúkdóma
og áfalla sem hafi áhrif á heilann,
eins og Alzheimer-sjúkdómsins eða
heilaáfalla.
Öldrun leikur stóran þátt
Fram kemur í skýrslunni að vit-
að sé að öldrun sé sterkasti áhrifa-
valdurinn varðandi skerta vits-
munalega getu. Heilabilun sé þó
hvorki eðlileg né óhjákvæmileg af-
leiðing þess að eldast. Þau atriði sem
tengjast lífsstíl og heilsu og eru talin
geta stuðlað að heilabilun, sjá hér
fremst í greininni, er eitthvað sem
fólk getur reynt að laga og bæta
þannig heilsu sína. Auk þessara at-
riða eru nefndir fleiri þættir sem tal-
ið er að geti ýtt undir heilabilun. Þar
á meðal eru félagsleg einangrun og
það að takast ekki á við vitsmunalega
krefjandi verkefni.
Í upplýsingariti Landspítalans,
Heilabilun, upplýsingar til aðstand-
enda, segir að eðlilegt sé að breyt-
ingar verði á minninu með aldrinum
Margir þættir geti haft áhrif á minn-
ið eins og álag, depurð, kvíði og trufl-
un á einbeitingu. Minnistruflanir
gangi oft yfir en þær geti líka verið
merki um byrjandi sjúkdóm. Þar
kemur einnig fram að í um 70% til-
fella orsakist heilabilun af „hrörn-
unarsjúkdómi í heila eins og til dæm-
is: Alzheimers-sjúkdómi, Lewy-
-sjúkdómi, framheilabilun eða öðrum
sjaldgæfari hrörnunarsjúkdómi.
Einnig geta æðasjúkdómar valdið
heilabilun. Einkenni hrörnunar-
sjúkdóma ágerast eftir því sem á líð-
ur. Misjafnt er hversu hratt og ein-
staklingsbundið er hvaða einkenni
koma fram. Sjúkdómarnir eru
ólæknandi en meðferð miðar að því
að draga úr einkennum og hægja á
sjúkdómsferlinu.“
Dregið úr áhættunni
Með því að bregðast við áhættu-
þáttum og fara eftir ráðleggingum
um heilsusamlegt líferni og að gæta
almennt að heilsunni er hægt að
draga úr líkum á heilabilun, sam-
kvæmt heimsáætlun WHO um við-
brögð opinberrar heilbrigðisþjónustu
við heilabilun. Þar er einnig bent á að
styrkja þurfi upplýsingagjöf um
heilabilun, greiningu, meðferð og
umönnun. Þá þurfi að styðja við
rannsóknir og nýsköpun á þessu
sviði.
Ýmislegt getur ýtt
undir heilabilun
Heilabilun Heilsusamlegt líferni er sagt geta dregið úr líkum á því að heil-
inn bili. Útlit er fyrir að fólki með heilabilun fjölgi mikið á næstu áratugum.
Heilabilun (dementia) hrjáir nú
um 50 milljónir manna í heim-
inum, að því er fram kemur í
nýrri skýrslu Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO) um
sjúkdóminn. Um 60% þeirra
sem þjást af heilabilun búa í
löndum þar sem tekjur eru lágar
eða í meðallagi. Nærri tíu millj-
ónir nýrra tilfella greinast á
hverju ári og er talið að þrefalt
fleiri verði greind árið 2050 en
greinast nú.
Heilabilun er sögð vera meg-
inþáttur í því sem veldur öldr-
uðum fötlun og gerir þá hjálpar-
þurfi. Sjúkdómurinn er sagður
geta haft mjög neikvæð áhrif á
líf sjúklinganna, þau sem veita
þeim umönnun og eins aðstand-
endur. Þar að auki sé sjúkdóm-
urinn dýr fyrir samfélagið og er
áætlað að kostnaður vegna
umönnunar fólks með heilabil-
un verði orðinn um tvö þúsund
milljarðar bandaríkjadala á ári
árið 2030.
Tilfellum
mun fjölga
HEILABILUN