Morgunblaðið - 13.12.2019, Blaðsíða 35

Eyðieyjan, urr, öskur, fóturog fit er fyrsta bók höf-undar, Hildar Lofts-dóttur, en samkvæmt
viðtölum hafði Hildi lengi langað að
skrifa hressa bók handa unga fólk-
inu. Það er óhætt
að segja að Hildi
hafi tekist bæri-
lega til, en sagan
af systrunum Ástu
og Kötu, afa
þeirra, álfabörn-
um, rauðhausum
og óvættum er svo
sannarlega hress.
Sagan er sögð
frá sjónarhorni hinnar 13 ára gömlu
Ástu, en Hildur þekkir augljóslega
vel til unglingsstúlkna enda er
sjónarhornið einstaklega trúverðugt
og nánast eins og lesendur séu inni í
höfði 13 ára gamallar gelgju: „„Þú
ert að djóka!“ Ég myndi deyja.““
Höfundi tekst einnig að gera sam-
band þeirra systra, Ástu og Kötu,
einstaklega trúverðugt og skemmti-
legt. Þeir sem eiga systur, eða jafn-
vel bara þekkja systur, ættu að
kannast við ýmislegt úr sambandi
systranna, svo sem pirringinn og
stríðnina en ekki síst væntumþykj-
una.
Í Eyðieyjunni fara Ásta og Kata
út í ónefnda eyju við strendur Ís-
lands ásamt fjölskyldu sinni til að
fagna áttræðisafmæli afa síns þar
sem hann ólst upp. Á eyjunni er að-
eins eitt hús og það komið í eyði, svo
þarna er svo sannarlega um alvöru
íslenska eyðieyju að ræða, allavega
ef álfarnir í hólnum við hlið eyði-
býlisins eru ekki teknir með. Ásta er
sérstaklega náin afa sínum og eiga
þau mjög fallegt samband. Hann
hefur kennt henni ýmis ljóð og allt
sem hún veit um íslenskar þjóðsög-
ur og furðuskrímsli á borð við skoff-
ín, skuggabaldur og urðarkött.
Fljótlega eftir að þau koma á eyjuna
kemst Ásta að því að afi hennar
hafði kennt henni allt þetta af
ástæðu og að hennar bíður mik-
ilvægt verkefni upp á líf og dauða,
svo mikilvægt að tilvist allrar fjöl-
skyldu hennar er undir.
Stærstur hluti sögunnar fer fram í
álfheimum og á eyðieyjunni, nema
ekki í nútíma heldur um 70 árum áð-
ur en afi Jaki fer með fjölskyldu sína
þangað á áttræðisafmælinu. Það er
einstaklega skemmtilegt að fylgjast
með systrunum úr höfuðborginni
átta sig á og reyna að venjast lífinu á
bóndabæ á eyðieyju á fyrri hluta
tuttugustu aldar. Þær eru reyndar
einstaklega lunknar við að aðlagast
lifnaðarháttunum en það sama verð-
ur ekki sagt um matinn sem þær
þurfa að venjast.
Ævintýrin eiga sér þó aðallega
stað í álfheimum þar sem þær systur
þurfa að berjast við hina ýmsu vætti
með hjálp álfasystkinanna Unu og
Arnljóts og þar kemur þekking Ástu
á þjóðsögunum sér einkar vel.
Það er óhætt að mæla með Eyði-
eyjunni hennar Hildar fyrir alla
hressa krakka og það er svo ekki við
öðru að búast en að hún lumi á enn
fleiri hressum sögum.
Morgunblaðið/Hari
Ævintýri Að sögn rýnis er saga Hildar Loftsdóttur af systrunum Ástu og Kötu svo sannarlega hressileg.
Ævintýri í álfheimum
Barnabók
Eyðieyjan, urr, öskur, fótur og fit
bbbmn
Eftir Hildi Loftsdóttur
Sögur útgáfa, 2019. Innb., 163 bls.
ÞORGERÐUR ANNA
GUNNARSDÓTTIR
BÆKUR
Sveitaprestur segir frá
Undir suðurhlíðum bbbnn
Sæmundur 2019, Innb., 413 bls.
Engum sem les ævisögu sr.
