Skessuhorn - 01.06.2016, Blaðsíða 48

MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 201648
Horft yfir liðið ár og litið til þess nýjaSjómannadagurinn
„Ég byrjaði snemma á sjó eins og
flestir gerðu í sjávarplássum þegar ég
var að alast upp. Tólf ára var ég kom-
inn á skak með bróður mínum upp á
hálfan hlut og reri með honum þar
til ég var nítján ára en þá keypti ég
fyrsta bátinn, fjögurra tonna trillu, í
félagi við Steina vin minn, Jónstein
Elíasson, sem nú er eigandi Topp-
fisks. Þetta var 1969 og það er því
orðin hálf öld síðan ég byrjaði á sjó,“
segir Kristján Jónsson 65 ára gamall
Sandari, skipstjóri og útgerðarmað-
ur Matthíasar SH-21. „Við fengum
lán í Sparisjóðnum með aðstoð góðra
manna en trillan kostaði 500 þúsund
og það var ekki auðvelt að fá lán þá.
Þá þurfti oftast að hlaupa milli manna
og hafa örugga menn til að skrifa upp
á. Við keyptum þennan bát af Mark-
úsi Þórðarsyni skipstjóra, sem ætt-
aður er úr Hólminum, en bjó hér á
Hellissandi um tíma og reri héðan.
Þessi útgerð gekk svo alveg snurðu-
laust hjá okkur.“
Verðbólgan fór í 130%
Næsta skrefið í útgerð hjá Krist-
jáni var svolítið stórt því 23 ára gam-
all árið 1974 keypti hann í félagi við
aðra 60 tonna hollenskt smíðaðan
stálbát sem hét Bjargey SH-230. Þá
var Kristján nýútskrifaður úr Stýri-
mannaskólanum. Á þessum árum fór
verðbólgan í hæstu hæðir og verð-
trygging ekki orðin að veruleika á
lánum. „Við seldum svo þennan bát
1979 á 75 milljónir, fengum 25 millj-
ónir útborgaðar sem notaðar voru
til að borga upp lausaskuldir, bátur-
inn gekk kaupum og sölum eftir að
við seldum hann og við fengum rest-
ina af söluverðinu seint og aldrei.
Verðbólgan fór í 130%, 17% fast-
ir vextir og eftirstöðvar af söluverði
voru fljótar að brenna upp. Á þess-
um árum voru frekar erfiðir tímar í
útgerð því fiskverðið var lágt og út-
gerðarmenn gátu ekkert gert nema
hafa stuðning þeirra sem keyptu fisk-
inn og verkuðu. Þeir plummuðu sig
á þessum árum þegar verðlagsnefnd
ákvað fiskverð og hélt því niðri áður
en fiskmarkaðirnir komu. Lands-
markaðsverðið var alltaf vinnslunni í
hag og einyrkjar áttu erfitt uppdrátt-
ar í útgerð enda áttu vinnslurnar oft
hlut í útgerð hjá góðum skipstjórum.
Það var líka rosalegt verð á olíunni og
ég man það munaði miklu þegar við
seldum bátinn hvort hann væri fullur
af olíu eða ekki.“
Stofnuðu saltfisks-
verkunina Nesver
Eftir að Bjargey var seld árið 1979
kom hlé í útgerðarsöguna hjá Krist-
jáni og hann gerðist skipstjóri á
Hamrasvaninum sem gerður var út
frá Rifi. Fyrir vikið missti hann af við-
miðunarárunum sem útgerðarmaður
þegar kvótakerfið var sett á. Kristjáni
gekk vel þegar hann var skipstjóri á
Hamrasvaninum og varð ítrekað afla-
hæstur á vertíðum. Á þessum árum
voru aflakóngar verðlaunaðir með
bikurum en það lagðist af með kvóta-
kerfinu. „Við vorum á netum og línu
en fórum þó tvö sumur á dragnót. Ég
byrjaði svo ekki í útgerð aftur fyrr en
árið 1985 þegar ég keypti Þorstein
litla, sem var 19 tonna bátur frá Eski-
firði, smíðaður árið 1943. Hann rétt
flaut sökum elli. Það þótt gott að geta
keypt hann ásamt 100 tonna kvóta á
þessum tíma. Þá hófst útgerðin aftur
hjá mér og maður byrjaði að kaupa
til sín kvóta. Eignarkvótinn var dýr
á þessum árum og kílóið kostaði 40
krónur en kostar eitthvað um 3.000
krónur í dag. Þetta er með ólíkind-
um.“ Í félagi við sveitunga sinn, Ás-
björn Óttarsson, stofnaði Kristján
svo saltfisksverkunina Nesver árið
1986. Þeir áttu sitt hvora verbúð-
ina, fóru að verka í annarri en veiðar-
færageymsla var í hinni. Þeir byggðu
svo þúsund fermetra fiskverkunar-
hús, sem Fiskmarkaðurinn var síðan
í, en er nú í eigu KG fiskverkunar hf.
