Skessuhorn - 01.06.2016, Page 56

MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 201656
Horft yfir liðið ár og litið til þess nýjaSjómannadagurinn
Bátasafn Breiðafjarðar á Reykhól-
um er eina bátasafn landsins. Því
var komið á fót árið 2006 og verður
því tíu ára á þessu ári. Hafliði Aðal-
steinsson bátasmiður frá Hvallátr-
um á Breiðafirði hefur verið einn
af forystumönnum þess nánast frá
upphafi. Hann var snemma farinn
að aðstoða föður sinn, Aðalstein
Eyjólf Aðalsteinsson, við smíði báta
og ákvað síðar að leggja fagið fyr-
ir sig og nema bátasmíði við Iðn-
skólann í Reykjavík. „Ég var allt-
af ákveðinn í að læra einhverja
smíði. Það voru hæg heimatökin
í bátasmíðinni því pabbi var læri-
meistarinn minn. Ég var byrjaður
að vinna með honum um leið og
ég gat loftað verkfærunum, hand-
langa, halda við og hjálpa til,” seg-
ir Hafliði í samtali við Skessuhorn.
„Bátasmíði er mjög skemmtileg. Þó
ég hafi hætt á tímabili og lært húsa-
smíði þá blundaði þetta alltaf í mér
og áhuginn vaknaði aftur að fullu
þegar Bátasafnið var stofnað fyrir
tíu árum síðan,“ segir hann.
Eins og gengur á stofnun safns-
ins sína forsögu. „Aðalsteinn Valdi-
marsson, var upphafsmaður að
stofnun áhugafélags um Bátasafn á
Reykhólum. Þar áður hafði pabbi
gengið með þessa hugmynd í koll-
inum. Tók til dæmis gamlan tein-
æring, Egil, sem hafði legið lengi á
hvolfi heima í Hvallátrum og gerði
upp að gamni sínu eftir að hann
fór á eftirlaun,“ segir Hafliði. „En
Steini kom þessari hugmynd á skrið
árin eftir aldamót og fljótlega kom
ég inn í þetta með honum. Okk-
ur var strax vel tekið á Reykhólum
og því ákveðið að hafa safnið hér,“
bætir hann við.
Ólíkt annarri smíði
Aðspurður segir Hafliði bátasmíði
gerólíka annarri smíði og að mörgu
að huga. Verandi húsasmíðameist-
ari tekur hann dæmi til samanburð-
ar. „Í húsasmíðinni eru á að giska
98 prósent af öllum línum bein-
ar. En beinar línur þekkjast varla
í bátasmíði. Þar að auki þarf báta-
smiðurinn að teikna innréttingar í
bátinn og gera ráð fyrir vélinni, ef
báturinn á að vera vélbátur. Svo
það er heilmikil hönnun í þessu fagi
líka,” segir hann og bætir við að
þess vegna hafi einmitt verið lögð
mikil áhersla á teikningu í nám-
inu. Nú fer hönnunin fram í tölv-
um en hann kveðst aldrei hafa lært
á teikniforritin. „Þess vegna er allt-
af spennandi að sjá útkomuna, fyrst
þegar búið er að smíða skrokkinn,
að sjá hvernig tókst til. Síðan er líka
spennandi að sjá þegar báturinn er
settur á flot. Fyrr er ekki hægt að
sjá hvernig til tókst. Nema auðvi-
tað að teiknað sé í tölvu, þá er hægt
að láta tölvuna „sjósetja“ bátinn. En
ég kann ekki að teikna með tölvu
og er ekki mikill tölvumaður, nota
hana meira sem heimilistæki,“ seg-
ir Hafliði.
Nýsmíðin míglak
Ákveðið var við upphaf safnsins að
kvikmynda smíði súðbyrðings með
gamla laginu. Það var Ásdís Thor-
oddsen kvikmyndagerðarkona,
sem þá hafði áður verið safnstjóri
á Hnjóti, sem átti hugmyndina að
því. Úr varð fjögurra klukkustunda
kennslumyndband í smíði súð-
byrðings og einnig heimildarmynd
sem sýnd var víða um Norðurlönd.
„Heimildarmyndin gerði heilmikið
fyrir þetta verkefni og vakti athygli
á safninu,“ segir Hafliði. Smíðin
gekk þó ekki snuðrulaust fyrir sig,
enda hafði smíði súðbyrðinga nær
lagst af í landinu. „Þegar við byrj-
uðum höfðum við ekki smíðað bát
í sextán ár. Smíði þessa báts, Vin-
fasts, tók okkur milli fimm og sex
hundruð vinnustundir og við gerð-
um fullt af vitleysum. Við vorum
allir dálítið ryðgaðir. En bátinn
kláruðum við með seglum og öllu,
sjósettum og sigldum honum,“ seg-
ir hann og brosir. „Báturinn var
allur smíðaður úr rekavið sem við
fengum norður á Ströndum. Við
gerðum til dæmis þau mistök að
byrja að smíða úr viðnum nýsögu-
ðum og það var ekki gott. Viður-
inn hafði því ekki fengið að þorna
almennilega áður en smíði hófst. Í
stað þess þornaði hann á meðan við
vorum að smíða og það varð til þess
að hann míglak þegar við settum
hann á flot,” segir Hafliði og hlær.