Sváfnis Sveinbjarnarsonar dylst að
þar segir gæfumaður frá lífi sínu og
starfi. Í fyrri bók
sinni, Á meðan
straumarnir
sungu, sem kom
út árið 2016, sagði
Sváfnir frá æsku-
og námsárum sín-
um og prestskap á
Kálfafellsstað í
Suðursveit. Í bók-
inni Undir suður-
hlíðum eru lesendur hins vegar
komnir með sögumanni sínum í
Fljótshlíðina á því herrans ári 1963,
þegar hann tók við prestsþjónustu á
Breiðabólstað, hvar hann þjónaði til
starfsloka árið 1998
Bókin nýja er góð lýsing á ís-
lensku sveitasamfélagi. Sagt er frá
boðun og búskap sem Sváfnir sinnti
jöfnum höndum sem sveitaprestur.
Textinn í bókinni er þægilegur af-
lestrar, ofinn saman úr mörgum
þráðum og málið blæbrigðaríkt. Hér
má finna sterkar lýsingar á búskap-
arháttum í Fljótshlíðinni og á marg-
an hátt er bókin líka saga þeirrar
sveitar. „Mér hefði aldrei hugnast
að vera búlaus sveitaprestur – og tel
raunar að búskapurinn hafi orðið
mér til gagns og styrktar í prests-
starfinu. Þannig stóð ég nær fólkinu
í söfnuðum mínum,“ segir Sváfnir.
(bls. 134)
Lýsingar Sváfnis á fjallaferðum
og fjárleitum á afrétti Fljótshlíðinga
eru líka skemmtilegar og litríkar, en
óþarflega langorðar. Þá hefði efni
og þráður bókarinnar betur mátt
fylgja tímaröð og á stöku stað fara
lýsingar á efnum og atburðum út
um víðan völl. Sögu Breiðabólstaðar
og presta sem þar hafa setið og er
mikilvægur þáttur í bókinni hefði
sömuleiðis mátt afmarka betur.
Setja til dæmis í sérstaka hliðar-
grein, í stað þess að vera í samfelldu
meginmáli bókarinnar – sem er vel
úr garði gerð. Prýdd fjölda mynda,
smekklega sett upp og lipurlega
skrifuð.
Ekki hefði svo sakað ef sr. Sváfnir
hefði sagt meira frá afstöðu sinni til
trúarlegra efna, kenninga í guðfræði
og þess sem hann boðaði úr predik-
unarstólnum á Breiðabólstað. En
þrátt fyrir þá annmarka er bókin
efnismikil og áhugaverð og verður
mikilvæg heimild þegar fram líða
stundir.
Betra er bíó en bókin
Með sigg á sálinni bbmnn
Eftir Einar Kárason. Mál og menning,
Innbundin, 291 bls.
Ævibók Friðriks Þórs Friðriks-
sonar kvikmyndaleikstjóra, Með
sigg á sálinni, skráð af Einari Kára-
syni, er í flæðistíl. Bein ræða þar
sem Friðrik segir
af sér og sínu, allt
frá fyrstu minn-
ingum til dagsins
í dag. Alls konar
uppátæki og
ævintýri á æsku-
árum sem mörg
hafa síðan ratað á
hvíta tjaldið.
Menntaskólaárin
tími uppgötvana og sköpunarverka
og útrásin fengin í íþróttunum.
Sveitadvöl í Skagafirði er lærdómur
fyrir lífstíð; skrýtnir karlar og kon-
ur sem verða förunautar til fram-
tíðar.
Og svo koma kvikmyndirnar,
langar og stuttar, eins og segir frá í
bókinni; Brennu-Njálssaga, Eld-
smiðurinn, Rokk í Reykjavík, Skytt-
urnar, Börn náttúrunnar, Bíódagar,
Á köldum klaka, Djöflaeyjan, Engl-
ar alheimsins og Fálkar. Allt sígild
verk í íslenskri kvikmyndasögu, bíó-
verk sem þorri þjóðar þekkir. Lýs-
ingar á tilurð og framleiðslu mynd-
anna, sem finna má í bókinni, eru
hins vegar mjög reyfarakenndar svo
stundum stappar nærri ýkjustíl.
Heimildagildið er lítið. Bíómyndir
Friðriks Þórs standa einfaldlega
sjálfar fyrir sínu enda listaverk.
