Heimsmynd - 01.12.1993, Síða 49

Við teljum okkur trú um að hann sé
heimsfrægur rithöfundur og víst eru um
það að hann er nokkuð kunnur víða
vegna þess að hann fékk Nóbelsverðlaun
og er enn lesinn dálítið á meginlandi
Evrópu. En í enskumælandi löndum er
hann gleymdur. Hann naut skammvinnrar
frægðar í Bandaríkjunum á stríðsárunum
en nú þekkja fáir til hans þar. Á Islandi
rifu menn bækur Halldórs Laxness í sig
um leið og prentsvertan var þornuð á
þeim og lásu þær upp til agna. Ungt fólk
nú til dags virðist ekki snerta við þeim.
Sama má segja um Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi. Hann var ástmögur
þjóðarinnar og ungar stúlkur geymdu
kvæðin hans undir koddanum og grétu
yfir þeim í laumi. Hann er ekki í tísku
lengur og fáir orðnir sem lesa kvæðin
hans. Lýðhyllin getur verið skammvinn.
Og hver les Guðrúnu frá Lundi eða
Guðmund Hagalín? Bækur þeirra voru
metsölubækur ár eftir ár en nú les þær
enginn nema kannski nokkur gamal-
menni. Eftir 50 eða 100 ár verða nöfn
þeirra sennilega álíka kunn og nöfn
rímnaskálda sem uppi voru fyrir 200
árum em okkur nú.
Varanleg list eða bóla?
Þegar abstraktlistin kom til íslands vom
málararnir sem aðhylltust hana úthrópaðir
sem klessumálarar. Gerð voru hróp að
þeim, hlegið og hæðst að þeim. Smám
saman komust þeir þó í tísku og byrjað
var að snobba fyrir þeim. Það varð
stöðutákn á borgaralegum heimilum að
hafa abstraktmynd uppi á vegg. Lýðhylli
þeirra var þó að mestu bundin við efri
lög þjóðfélagsins, efnamenn og
menntamenn. Nú em Þorvaldur Skúla-
son, Svavar Guðnason, Nína Trygg-
vadóttir og Karl Kvaran eins konar
þjóðlistamenn, líkt og Kjarval, Ásgrímur
og Jón Stefánsson. En eiga þeir allir eftir
að standast tímans tönn eða verður
tímabil þeirra álitið skammvinnt og
sérviskufullt sem ekki verður mikill
gaumur gefinn þegar til lengdar lætur?
Stundum rjúka listamenn upp á
stjörnunimininn líkt og flugeldar, ljóma
þar skært um stutta hríð en slokkna svo
og kulna og svo er eins og ekkert hafi
gerst. Á sjöunda áratugnum greip um sig
eins konar Kára Eiríkssonar-æði.
Myndir hans runnu út. Kári er enn meðal
okkar en farið út á götu og spyrjið ungt
fólk hver hann er. Enginn veit það.
Pétur Jónsson var heimsfrægur óperu-
söngvari fyrir 60 árum. Áhugamenn um
tónlist kannast enn við nafn hans, líklega
þó eingöngu hér á landi en Pétur getur
þó varla kallast þjóðareign lengur. Hann
er nafn úr löngu liðinni fortíð sem smám
saman hefur rykfallið og fyrnst. Hvað
verður um Kristján Jóhannsson?
Túlkandi listamenn, svo sem leikarar, sem
ekki er hægt að heyra á plötu eða bandi
en voru mjög dáðir á sínum tíma eru
gjörsamlega gleymdir nú: Kristján
Þorgrímsson, Andrés Björnsson,
Stefanía Guðmundsdóttir og Guðrún
Indriðadóttir svo að dæmi séu nefnd.
Nöfn þjóðkunnra leikara sem til eru á
gömlum upptökum, jafnvel á kvik-
myndatjaldinu, hljóma nú ókunnuglega
fyrir nýrri kynslóð: Arndís Björns-dóttir,
Brynjólfur Jóhannesson, Helga
Valtýsdóttir og Haraldur Björnsson.