„En það var gaman að vinna með
rekaviðinn. Hann er ókantskorinn
og það eru beygjur í honum. Þær
er hægt að nýta sér við smíðina. En
mér skilst reyndar að í gamla daga
hafi rekaviðurinn mest verið notað-
ur í máttarviði bátanna, það er að
segja böndin, kjölinn og umgjörð-
ina en borðin hafi verið flutt inn,“
segir hann.
Breiðfirska lagið
Oft er talað um báta sem smíðað-
ir voru við Breiðafjörð á árum áður
að þeir séu með breiðfirsku lagi.
Sagt er að breiðfirska lagið sé það
lag sem minnst hafi breyst frá því á
víkingaöld. „Helsta einkenni breið-
firska lagsins er að stefnið er lotið
og nær lengra innundir bátinn en
þekkist frá bátum annars staðar af
landinu,” útskýrir Hafliði. „Menn
eru nú ekki á eitt sáttir um ástæður
þess að þessi smíði þróaðist hér við
Breiðafjörðinn, en það er auðveld-
ara að sigla og venda þessum bát-
um en öðrum,“ segir hann. „En ég
tel einnig að þetta hafi þróast vegna
þess að menn voru alltaf að lenda
bátunum uppi í fjöru. Ef stefnið er
lotið og nær langt innundir bátinn
geta menn siglt bátnum lengra upp
í fjöruna og komið niður á þurrt að
framan,“ bætir hann við. Til sam-
anburðar nefnir hann að á söndun-
um á Suðausturlandi hafi bátar alla
jafna verið nær flatbotna og menn
hafi hallað þeim á hlið við lending-
ar. Hann segir breiðfirsku súðbyrð-
ingana enn fremur hafa verið mjög
létta. Ástæða þess sé sú að munur
á flóði og fjöru sé á sjötta metra
við Breiðafjörðinn. Menn gátu því
lent í því að þurfa að draga eða bera
bátana nokkrar vegalengdir og þá
hafi bátarnir ekki mátt vera mjög
þungir. „Lagið á bátunum hefur
bara þróast eftir aðstæðum á hverj-
um stað og er því ólíkt eftir lands-
hlutum,“ segir Hafliði.
Vel á þriðja tug báta
Þegar blaðamann bar að garði síð-
astliðinn föstudag var verið að und-
irbúa opnun Bátasafnsins á Reyk-
hólum. Dagurinn og helgin átti að
fara í að tæma sýningarsalinn og
raða bátunum upp. Stóð til að opna
dyr safnsins í dag, 1. júní. Alls eru
fimm bátar inni á safninu, þrír úti
og síðan 20 í geymslu í misjöfnu
ástandi. „Þetta eru alls konar bátar
í enn misjafnara ástandi. Seglbát-
ar, vélbátar og litlar áraskektur. Alls
erum við því með vel á þriðja tug
báta en aðeins þriðji parturinn er
í nógu góðu ástandi til að hægt sé
að bjóða fólki að skoða,“ segir Haf-
liði.
Helstu verkefni forsprakka safns-
ins hafa verið viðhald og viðgerð-
ir gamalla báta. Síðan fyrsti bátur-
inn, Vinfastur, var smíðaður hafa
Hafliði Aðalsteinsson bátasmiður ræðir um Bátasafn Breiðafjarðar:
„Þegar við byrjuðum höfðum við ekki smíðað bát í sextán ár“
Hafliði Aðalsteinsson bátasmiður frá Hvallátrum á Breiðafirði. Hér situr hann um borð í bátnum Friðþjófi á Bátasafni Breiða-
fjarðar á Reykhólum.
Hafliði segir blaðamanni frá súðbyrðingnum Kópi, hangir á vegg bátasafnsins.
Kópur var notaður sem hlunnindabátur á Reykhólum frá því snemma á sjötta
áratugnum og allt þar til hann varð ónýtur fyrir um áratug síðan.
Hallsteinsnessbáturinn er tveggja manna far með breiðfirska laginu. Hann
var smíðaður á Hallsteinsnesi árið 1934 af Þorbergi Ólafssyni og var notaður
sem hlunnindabátur. Báturinn er nú hluti af báta- og hlunnindasýningunni á
Reykhólum.
Síðastliðið haust fékk Bátasafn Breiðafjarðar vélasafn Þórhalls Matthíassonar að
gjöf, alls um hundrað bátavélar. Hér má sjá hluta þeirra. Stendur til að koma þeim
fyrir í rekkum á neðri hæð bátasafnsins og hafa þar til sýnis.
Hafliði sýnir hvar sjór hefur sprengt gamla Albin vél. Seltan úr sjónum getur
myndað útfellingu. Þá þenst málmurinn út og kælihluti vélarinnar springur á
endanum, jafnvel löngu eftir að hætt er að nota vélarnar.