Þá verkaði Nesver fisk af eigin báti
og keypti einnig fisk af fleiri bátum.
Nesver keypti 25 tonna bát, Neista,
árið 1989 en hann fékk nafnið Þor-
steinn SH-145. Þriðji Þorsteinn var
svo hundrað og þrjátíu tonna bátur.
Forsendur fyrir rekstri
fiskvinnslu breyttust
Fljótlega eftir að fiskmarkaðirnir
komu hættu þeir Ásbjörn og Krist-
ján með saltfisksvinnsluna en héldu
áfram útgerð Þorsteins SH-145.
Fiskverð hækkaði mikið á sama tíma
og saltfisksverð féll þannig að grund-
völlurinn var hæpinn fyrir vinnslunni.
Ásbjörn fór því sem stýrimaður á sjó-
inn. Árið 2003 hættu þeir Ásbjörn og
Kristján samstarfi og skiptu upp fyr-
irtækinu. Kristján ætlaði sér að hætta
alveg á sjónum. „Það stóð þó ekki
lengi. Ég varð fljótt leiður á að mæla
göturnar,“ segir Kristján. „Þá fór ég í
krókakerfið og lét smíða einn fyrsta
yfirbyggða bátinn með beitningarvél
hjá Seiglu árið 2004. Hann fékk nafn-
ið Matthías SH-21 og hann gerði ég
út þangað til ég keypti Vestra BA-63,
einn af níu bátum sem smíðaðir voru
í Kína fyrir Íslendinga. Sá bátur fékk
nafnið Matthías SH-21 og hann geri
ég út enn ásamt fjölskyldunni.“
Kristján segir það ekki hafa ver-
ið fyrir sig að vera á svona litlum báti
sem krókabáturinn var og því hafi
Friðrik sonur hans fljótlega tekið við
bátnum en hann hafði kláraði þriðja
stig Stýrimannaskólans árið 2004.
„Þetta var alltof erfitt, örar hreyfing-
ar og ég var alltaf með sjóriðu eft-
ir róðra. Svona bátar eru ekki nema
fyrir unga menn. Það er alveg ótrú-
legt hvað menn eru að fiska mik-
ið á þessum litlu bátum. Svo fannst
mér þetta bara allt of mikil áhætta
að gera út svona lítinn bát og ákvað
að selja hann. Það fer enginn inn í
þetta krókadæmi á svona báti nema
vera uppalinn við þetta og með mikla
reynslu af smábátaasjómennsku,“
segir Kristján og Friðrik sonur hans
tekur undir. „Þessi stærð af bátum
er að leggja 48 bjóð á sólarhring og
þessir aðeins stærri alveg upp í 60
bjóð. Svo er alltaf verið að lengja þá
eitthvað og sagt að það sé til að búa
til betra pláss fyrir mannskapinn.
Rækjuveiðar við
Snæfellsnes
Eftir að Kristján keypti núverandi
Matthías lét hann lengja bátinn hjá
Skipavík í Stykkishólmi um tvo og
hálfan metra. Hann segir það hafa
verið mjög til bóta og báturinn verið
betri í sjó eftir það. Með honum um
borð eru synirnir Friðrik og Garðar.