Meira að segja leikritaskáld sem mikið var
látið með fýrir aðeins 20 til 30 árum, en
em nú fallin frá eða hætt að skrifa, em
óðum að gleymast. Jóhanna Krist-
jónsdóttir blaðamaður sagði nýlega frá
því í viðtali að áhuginn á leikritum
Jökuls Jakobssonar, fyrrverandi eigin-
manns hennar, fari mjög dvínandi og fátítt
sé að þau séu færð upp. Hún og börn
hennar séu nú jafnvel orðin þekktari en
Jökull heitinn. Hann var þó ein skærasta
stjaman á listamannahimni íslendinga urn
árabil. Agnar Þórðar-son og Jónas
Árnason, sem báðir eru sprelllifandi
meðal okkar, hafa líka gleymst hratt.
Þannig vinnur hjól tímans.
Hver var Sigurður Þingeyingur?
Fáir eru eins dáðir í nútímanum og
íþróttamenn og poppstjörnur en fátt er
þó eins fallvalt og frægð þeirra. Þeim er
hampað, leikið með þá og látið. Þeir em
hin miklu goð og fyrirmyndir unga
fólksins. í nokkur ár sitja þeir á rósrauðu
skýi lýðhyllinnar og svo er það búið.
Smám saman fyrnast nöfn þeirra. Gamlir
aðdáendur muna þau að vísu en nýjar
kynslóðir vita ekkert.
Farið í KR-heimilið eða aðrar höfuð-
stöðvar íþróttafélaga á íslandi og spyijið
hverjir þessir menn voru: Jóhannes
Jósefsson, Jón Kaldal, Torfi
Bryngeirsson, Sigurður Jónsson
Þingeyingur, Þórður Þórðarson,
Hilmar Þorbjörnsson eða Gunnlaugur
Hjálmarsson. Það verður sennilega fátt
um svör hjá flestum. Jóhannes varð
fyrstur íslendinga til að keppa á Ólympíu-
leikum og náði miklum árangri í grísk-
rómverskri glímu og sýndi glímu og
aflraunir víða um lönd. Hver einasti
íslendingur þekkti hann. Jón Kaldal var
margfaldur Islandsmeistari í langhlaupum
og jafnframt einn besti langvegahlaupari
Dana er hann bjó þar og tók þátt í
Ólympíuleikum fyrir þeirra hönd, Torfi
varð Evrópumeistari í langstökki 1950,
Sigurður varð Norðurlandameistari í
bringusundi, Þórður var einn besti
knattspyrnumaður landsins í gullaldarliði
Skagamanna, Hilmar náði alþjóðlegri
frægð í spretthlaupum og Gunnlaugur var
besti handboltamaður þjóðarinnar er
Islendingar slógu fyrst í gegn í þeirri
íþrótt upp úr 1960. Hver man eftir
Árnóri Guðjohnsen, Einari Vil-
hjálmssyni og Valdimar Grímssyni
eftir hálfa öld?
Gára á vatni sögunnar
Allir núlifandi íslendingar kannast við
Bubba Morthens, Guðmund J.
Guðmundsson, Davíð Scheving
Thorsteinsson og Friðrik Sophusson.
Er líklegt að ungt fólk eftir 50 ár eða 100
ár kunni að nefna nöfn þeirra? Það er
ólíklegt og er þó Bubbi líklegastur til að
halda velli. Það gera lögin og hljóm-
plöturnar. Þó er það alls ekki víst.
Þannig er lýðhyllin. Oftast er hún lítið
meira en gára á vatni sögunnar. í
heiminum lifa fimm eða sex milljarðar
manna. Þá má líklega telja á fingrum
annarrar handar sem munu eignast
ódauðlegan og fastan sess í sögunni. Úr
fortíðinni eru það fyrst og frernst hinir
miklu hugmyndasmiðir, listamenn og
uppfinningamenn sem lifa enn með
okkur og örfáir stjórnendur. Allir þekkja
til dæmis Búdda, Sókrates, Cæsar,
Kólumbus, Leonardo da Vinci,
Shakespeare, Mozart, Napóleon og
Einstein. Úr Islandssögunni em fáir sem
allir íslendingar geta nefnt. Þar má nefna
Egil Skallagrímsson, Snorra
Sturluson, Jón Arason, Hallgrím
Pétursson og Jón Sigurðsson. Orðstír
þeirra er enn mikill. Ekkert er hægt að
fullyrða um hverjir úr okkar sarntíð
eignast slíkt nafn. Kannski Halldór
Laxness og Jón Leifs. En tæplega Davíð
Oddsson, Steingrímur Hermannsson,
Ólafur Ragnar Grímsson, Jón Baldvin
Hannibalsson og Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir. Þó er aldrei að vita.
Heimsmynd
Desember
4 9