Skessuhorn - 01.06.2016, Side 40

MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 201640
Horft yfir liðið ár og litið til þess nýjaSjómannadagurinn
Jón Snorrason í Grundarfirði fór
ungur til sjós, enda segir hann fátt
annað hafa komið til greina. Hann
fæddist og ólst upp í Hrísey og
byrjaði 14 ára gamall á handfærum,
en fór svo á línu og net á trillum
úr eyjunni. Þetta var árið 1958, en
þremur árum síðar tók líf hans nýja
stefnu á örlagaríkum fundi í Hrís-
ey. „Ég var nýbyrjaður á Harðbaki,
síðutogara á Akureyri. Ákveðið var
að fiska í siglingu, en það var svo
lélegt fiskerí að það var ákveðið að
koma við í Hrísey og kaupa fisk til
að sigla með. Þá hitti ég Magnús
mág minn og hann spurði hvort ég
vildi ekki pláss á vertíð frá Grund-
arfirði og ég var til í það. Hann
sagði þá að vel gæti farið að ég
þyrfti að koma strax á haustsíldina,
ætlaði ég að fá plássið. Ég sagði
honum að senda mér skeyti, en það
yrði að vera með sólarhringsfyrir-
vara. Við vorum svo á heimleið úr
siglingunni þegar ég fékk skeytið
og var sagt að koma strax. Þetta var
í september 1961 og ég er búinn að
vera í Grundarfirði síðan.“
Í Grundarfirði hitti Jón siglfirska
stúlku, Selmu Friðfinnsdóttur. Hún
hafði nú séð hann á Sigló, en þau
kynntust í Grundarfirði árið 1963
þegar þau voru saman á dansnám-
skeiði. „Hún hafði gleymt skónum
sínum og ég skutlaði henni heim til
að ná í dansskóna. Ég heillaði hana
því ekki upp úr skónum, heldur í
þá. Síðan eru liðin 53 ár hjá okk-
ur saman og 52 ár síðan við gift-
um okkur.“
800 tonn blóðguð
Jón hóf störf á Grundfirðingi II
þegar hann kom í Grundarfjörð,
fyrst á haustsíld og síðan á línu og
net. Árið 1964 fór hann síðan á
Runólf og var þar út vorið 1966, á
síld og netum. Og það var lítið um
frí á þessum árum. „Þetta voru þrjú
úthöld á ári. Frá áramótum til 11.
maí, þá var stoppað í hálfan mán-
uð, þrjár vikur, en svo farið á síld.
Þá var komið heim í september og
stoppað í einhverja daga, en síðan
farið á síld fyrir vestan og sunn-
an. Svona var þetta fram að jólum
og stundum fram yfir, það var nú
stundum farið út á annan í jólum
og verið fram yfir áramót þegar far-
ið var á net aftur. Á netunum voru
engar fríhelgar, en það var bannað
að róa föstudaginn langa og páska-
dag. Það var ekki fyrr en seinna að
það fóru að koma fríhelgar. Á síld-
inni var aldrei neitt frí. Þó man
ég að eitt sumarið fór ég á bát frá
Reykjavík, Ásþór, og þá stoppuð-
um við einu sinni eina helgi. Flug-
um frá Egilsstöðum suður og fór-
um heim yfir helgi. Það var eina
fríið það sumarið. Það voru eng-
ar sérstakar vaktir á síldinni. Þegar
þeir voru að leita að síld voru menn
í koju þegar ekkert var að gera. Svo
var bara kallað ræs og kastað og
unnið á meðan síldin var. Það réðst
svo af því hversu fljótt gekk að fá
í skipið hvenær farið var í land.
Menn hvíldu sig bara og sváfu þeg-
ar tími gafst til.“
Þetta hefur þá verið hörkupúl,
spyr blaðamaður. „Það gat verið
það,“ svarar Jón. „En svo gátu liðið
nokkrir dagar án þess að það feng-
ist nokkuð af síld. Vinnubrögð-
in á vertíðunum voru heldur ekk-
ert lík því sem við þekkjum í dag.
