Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.2019, Blaðsíða 14

14 27. september 2019FRÉTTIR
Ö
llum sem starfa á íslensk­
um vinnumarkaði er skylt
að greiða iðgjöld í lífeyris­
sjóð og vinnuveitendum
þeirra skylt að standa skil á mót­
framlagi. Þessum greiðslum er
ætlað að tryggja einstaklingum
framfærslu á efri árum. Einnig
tryggir almannatryggingakerfið
eldri borgurum ellilífeyri, hafi
þeir ekki unnið sér inn nægilegan
rétt hjá lífeyrissjóði, svo sem
vegna skammrar veru á íslensk­
um vinnumarkaði eða örorku,
eða hafi af öðrum sökum ekki
tryggt sér nægilega háar greiðsl­
ur frá lífeyrissjóðum sínum. Líf­
eyriskerfið getur oft verið illskilj­
anlegt og margir brenna sig á því
að þegar starf hefur verið lagt nið­
ur sökum aldurs, og áhyggjulaus
efri árin eiga að hefjast, að hafa
ekki með nægjanlegum hætti
kynnt sér hvað felst í því að fá
slíkar greiðslur. Hér eru því nokk­
ur atriði sem gott er að hafa í huga
varðandi lífeyri.
Þrískipt lífeyriskerfi
Lífeyriskerfinu á Íslandi má
skipta í þrjá meginþætti; al­
mannatryggingar, lífeyrissjóði og
séreignarsparnað. Að ýmsu er að
huga varðandi þessa þrjá ólíku
þætti sem verður vikið nánar að
hér.
Almannatryggingar
Þeir sem eru eldri en 65 ára og
hafa að minnsta kosti búið á Ís­
landi í þrjú ár eiga einhvern rétt
á ellilífeyri frá almannatrygginga­
kerfinu. Almannatryggingakerf­
ið er opinbert tryggingakerfi og
er fjármagnað með sköttum.
Miðað við full réttindi er óskertur
ellilífeyrir frá Tryggingastofn­
un 248.105 krónur á mánuði, en
þeir sem búa einir geta átt rétt á
svonefndri heimilisuppbót sem
er 62.695 krónur á mánuði árið
2019.
Lífeyrissjóðir
Allir þeir sem starfa á íslensk­
um vinnumarkaði eiga að greiða
iðgjöld í lífeyrissjóð. Um svo­
nefnda skylduaðild er að ræða.
Fjölmargir lífeyrissjóðir eru starf­
ræktir á Íslandi, og starfar 21 líf­
eyrissjóður innan vébanda
Landssambands lífeyrissjóða.
Sumir sjóðanna eru opnir öllum
á meðan aðrir gera skilyrði um að
sjóðfélaga starfi innan ákveðinna
starfsgreina. Skyldulífeyris­
réttindi erfast ekki.
Séreign
Séreign eða viðbótarlífeyris­
sparnaður er frjáls sparnaður sem
kemur til viðbótar við skyldulíf­
eyrinn. Engum er skylt að greiða í
séreignasjóð en það getur þó ver­
ið mikilvæg viðbót við almenna
skyldusparnaðinn. Séreign er
hægt að taka út í einu lagi við 60
ára aldur eða á lengri tíma, sjóðfé­
lagi getur valið það sjálfur. Séreign
erfist líka að fullu til erfingja. Um
hagstæðan sparnað er að ræða
þar sem launagreiðandi greið­
ir mótframlag sem er að minnsta
kosti 2 prósent en getur verið
hærri eftir kjara– eða ráðningar­
samningum viðkomandi. Séreign
er einnig hægt að nota við kaup á
fyrstu íbúð eða til að borga niður
höfuðstól fasteignalána. Eins hafa
greiðslur úr viðbótarlífeyri ekki
sömu víxlverkun við almanna­
tryggingakerfið og hefðbundn­
ar greiðslur skyldulífeyris, en það
er útbreidd mýta að séreign sé
best að taka út í einu lagi, áður
en sótt er um lífeyri frá TR til að
verða ekki fyrir skerðingu. Slíkar
skerðingar áttu sér stað áður fyrr,
en þessu var breytt fyrir um ára­
tug og engin tenging er nú milli
greiðslna TR og séreignar. Ef sér­
eign er tekin út í einu lagi fyrir 67
ára aldur og lögð inn á reikning
þarf að greiða fjármagnstekjuskatt
af vöxtunum, eins þarf að greiða
tekjuskatt af séreigninni og fellur
eingreiðsla í hærra skattþrep en ef
um mánaðar legar greiðslur væri
að ræða.
Skerðingarnar ógurlegu
Ellilífeyrinn frá Tryggingastofnun
er tekjutengdur. Eftir því sem
eldri borgarar fá hærri fjárhæðir
frá lífeyrissjóðum sínum, þeim
mun lægri verður greiðslan frá
TR. Þetta fyrirkomulag hefur
verið gagnrýnt í gegnum tíðina.
Helsta gagnrýnin lýtur að því að
upphaflega hafi lífeyrissjóðunum
verið ætlað að verða viðbót við al­
mannatryggingakerfið og því telja
margir skjóta skökku við að tekju­
tengja ellilífeyrinn með þeim
hætti sem tíðkast í dag.
