Heimsmynd - 01.12.1993, Qupperneq 41

Leita fangar til trúarinnar í aðstæðum
sínum?
„Það er misjafnt eins og mennirnir eru
margir. Kannski leita allir fangar á náðir
trúarinnar einhvern tíma í fangavist sinni.
Og það væri gott. En þeir eru eins og flestir
íslendingar, fremur dulir þegar kemur að
trúmálum, þó er það auðvitað misjafnt.
Sumir eru mjög trúaðir og aðrir fullir efa -
enn aðrir heiðingjar. En af sjálfu leiðir, að
þegar prestur kemur til að ræða við mann
og kannski í mörg skipti og jafnvel í nokkur
ár, þá ber trúmál á góma. Ég afhendi þeim
bækling, sem Fræðslu- og þjónustudeild
kirkjunnar gaf út, þar sem farið er fáeinum
orðum um aðstæður þeirra og rætt um
trúna, hvatt til að lesa Biblíuna og biðja. í
öllum fangaklefum á skilyrðislaust að vera
eintak af Nýja testamentinu. Þá er í
undirbúningi útgáfa á bænabók handa
föngum.
Ég spyr fanga stundum að því hvort þeir
séu trúaðir, spyr stundum hver hafi fermt
þá. Fermingin er þeim ofarlega í minni enda
eru þeir margir ungir að árum. Hvað sem
sagt verður um gildi fermingarinnar, þá
hefur mér sýnst hún vera ofarlega í huga
þeirra - hún getur oft verið upphaf umræðu
um trúmál - þeir spyrja kannski um eitthvert
atriði, sem þeir minnast frá fermingunni."
Fordómar ígarð fanga?
„Já, auðvitað og skiljanlega, því þeir fylgja
mannskepnunni. Refsifangar hafa auðvitað
gengið gegn lögum samfélagsins, og fá á
baukinn fyrir það. Samfélagið hefur kosið
þessa leið sér til varnar. Fordómar verða
sennilega aldrei upprættir en það má ekki
gefast upp fyrir þeim. Það verður að vinna
gegn þeim af alefli því þeir rífa menn niður
og myrkva allan skilning á högum fanga og
aðstæðum öllum.'1
Nú heyrist stundum talað um
samfélagsþjónustu.
„Hún hefur verið reynd í Bretlandi og í
Danmörku og gefist allvel. Menn hafa sagt
sem svo að fangavist í nútímasamfélagi sé
meiri refsing heldur en í þjóðfélagsgerð fyrri
tíma. Menn missi af meiru eins og sagt er,
sem nú sitji í fangelsi heldur en menn fyrr á
tímum. Eins hafa menn bent á rannsóknir
sem sýni fram á skaðleg áhrif fangelsis-
vistar og að hún ýti stundum undir afbrota-
fýsn. Samfélagsþjónustunni er ætlað að
koma í stað styttri refsivistardóma og þá
óskilorðsbundinna. Afbrotamaðurinn fer þá
ekki í fangelsi heldur er hann skyldaður til
að vinna launalaust ákveðinn tíma og þá í
frítíma sínum að vissum verkefnum sem
gagnast eiga samfélaginu. Og með því þarf
vissulega að hafa eftirlit. En skilyrði fyrir
samfélagsþjónustu er að næg vinna sé fyrir
hendi og að hún henti. Samfélagsþjónustan
má ekki verða til þess að atvinnuleysi
aukist. Þess vegna þarf að finna störf sem
menn hafa almennt ekki tekið laun fyrir og
þá er einkum horft til vinnu sem áður hefur
D e s e m
verið sjálfboðaliðavinna eins og fyrir
líknarfélög, íþróttafélög, og hugsanlega
einhverjar opinberar stofnanir. Þetta þurfa
að vera einföld störf sem allir geti gengið að
fyrirhafnarlítið. Frumvarp til laga um þetta
hefur verið lagt fram en ekki enn afgreitt.
Það verður vonandi bætt úr því sem fyrst.
En hvernig er ástand fangelsa landsins?
„Það er nokkuð misjafnt svo ekki sé meira
sagt, og sennilega er öllum sem um þessi
mál fjalla það Ijóst. Ástand þeirra var rakið í
stuttu máli í skýrslu fangelsismálanefndar til
dómsmálaráðherra í júní. Svo byrjað sé á
elsta fangelsinu, Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg, eða „Níunni," eins og það
er stundum kallað. Nefndin taldi ekkert
mæla með því að það yrði áfram nýtt sem
fangelsi. Og það eru nokkuð ákveðin orð.
Öllum sem þangað koma inn verður það
líka Ijóst. Fangarnir hafa enga setustofu,
enga aðstöðu til vinnu né líkamsræktar. Þar
er heldur engin aðstaða til náms. í
fangelsisgarðinum geta fangar reyndar farið
í fótbolta og körfubolta þegar viðrar til þess.
Þeir þurfa að matast inni á klefum sínum og
það er fráleitt tii fyrirmyndar og í klefum
sínum taka þeir á móti heimsóknargestum.
