Fréttablaðið - 22.10.2015, Qupperneq 28

Greinarhöfundur starfaði sem framkvæmdastjóri hjá Ríkisútvarpinu (RÚV) 1999-
2014. Eitt af því sem vakti undrun
mína á þessum tíma var hve mjög
misjafnlega virðist vera gefið þegar
kemur að rekstrarfé ríkisfyrir-
tækja. Sum þeirra virðast fitna eins
og púkinn á fjósbitanum á meðan
önnur berjast í bökkum og þurfa
reglulega að glíma við niðurskurð,
m.a. með kvalafullum uppsögnum
starfsmanna.
Þegar meðallaun nokkurra ríkis-
fyrirtækja eru skoðuð í síðustu
samantekt Frjálsrar verslunar,
„300 stærstu“, kemur í ljós mikill
launamunur.
Eins og sést á súluritinu sem
hér fylgir, munar miklu á meðal-
launum þess fyrirtækis sem greiðir
hæstu meðallaunin og þess sem
greiðir þau lægstu. Af þessum
tölum má álykta sem svo að Lands-
virkjun sé með launahæstu fyrir-
tækjum landsins, að einkafyrir-
tækjum meðtöldum. Samkvæmt
þessu voru meðalmánaðarlaun
starfsmanna hjá Landsvirkjun 900
þúsund krónur á móti 500 þúsund
króna meðallaunum hjá RÚV.
Nú má sjálfsagt skýra eitthvað af
þessum mikla launamun með mis-
munandi menntunarstigi starfs-
manna þessara fyrirtækja, en tæp-
lega þó allan. Af þessu má draga
þá ályktun að ákveðið misræmi
sé í launastefnu ríkisfyrirtækja.
Spurningin er því hvort þessi
launamunur sé eðlilegur og geti
flokkast undir góða stjórnunar-
hætti? Eru launin hjá RÚV of lág
eða eru launin hjá Landsvirkjun
of há, nema hvort tveggja sé?
Mega sum ríkisfyrirtæki strá
um sig almannafé?
Aðeins nokkur hundruð metrar
skilja að ríkisfyrirtækin RÚV í
Efstaleiti og Landsvirkjun í Háa-
leiti. Fleiri hundruð þúsund krón-
ur skilja hins vegar fyrirtækin að
í mánaðarlaunum starfsmanna.
Annað fyrirtækið sér landsmönn-
um fyrir dagskrárefni á öldum
ljósvakans en hitt sér þjóðinni
fyrir raforku. Miklar niðurskurðar-
kröfur eru jafnan gerðar til RÚV en
Landsvirkjun virðist sigla lygnan
sjó og hafa meira en nóg umleikis.
Íburðarmiklir aðalfundir Lands-
virkjunar hafa vakið athygli þar
sem kostnaðurinn virðist hlaupa
á milljónum króna. Kostnaður
við aðalfundi RÚV er hins vegar
nokkrir tugir þúsunda. Á sama
tíma og rekstrarliðir RÚV eru
landsmönnum opnir og gegnsæir,
virðist annað gilda um fjárreiður
Landsvirkjunar. T.d. er ómögulegt
að sjá af ársreikningi fyrirtækisins
hve miklu fé er eytt í markaðsmál.
Því er flækt saman við svokallaðan
þróunarkostnað. Þessi rekstrar-
liður er hins vegar mjög skýr í árs-
reikningi RÚV.
Það er ekki langt síðan Lands-
virkjun barst fyrirspurn frá
Alþingi þar sem óskað var eftir
upplýsingum um kostnað vegna
skoðunar fyrirtækisins á lagningu
sæstrengs til Bretlands. Ljóst er að
fyrirtækið er búið að leggja í veru-
legan kostnað sem tengist þessu
verkefni undanfarin 5-6 ár. Lands-
virkjun neitaði hins vegar að veita
Alþingi umbeðnar upplýsingar og
bar við samkeppnisástæðum. Sá
fyrirsláttur er illskiljanlegur þegar
óumdeilt er að Landsvirkjun er í
markaðsráðandi stöðu á íslensk-
um orkumarkaði og á ekki í neinni
samkeppni.
Ljóst er því að ekki gilda sömu
lögmál um fjárreiður þessara
tveggja ríkisfyrirtækja sem borin
eru saman hér að ofan. Fyrir-
fram skyldi maður þó ætla að
krafan væri sú að öll ríkisfyrirtæki
væru rekin á sem hagkvæmastan
hátt þannig að þau skiluðu sem
mestum afgangi í ríkissjóð þegar
svo ber undir. Sú virðist þó ekki
vera raunin. Lög um þetta virðast
heldur ekki vera til.