Ef greiðslur frá lífeyrissjóði fara
yfir vissa krónutölu falla greiðslur
frá TR niður að fullu. Líkt og áður
segir skerða þó greiðslur frá sér­
eign ekki greiðslur frá TR svo það
er til mikils að vinna að tryggja
sér væna summu frá séreigna­
sjóði. Allar skattskyldar tekjur
geta leitt til skerðingar, greiðsl­
ur úr lífeyrissjóðum, atvinnu­
tekjur, fjármagnstekjur og fleira.
Hins vegar skerðir fjárhagsað­
stoð sveitarfélags og séreign ekki.
Tekjur hafa þó engin áhrif ef líf­
eyrisþegi velur að fara á hálfan
lífeyri frá TR á móti hálfum lífeyri
frá lífeyrissjóð sínum. Til að nýta
þetta úrræði þarf að uppfylla viss
skilyrði til dæmis að samanlögð
réttindi frá TR og lífeyrissjóðum
séu að lágmarki sama fjárhæð og
fullur ellilífeyrir hjá TR, eða að
lágmarki 248.105. Á vefsíðu TR er
reiknivél þar sem hægt er að slá
inn mismunandi forsendur og sjá
hvaða áhrif lífeyrissjóðsgreiðsl­
ur eða atvinnutekjur hafa á ellilíf­
eyrisgreiðslur.
Frítekjumark
Til að ellilífeyri frá TR skerðist
þurfa atvinnutekjur að fara yfir
svonefnt frítekjumark sem árið
2019 er 1,2 milljónir á ári, eða 100
þúsund á mánuði. Skerðingin er
reiknuð út frá launum á ársgrund­
velli. Þetta þýðir að einstaklingur
sem fær 100 þúsund krónur í tekj­
ur á mánuði allt árið er í sömu
stöðu gagnvart TR og einstak­
lingur sem fær 400 þúsund krón­
ur í tekjur á mánuði í aðeins þrjá
mánuði á árinu. Heildartekjur
beggja fara ekki yfir 1,2 milljóna
króna frítekjumarkið og hvorug­
ur verður því fyrir skerðingu. Síð­
an er svonefnt almennt frítekju­
mark, 25.000 krónur á mánuði
eða 300.000 krónur á ári. Þetta frí­
tekjumark á við um greiðslur úr
lífeyrissjóðum. Tekjur umfram frí­
tekjumörkin skerða greiðslur um
45 prósent hjá sambúðarfólki og
56,9 prósent hjá þeim sem búa
einir. Ef tekjur einstaklings eru
undir 574.344 krónur á mánuði þá
á hann einhvern rétt til greiðslna
frá TR, 511.849 krónur fyrir þá sem
eiga rétt til heimilisuppbótar.
Jaðarskattar
Samspil almannatrygginga og líf­
eyrissjóðakerfisins getur valdið
því að miklir jaðarskattar falli
á eldra fólk. En hvað eru þessir
jaðarskattar? Þeir eru óeiginleg­
ir skattar sem skila sér til ríkisins
frá skattgreiðendum. Til dæmis
þegar lífeyrissjóðsgreiðslur skerða
greiðslur frá almannatrygginga­
kerfinu vegna tekjutengingar, þá
lækka greiðslurnar úr almanna­
tryggingakerfinu, sem skilar sér
í sparnaði fyrir ríkið og heildar­
skattlagning á greiðslum til eldri
borgara verður í reynd mun hærri
en aðeins tekjuskatturinn.
Flýta eða seinka töku lífeyris
Það er hægt að fresta töku ellilíf­
eyris til 80 ára aldurs og þá hækk­
ar lífeyrir varanlega. Þetta gildir
þó einungis fyrir einstaklinga sem
fæddir eru eftir árið 1952. Sá sem
vill nýta sér þetta úrræði verður
einnig að fresta töku lífeyris hjá líf­
eyrissjóðum sínum. Að sama skapi
er hægt að hefja töku lífeyris við 65
ára aldur, en þá lækkar lífeyrir var­
anlega. Í mörgum tilvikum getur
borgað sig að bíða með að sækja
um greiðslur frá Tryggingastofnun
þar til látið er af störfum þar sem
greiðslur TR eru, líkt og áður segir,
tekjutengdar.
Hvar eru upplýsingarnar?
Eins og áður segir þá er hægt að
nýta reiknivél á vefsíðu Trygginga­
stofnunar til að kanna hvernig
tekjur og greiðslur úr lífeyrissjóð­
um skerða greiðslur TR. Á vef­
svæðinu Lifeyrismal.is má finna
ýmsar hagnýtar upplýsingar varð­
andi lífeyrismál og svo má sjá yfir­
lit yfir áunnin réttindi hjá lífeyris­
sjóðum inni á lífeyrisgáttinni. nwww.gilbert.is
Vínland Gmt
VIÐ KYNNUM NÝTT ÚR FRÁ
JS WATCH CO. REYKJAVIK
Hvað er málið með ellilífeyri á Íslandi?
n Öllum skylt að greiða iðgjöld n Lífeyriskerfið óskiljanlegt oft á tíðum n Margir brenna sig á kerfinu
Úr Reiknivél TR miðað við 200 þúsund króna greiðslur úr lífeyrissjóði og 50 þúsund úr séreignarsjóði
Erla Dóra
erladora@dv.is