Báðir hafa þeir skipstjórnarmennt-
un en Friðrik hefur að auki véla-
varðarnám að baki. „Á þessum báti
höfum við aðallega verið á snurvoð
fyrir utan þennan tíma árs sem við
erum á rækju. Þær veiðar byrjuðu
eftir að Jón Bjarnason, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, gaf rækju-
veiðar frjálsar. Rækjan við Snæfells-
nes var sérstakur stofn sem við höfð-
um verið að veiða úr ásamt Hamri
SH sem er 200 tonna skip. Svo var
kvóti settur á og öll rækja við land-
ið sett í einn pott ásamt úthafsrækj-
unni í stað þess að setja staðbundnu
rækju í sérstakan pott og úthluta til
þeirra sem höfðu stundað rækjuveið-
ar við Snæfellsnes. Við fengum því
úthlutað úthafsrækju sem við höfum
aldrei stundað. Með þessu stútuðu
þeir nánast okkur Snæfellingunum á
þessum rækjuveiðum og við fengum
nánast engan kvóta. Við leigjum því
megnið af kvótanum sem við erum
að veiða,“ segir Kristján og Friðrik
bætir við að rækjan við Snæfellsnes
sé mjög góð en af henni fari aðeins
140-150 stykki í kílóið. „Við erum
eini báturinn undir 105 tonnum hér
á Breiðafirði og getum því verið fyr-
ir innan línu fram til 15. júlí. Við
erum búnir að leigja til okkar mik-
inn kvóta, en erum að verða bún-
ir með hann. Erum komnir með 63
tonn af 80 tonnum frá áttunda maí
og höfum bara tekið þessu rólega,
erum í mesta lagi úti tvo sólarhringa
í einu. Það er ekkert mál að ná þess-
ari rækju hér.“
Bræðurnir báðir
skipstjórnarmenntaðir
Friðrik segist eingöngu hafa stundað
lausaróðra á hinum og þessum bát-
um með skólanum og hjá pabba sín-
um þar til hann fór alveg um borð í
Matthías. „Ég var bara að leika mér
í fótboltanum með Víkingi Ólafs-
vík og KR í öðrum flokki.“ Frið-
rik er fæddur 1983 og er annar vél-
stjóri núna en Garðar bróðir hans
er fæddur 1989. „Ég byrjaði haustið
2008 þegar ég var búinn með fiski-
manninn í Stýrimannaskólanum. Ég
var bara kallaður heim, það vantaði
mann og ég er alveg sáttur. Ég er
með réttindi á 48 metra langa báta
en kom alveg inn í þessar breyting-
ar þegar verið var að breyta viðmið-
un úr tonnum í metra. Líklega hef
ég réttindi á alla fiskibáta hér á Snæ-
fellsnesi þannig að þetta dugir mér
ágætlega,“ segir Garðar.
Hefði mátt auka
veiðiheimildir mikið
Kristján segir ljóst að hann væri
löngu búinn að gefast upp á sjó-
mennskunni ef ekki væri kvótakerfi
til að stýra sókninni. Það sé marg-
falt manneskjulegra en það stöðuga
kapphlaup í alls konar veðrum væri.
„Ég var að taka það saman áðan að
á þessu kvótaári erum við búnir að
fara 37 róðra og búnir að veiða 610
tonn, þetta eru sextán og hálft tonn
að meðaltali í róðri. Þó er einn róð-
ur inn í þessu sem var bara nokkur
hundruð kíló en hann er með. Þetta
eru dagróðrar á bolfisk og til við-
bótar er svo rækjan.“ Hann segir að
sóknin sé því ekki íþyngjandi.
Síðustu tvö haust hafi þeir róið
um tíma frá Bolungarvík og þar hafi
verið mokfiskur. „Þetta eru bara
37 vinnudagar að baki þessara 610
tonna. Þetta hefur oft verið gott en
aldrei þessu líkt.“ Hann undrast hins
vegar að þorskkvóti hafi ekki verið
stóraukinn síðustu tvö ár. „Ég ótt-
ast að við séum að missa af miklum
fiski sem drepist engum til gagns.
Þjóðarbúið hefur tapað gífurlega á
að ekki sé búið að stórauka kvótann.
Það er ekki hægt að geyma fiskinn
endalaust í sjónum, hann eldist og
drepst. Um 80-90% af þessum fiski
sem við erum að veiða er 8 kíló eða
meira. Ég hef aldrei séð svona mik-
Kristján Jónsson skipstjóri á Matthíasi SH-21
Hefur verið á sjó í rúma hálfa öld
Áhöfnin á Matthíasi SH-2. F.v: Guðjón Árnason yfirvélstjóri, Friðrik Kristjánsson vélstjóri, Kristján Jónsson skipstjóri, Garðar
Kristjánsson stýrimaður og Kristinn Eiðsson matsveinn. Ljósm. af.
Matthías SH-21. Ljósm. af.
Landað úr Matthíasi SH-21. Ljósm. af.
Feðgarnir heima í stofu á Hellissandi. Í baksýn er málverk af gömlu höfninni í
Krossavík á Hellissandi. Ljósm. hb.