Rekstrarforsendur ríkisfyrir-
tækja eru mjög mismunandi.
Fjármunir sumra eru skornir við
nögl en önnur virðast geta slegið
um sig að vild. Brýnt virðist vera
að sett séu samræmd lög og reglur
um þetta þannig að ákveðin ríkis-
fyrirtæki geti ekki gengið á lagið
og ráðstafað hagnaði sínum fyrir-
fram í trássi við hagsmuni eigenda
sinna, almennings í landinu.
Misrétti í launastefnu ríkisfyrirtækja?
Þorsteinn
Þorsteinsson
rekstrarhag-
fræðingur og
fyrrverandi
framkvæmdastjóri
hjá RÚV
Á sama tíma og rekstrar-
liðir RÚV eru landsmönnum
opnir og gegnsæir, virðist
annað gilda um fjárreiður
Landsvirkjunar.
Lög þau sem á Íslandi gilda um dvalarleyfi til útlendinga eru svo götótt og geðþóttaleg
að furðu vekur. Þau fela ráðherra
nánast alræðisvald varðandi það
að setja reglur og veita undanþágur
frá reglum. Þau veita einnig Útlend-
ingastofnun allverulegt svigrúm til
þess að túlka reglur og líta fram hjá
þeim (96/2002, greinar 5, 32, 33,
50, 51, 52). Sú nýjung að taka upp
kærunefnd útlendingamála sl. vor
var skref til bóta, en hefur því miður
ekki miklu breytt í reynd.
Sveigjanleiki laga kann að virðast
hagfelldur þegar samfélagsleg sátt
ríkir um túlkun laganna og fram-
kvæmd. Farsælla væri þó að hafa
um þessi mál skýran lagaramma
þannig að hægt sé að fjalla af raun-
verulegri fagmennsku frekar en
geðþótta um málefni flóttamanna
og innflytjenda. Nú hefur og sýnt sig
að gjá er að myndast milli almenn-
ingsálitsins og stjórnvalda vegna
þess hvernig lögin hafa verið túlkuð.
Hentistefnuvald
Útlendingastofnunar
Þegar umdeild mál hafa komið upp
þar sem fólki er vísað frá landinu þá
hefur einatt verið vísað til laga. Stað-
reyndin er hins vegar sú að forstjóri
Útlendingastofnunar hefur kosið
að túlka lögin þannig að hælisleit-
endur hafa ekki svo séð verði notið
nokkurs vafa. Þvert á móti hafa
ákvarðandir stofnunarinnar verið
íþyngjandi og harðneskjulegar
gagnvart þeim sem hingað leita.
Yfir Útlendingastofnun ríkir innan-
ríkisráðherra sem lögum samkvæmt
gæti gripið í taumana en hefur ekki,
þegar þessi orð eru skrifuð, gert það.
Eitt dæmi um lagaákvæði sem
litið var fram hjá þegar albanskri
fjölskyldu var neitað um dvalarleyfi
fyrr í vikunni – en hefði svo auð-
veldlega mátt láta ráða gagnstæðri
niðurstöðu – er 12. grein laganna.
Þar segir að sérstaklega skuli litið til
hagsmuna barna þegar ákvörðun er
tekin um dvalarleyfi af mannúðar-
ástæðum „og skal það sem barni
er fyrir bestu haft að leiðarljósi við
ákvörðun“. Vandséð er að þetta
lagaákvæði hafi ráðið nokkru við þá
ákvörðun að reka fimm manna fjöl-
skyldu úr landi þrátt fyrir þá stað-
reynd að börnin voru byrjuð í skóla
og foreldrarnir allir af vilja gerðir að
sjá fjölskyldunni farborða í nýjum
heimkynnum.
Annað hörmulegt dæmi, jafn
nýlegt, varðar sýrlenska barnafjöl-
skyldu. Fólkið hafði neyðst til þess
að sækja um – og fengið – dvalarleyfi
í Grikklandi, til þess að komast þar
í gegn með börnin sín á flóttanum
frá stríðshrjáðu Sýrlandi. Hefðu þau
ekki sótt um dvalarleyfi þar í landi
hefðu þau verið handtekin og aldrei
komist lengra. Grikkland hefur
verið skilgreint sem óöruggt land,
eins og innanríkisráðherra hefur
sjálfur upplýst í þingræðu, og það
er ekki venja siðaðra þjóða að senda
flýjandi fólk til landa sem skil-
greind hafa verið sem óörugg. Enn
kýs þó Útlendingastofnun að horfa
á allt annað lagaákvæði heldur en
það sem mælir fyrir um hagsmuni
barnanna tveggja sem foreldrarnir
hafa flúið með norður hingað í leit
að öryggi og auknum lífsgæðum.