Þetta voru 700-800 tonna vertíðir
og það var allt bara blóðgað. Kast-
að á dekkið og blóðgað, tínt upp
af dekkinu og ofan í lest. Það var
ekkert slægt og raðað í kör, held-
ur bara í stíum í lestinni og svo var
eitt löndunarmál sem hægt var að
opna. Þetta var híft upp á bryggj-
una og sturtað á bíl.“
Jón segir að oft á tíðum hafi lít-
ið verið sofið, en menn köstuðu sér
eitthvað á stímunum. „Þá var engin
þvottavél um borð og ef menn ætl-
uðu sér að komast í sturtu á þessum
minni bátum varð að nýta brælurn-
ar og sturta sig í síldarverksmiðjun-
um.“ Jón man enn hve mikill lúxus
honum þótti, þegar hann fór á Ás-
þór árið 1964, að hafa þar sturtu
bæði frammi og aftur í og þvotta-
vél að auki.
Krossnesið ferst
Þegar síldin hvarf keypti Jón bát
með svila sínum og mági. Haddur
var 15 tonna og hann gerði hann
út í sjö ár á línu og handfæri. Hann
segir að það hafi verið voðalegt
bras, fiskurinn hafi þá ekki verið
uppi í landsteinunum eins og núna,
enda sé sjórinn mun heitari í dag
og fiskurinn gangi því grynnra.
Haddur var seldur árið 1973 og
þá fór Jón aftur til Sófaníasar út-
gerðarmann, fyrst á Gust en síð-
an yfir á Grundfirðing II sem há-
seti og síðar stýrimaður. Hann tók
svo við honum og var skipstjóri frá
1982 til 1989 þegar hann var seld-
ur. Þá fór Jón á Krossnesið og var
þar sem háseti og annar stýrimað-
ur. Þar var hann 23. febrúar 1992,
þegar Krossnesið fórst. Níu björg-
uðust, en þrír fórust. Enn þann
dag í dag veit enginn hvað gerðist
þennan örlagaríka dag.
„Það er nú það sem enginn veit.
Þetta var á Halamiðunum og ágæt-
is veður. Við vorum búnir að sitja
þarna tvo tíma á vaktinni, gaml-
ir og reyndir sjómenn, og urð-
um ekki varir við nokkra óeðlilega
hreyfingu á skipinu. Ekki neitt. Svo
átti að fara að hífa og ég kem upp
í brú og segi við stýrimann sem er
að hífa: „Hvað er að ske? Af hverju
hallar skipið svona mikið?“ „Ég
bara skil þetta ekki, þetta er bara
að fara á hliðina,“ svaraði hann.
Báturinn byrjaði bara allt í einu að
halla aðeins, bara rólega í bak og
stýrimaðurinn hættir að hífa og
ræsir út mannskapinn. Hann sér að
báturinn hallar meira og skýtur út
öðrum bátnum, sem stjórnað var
í brúnni, en hinn var handvirkur.
Það er allt saman ræst út og mað-
ur fer að tína björgunargallana úr
skápnum. Þetta var lítið og þröngt
og erfitt um vik þegar allir voru að
reyna að komast í gallana.
Það endaði með því að við kom-
um hinum bátnum aldrei út, hall-
inn var orðinn svo mikill. Hann var
stjórnborðsmegin og skipið var far-
ið að halla svo mikið í bak að það
endaði með því að hann datt inn og
fótbraut einn. Hann var hins vegar
kominn í gallann og flaut, þó hann
gæti ekki bjargað sér sjálfur.
Þetta gerðist á örfáum mínút-
um, tveimur, þremur, fjórum. Þeg-
ar ég var búinn að tína alla gallana
út og var að reyna að koma bátnum
út við annan mann, þá er allt orð-
ið stappað þarna. Ég sá að bátur-
inn var dottinn inn og er að byrja
að blása sig upp, en þá er skipið
bara komið alveg á síðuna. Einn
þeirra kom upp og kláraði að klæða
sig í gallann á síðunni og hlóp aft-
ur eftir síðunni og stökk þar í sjó-
inn til að komast í bátinn sem búið
var að skjóta út, en hann hafði blás-
ið sig upp. Báturinn sem datt inn
var að blása sig upp rétt hjá okk-
ur og ég gat stokkið af landfern-
unni og rekkverkinu uppi á brúnni,
þá var skipið alveg komið á hliðina.