Vegna þessa ástands hefur verið reynt að
vista menn í sem skemmstan tíma í
Hegningarhúsinu - þeir fara þaðan yfirleitt
annað til afplánunar. En hús þetta er
sögulegt á sinn hátt og það er eflaust
friðað, en stórátak þarf til að bjarga því
segja fróðir menn. Um Síðumúlafangelsið
þarf ekki að hafa mörg orð. Fangelsis-
málanefndin lagði til að það yrði lagt niður
og skyldi engan undra. Þar er loftræsting
með versta móti og klefar sem standast
ekki heilbrigðiskröfur; þar eru menn hafðir í
sumum tilvikum svo vikum og jafnvel
mánuðum skiptir í einangrun. Aðstaða
starfsmanna þar er líka bágborin. Fang-
elsið í Kópavogi er að mörgu leyti til
fyrirmyndar en þar vantar vinnu fyrir
fangana. Fangelsismálanefndin lagði til að
því yrði alfarið breytt í opið fangelsi og væri
það stórt skref fram á við. Nú, Litla-Hraun,
er eins og allir vita fjölmennasta fangelsið
og þar þyrfti margt að lagfæra. Undanfarin
ár hefur verið starfrækt þar deild, sem telur
nú tólf fanga og eru þeir oft kallaðir
fyrirmyndarfangar og deildin fyrirmynda-
deild eða þá lávarðadeild. Þeir er þess
þurfa vinna þá í fullri alvöru að sínum
málum og eru staðráðnir í að standa sig
þegar út í lífið kemur. Þessi deild ætti að
virka hvetjandi á aðra fanga svo þeir keppi
eftir því að fá þar inni en vel mætti taka
aðra slíka í notkun ef aðstæður leyfðu og
verður vonandi, þar sem stendur til að
byggja nýtt fangelsi á Litla- Hrauni sem
tekur 45 fanga. Það verður deildaskipt og
verða klefarnir tíu fermetrar að stærð, með
snyrtingu og sturtu. Tvær byggingar eru þar
fyrirhugaðar, annars vegar vistrými fyrir
fangana og hins vegar íþróttahús og
bygging fyrir léttan iðnað. Annars þarf meiri
vinnu og fjölbreytilegri handa mann-
skapnum á Litla-Hrauni sem og lengri
vinnudag, en hann er um þrjár til fjórar
klukkustundir á dag. Þá þyrfti líka að koma
til meðferð, bæði vímuefnameðferð og eins
meðferð fyrir kynferðisafbrotamenn.
Fangelsið á Kvíabryggju hefur nokkra
sérstöðu, þar sem menn eru mun frjálsari
þar en í hinum fangelsunum. Þar er líka
oftast meiri vinnu að fá við beitningar, fella
net og setja upp, og smáheyskap að sumri
til. En þar þarf að bæta húsakynni verulega.
Á Kvíabryggju dvelja um tólf menn hverju
sinni, yfirleitt ungir menn eftir fyrsta afbrot.
Því miður er námsaðstaða þar engin og
þyrfti úr því að bæta. Þá skal síðast nefnt
fangelsið á Akureyri en þar er rými fyrir
sjö fanga og þangað eru menn sendir til
afplánunar fyrir styttri dóma. Fangelsis-
málanefndin lagði til að það yrði lagt niður.
Þar er engin aðstaða til vinnu og lítil til
tómstundaiðkunar.
En fangelsin kosta peninga eins og annað í
þjóðfélaginu og þá vaknar strax sú
spurning: Hvað er velferðarsamfélagið
tilbúið til að leggja til þessara mála svo að
það rísi undir nafni?“
Finnst fólki almennt ekki fangelsin
fullgóð?
„Auðvitað eru margir þeirrar skoðunar og
kannski helst þeir sem aldrei hafa inn í þau
komið. Sumir fangar búa við góðan að-
búnað að mörgu leyti þó alltaf megi betur
gera eins og hvað vinnu snertir og nám.
Flestir eru á einu máli um það að
fangelsisvist brjóti menn niður í ýmsu tilliti.
Ég held að ekkert samfélag sem kennir sig
við velferð og mannúð vilji reka stofnanir
sem brjóta menn niður, og oft á tíðum þá
sem þurfa kannski fremur en flestir aðrir á
uppbyggingu að halda. Þess vegna verður
með einhverju móti að vinna meira gegn
niðurbrjótandi áhrifum fangavistarinnar. Það
hlýtur að vera akkur samfélags að fangar
búi við almenna velferð - það er enginn að
tala um munað eða hóglífi - heldur rýmkun
á útivistartíma í sumum fangelsanna - úr
einni klukkustund upp í þrjár til fjórar
stundir, eftir aðstæðum hverju sinni.
Fangelsi eiga ekki að vera geymslur heldur
stofnanir með heimilisbrag þar sem mál
hvers og eins er skoðað, honum ráðlagt
eftir því sem við á, hvernig best sé að nýta
tímann; honum boðin meðferð við sitt hæfi
ef því er að skipta og í sumum tilvikum
jafnvel skikkaður til að sæta meðferð svo
hann verði betur í stakk búinn til að ganga
út í hið frjálsa samfélag, Það kostar sitt að
reka fangelsi og það hlýtur að vera Ijóst að
því betur sem fanginn er búinn undir það að
ganga út að afplánun lokinni þess meiri er
hagur samfélagsins að hann komi ekki aftur
í fangelsi. Að ekki sé talað um hag fangans
sjálfs og líf hans, hamingjusamt líf. Það
hlýtur að verða að stefna að því að fanga
takist að afplánun lokinni, að lifa eðlilegu og
farsælu lífi. En til þess þarf oftast hjálp -
bæði innan fangelsis og utan.“ ■
Heimsmynd
4 1