Niðurstaðan er miskunnarlaus.
Fólkinu skal vísað úr landi og það
sent til Grikklands.
Óboðleg staða
Það er óboðlegt að löggjöf sem
varðar líf og afdrif fólks í erfiðum
aðstæðum skuli vera svo götótt og
illa úr garði gerð að það velti á duttl-
ungum embættismanna og/eða póli-
tískum geðþótta ráðamanna hvernig
úr rætist. Að það skuli vera hægt að
velja lagagreinar líkt og smárétti af
hlaðborði til þess að rökstyðja nán-
ast hvað sem er við afgreiðslu mála.
Úr þessu er brýn þörf að bæta.
Málefni flóttamanna og innflytj-
enda (sem er ekki endilega sami
hópur) þarf nauðsynlega að taka til
gagngerrar endurskoðunar á Íslandi.
Nafngiftin „lög um útlendinga“ er
ein og sér aðgreinandi og neikvæð.
Þetta verður enn augljósara í mark-
miðsgrein laganna þar sem fjallað er
um „heimild til að hafa eftirlit með
komu til landsins og för úr landi
og með dvöl útlendinga hér á landi
í samræmi við stefnu stjórnvalda
hverju sinni“ (2. gr). Þetta tortryggna
viðhorf hefur einmitt ráðið för við
framkvæmd laganna gagnvart því
fólki sem leitar til Íslands í von um
betra líf, augljóslega með þá von í
brjósti að geta orðið hér nýtir þjóð-
félagsþegnar.
Mannleg örlög koma okkur við
Hinn þungi flóttamannastraumur
– sem kalla mætti þjóðflutninga –
til Evrópu frá Sýrlandi, Afganistan
og fleiri átakasvæðum hefur opnað
nýjar víddir í umræðunni um mál-
efni flóttamanna. Myndir af lífvana
börnum sem haföldur skola upp
að ströndum nágrannaþjóða hafa
opnað augu okkar fyrir því að mann-
leg örlög koma okkur öllum við. „Að
hjörtum mannanna svipar saman í
Súdan og Grímsnesinu.“
Þess vegna er nú vaxandi þrýst-
ingur á stjórnvöld allra Evrópulanda
að bregðast við ástandinu sem sam-
mannlegum vanda, af þeirri mannúð
sem krefjast má af siðmenntuðum
þjóðum, með vandaðri löggjöf og
skýrum, sanngjörnum reglum og
samstarfi.
Um tíma leit svo út sem íslensk
stjórnvöld ætluðu að svara þessu
ákalli. Því miður benda aðgerðir
Útlendingastofnunar síðustu daga
ekki til þess að stjórnvöldum sé nein
alvara með hálfvolgum yfirlýsingum
um óljósar úrbætur. Sé ekki svo, þá
er höndin augljóslega ekki að hlýða
höfðinu. En innanríkisráðherra –
sem lögum samkvæmt setur reglur
og skilyrði fyrir komu fólks til lands-
ins, dvalar- og búsetuleyfi (2. gr.) – er
í lófa lagið að endurskoða þær reglur
sem Útlendingastofnun beitir fyrir
sig til þess að reka barnafjölskyldur
úr landi.
Boltinn er hjá ráðherra.
Bjargræði eða böl? Vonlaus
staða flóttamanna á Íslandi
Ólína Kjerúlf Þor-
varðardóttir
fv. alþingismaður
Málefni flóttamanna og inn-
flytjenda (sem er ekki endi-
lega sami hópur) þarf nauð-
synlega að taka til gagngerrar
endurskoðunar á Íslandi.
✿ Meðalmánaðarlaun á starfsmann
í þúsundum króna árið 2013
Svo virðist sem Alþingi ætli ekki að taka rögg á sig og afgreiða kjaramál aldraðra og öryrkja
með myndarskap. Ég hafði greini-
lega of mikla trú á Alþingi. Ég vonaði
og trúði því, að Alþingi gæti tekið
í taumana og leiðrétt þau mistök,
sem ríkisstjórn nú og áður hafði
gert í málefnum lífeyrisþega. En það
var of mikil tilætlunarsemi. Meiri-
hlutinn á Alþingi ræður öllu þar og í
raun er það ríkisstjórnin sem stjórnar
Alþingi.