Ég gat rétt stokkið á bátinn og hin-
ir syntu að honum og kröfluðu sig
inn í hann.“
Jón segir að þetta hafi allt gerst
svo snöggt að þakið á blásna bátn-
um var ekki blásið upp þegar hann
stökk fyrst á hann. „Þeir eru nú
ekki lengi að blása sig upp þess-
ir bátar. Sá sem fótbrotnaði komst
aldrei í bátinn, hann var bara ósjálf-
bjarga í sjónum. Það var svo mikið
drasl þarna í kring og tveir þeirra
sem fórust hafa sennilega fest sig í
einhverju drasli. Einn komst aldrei
upp úr skipinu, hann lokaðist inni
niðri.“
Björgunarbátinn rak frá og lenti
ekki í kjölsoginu, en þeir sáu í kjöl-
inn á Krossnesinu áður en það
hvarf alveg. Stýrimaðurinn hafði
náð að senda út neyðarkall og
Guðbjörg frá Ísafirði og Sléttanes
frá Þingeyri brugðust við og björg-
uðu mönnunum.
Áfram á sjónum
Áföll af þessu dagi hefðu gert ein-
hverja afhuga sjómennskunni, en
Jón segir að það hafi aldrei komið til
greina. Kringumstæður slyssins ráði
að einhverju leyti þar um.
„Þetta var mikið áfall, mikið áfall.
Sumir sem lenda í svona áfalli hætta
þá til sjós og maður hefur stundum
verið spurður hvort manni líði ekki
illa ef það er vitlaust veður. Ég segi
þá að veður komi þessu ekkert við.
Það var ágætt veður þegar Kross-
nesið fórst, fjögur, fimm vindstig og
allt í lagi. Vitlaust veður minnir því
ekkert á þetta. Það er því ekkert sem
minnir mann á þetta beint, þar sem
þetta var svo sérstakt. Þeir sögðu
skipstjórarnir á hinum togurunum,
sem fóru að leita eftir hinum tveim-
ur, að þetta væri ekki eðlilegt. All-
ur fiskur var í togarakössum, þarna
voru engin kör. En þarna var svo
mikið af slægðum fiski á floti, innan
um tóma kassa og dót, að þeir sögðu
að það benti allt til þess að botninn
hefði brotnað.“
Sóttu Klakk
Eftir sjórétti vegna slyssins fór Jón
fyrst á rækjubát um tíma. Þeg-
ar frystihúsið ákvað að kaupa ann-
an togara, Klakk frá Vestmannaeyj-
um, fóru flestallir sem lifað höfðu
Krossnesslysið af til Eyja að sækja
hann. „Ég var á honum frá 1992 til
2001, en þá var Fiskiðjan á Sauð-
árkróki búin að kaupa meirihlut-
ann í frystihúsinu hérna. Þeir ætl-
uðu að ráða skipstjóra að norðan og
þá vissi maður að þeir myndu koma
með sinn mannskap með sér. Þeir
sem höfðu tekið við Klakknum fóru
í að kaupa 50 tonna bát, Valdimar.
Þeir báðu mig að koma um borð til
þeirra og vera stýrimaður svo ann-
ar þeirra gæti alltaf verið í fríi. Þeir
keyptu síðan stærri bát.
Ætlaði ekki að verða antík um borð
Rætt við Jón Snorrason í Grundarfirði sem lifað hefur tímana tvenna á sjó
Jón var rúma hálfa öld á sjónum, meðal annars á Sóley. Þegar hann hætti, hætti hann hins vegar endanlega og segir að
kvótinn hans hafi verið algjörlega búinn og hann hafi aldrei langað að taka annan túr. Ljósm. tfk.
Þau Jón og Selma voru heiðruð á sjómannadaginn 2010 í Grundarfirði. Ljósm. bsg.