Bjarni gaf tóninn
Bjarni Benediktsson fjármálaráð-
herra hefur gefið tóninn í lífeyrismál-
um aldraðra og öryrkja. Hann sagði,
að ekki væri rétt að hafa lífeyri eins
háan og lágmarkslaun launþega. Ef
svo væri misstu lífeyrisþegar hvatann
til þess að fara út á vinnumarkaðinn.
Samfylkingin vildi bótavæða sam-
félagið! Flokkurinn vildi hafa alla á
bótum! Hvað er maðurinn að tala
um? Vill hann reka aldraða, sjötuga
og áttræða og þaðan af eldri út á
vinnumarkaðinn? Hér er verið að
tala um þá eldri borgara, sem búnir
eru að ljúka sinni starfsævi. Það er
verið að tala um þá, sem byggt hafa
upp þetta þjóðfélag.
Atvinnulífið neikvætt öryrkjum
Fjármálaráðherra mun sjálfsagt svara
því til, að hann eigi fyrst og fremst við
öryrkja. En hann talaði um lífeyris-
þega í einu lagi, öryrkja, aldraða og
fleiri. Það er heldur ekki unnt að
reka alla öryrkja út á vinnumarkað-
inn. Þeir, sem misst hafa heilsuna í
slysum eða veikindum, eru ekki full-
gildir á vinnumarkaðnum. Og hluta-
störf öryrkja hafa ekki til þessa átt
upp á pallborðið hjá atvinnulífinu.
Atvinnurekendur hafa ekki verið
jákvæðir gagnvart öryrkjum. Það
þarf mikið að breytast hjá atvinnu-
lífinu eigi öryrkjar að fá hlutastörf
hjá íslenskum fyrirtækjum og vera
velkomnir til starfa þar.
Stjórnvöld áhugalaus
um hag aldraðra!
Það er eitthvað mikið að hjá
íslenskum stjórnmálamönnum, að
þeir skuli flestir vera mjög áhuga-
lausir um málefni lífeyrisþega. Það
hefur um langt skeið verið þannig,
að stjórnvöld, hver sem þau eru,
reyna að halda kjörum aldraðra og
öryrkja niðri. Það hefur verið níðst
á lífeyrisþegum. Lífeyrir aldraðra og
öryrkja hefur iðulega verið frystur
enda þótt laun hafi verið hækkuð.
Þó er lífeyrir aldraðra ekkert annað
en laun þeirra, eftirlaun. Og því er
ekki rétt að tala um bætur til þeirra
og fráleitt að tala um bótavæðingu,
þegar aldraðir eiga í hlut.
Verkalýðshreyfingin og samfé-
lagið allt taldi svo komið, að nauð-
synlegt væri að lyfta lágmarkslaun-
um verkafólks myndarlega upp, þar
eð ekki væri unnt að lifa á þessum
lágu launum. Nákvæmlega sama
máli gegnir um lægsta lífeyri TR og
kjör þeirra eldri borgara, sem verst
eru staddir. Þetta hljóta stjórnmála-
menn að vita. Þetta hlýtur fjármála-
ráðherra að vita.
Lífeyrir aldraðra hjá TR
fari í 300 þúsund á mánuði
Af þessum ástæðum verður að
hækka lífeyri almannatrygginga í
300 þúsund krónur á mánuði, sam-
hliða hækkun lágmarkslauna. Og
það verður að hækka lífeyri aldr-
aðra og öryrkja strax um 14,5% eins
og lágmarkslaun og gildistíminn á
að vera 1. maí sl. Það verður eng-
inn afsláttur gefinn af þessari kröfu
aldraðra. Þetta er sanngirnis- og
réttlætiskrafa, sem verður að ná
fram að ganga.
Í síðustu grein minni var sagt,
að kjaragliðnun í ár væri álíka og
á krepputímanum. En standa átti,
að hún væri svipuð 2013-2015 og á
krepputímanum.
Aldraðir hafa skilað
sínu vinnuframlagi!
Björgvin
Guðmundsson
formaður   kjara-
nefndar Félags
eldri borgara
í Reykjavík og
nágrenni
Það hefur verið níðst á líf-
eyrisþegum. Lífeyrir aldraðra
og öryrkja hefur iðulega
verið frystur enda þótt laun
hafi verið hækkuð.
2 2 . o k t ó b e r 2 0 1 5 F I M M t U D A G U r28 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð I ð