Eins og fram kemur í formála
bókarinnar hafa þeir Friðrik Þór og
Einar Kárason verið „vinir, sam-
starfsmenn og fótboltafélagar með
meiru í áratugi“. (bls. 5) Ef til vill
liggur galli bókarinnar einmitt í því
hve vel vel sögumaðurinn og skrá-
setjari þekkjast. Bókin er fyrst og
síðast endurómur af samtali vina;
tveggja manna sem hafa fylgst að
alla tíð, þekkja sama fólkið og hafa
svipuð viðhorf. Nálægðin verður of
mikil, enda þótt bókin sé um margt
skemmtileg og sumar sögurnar
bráðfyndnar. Lesandinn kemst
samt aldrei svo vel sé inn fyrir skel-
ina. Friðrik Þór er betri í bíó en bók.
Bænir og bíólist
Morgunblaðið/Eggert
Nálægð Vinirnir Friðrik Þór Friðriksson og Einar Kárason saman í bók.
Yfirlit yfir nýútkomnar ævisögur
Sigurður Bogi Sævarsson sbs@mbl.is
Ævintýralegt en drunga-legt sögusvið er þaðfyrsta sem grípurhugann við lestur
Villueyja eftir Ragnhildi Hólmgeirs-
dóttur. Söguheimurinn er sá sami
og byggt er á í Koparborginni,
hennar fyrstu bók, en Villueyjar er
sjálfstæð frásögn.
Arilda er unglingsstúlka sem
mikið er á lagt og hún ber þungar
byrðar. Hún og yngri bróðir henn-
ar, Maurice,
sækja skóla á Út-
sölum, hálfgerðri
eyðieyju, en þar
stendur aðeins
eitt hús: Skóla-
húsið. Foreldrar
systkinanna féllu
sviplega frá með
stuttu millibili
eftir að Maurice
fæddist og afi þeirra hefur stritað
fyrir skólavistinni svo það er eins
gott að þau standi sig. Þegar Arilda
er að leysa verkefni í fagi sem er í
uppáhaldi hjá henni, víðavangs-
hlaupi, villist hún þegar nýi kenn-
arinn sendir þau inn á miðja eyjuna
og Arilda lendir í svartaþoku sem
leiðir hana á hryllilegar slóðir. Eftir
það breytist allt og Arilda uppgötv-
ar að hún getur engum treyst og
verður sjálf að leita svara, ekki
bara um sannleikann á bak við Út-
sali heldur einnig um hið rétta sem
kom fyrir fjölskyldu hennar.
Eylöndin eru engin Smálönd líkt
og Lindgren bauð upp á þó svo að
ævintýraþráin sé fyrir hendi. Sjálf
hefur Ragnhildur lýst Eylöndunum
sem nokkurs konar hliðarstefi við
Bretland, ímynduðum fantasíu-
heimi. Nokkrar persónurnar bera
ensk nöfn en önnur eru meira fram-
andi og setur það heillandi svip á
frásögnina. Þegar mannanafna-
nefnd leggur loks upp laupana
munu vonandi Arilda, Kórinna og
Óríon leita uppi raunveruleg ævin-
týri á litla Íslandi.
Tíminn er líka nokkuð sem
Ragnhildi tekst að leika sér með og
það með góðum árangri. Á tíðum
líður lesanda eins og sagan gerist
fyrir mörgum öldum en örskömmu
síðar, í samtölum yngri persónanna,
líður leasanda eins og hann sé
staddur í nútímanum.
Frumleiki einkennir Villueyjar
og þar er margt að finna sem ekki
hefur áður sést í íslenskum barna-
og unglingabókmenntum. Það fer
þó ekki milli mála að vinsælir
fantasíuheimar síðustu ára veita
höfundi innblástur, allt frá Harry
Potter til Krúnuleikanna, en Ragn-
hildi tekst á köflum að skapa hrylli-
legri verur en sjálfa hvítgenglana
(e. White Walkers). Slíkur er hryll-
ingurinn.
Atburðarásin er hröð, sem er
kostur, en á tíðum er æðibunugang-
urinn heldur mikill og ef til vill
hefði mátt ganga betur frá lausum
endum í lokin. Villueyjar skilja að
sama skapi heilmikið eftir sig og
ímyndunarafl og hugmyndaflug les-
anda fara á flug, sem er líklega eitt
helsta markmið barna- og unglinga-
bókmennta þegar upp er staðið.
Drungi sem virkjar
ímyndunaraflið
Morgunblaðið/Hari
Hugmyndaflug Ragnhildur Hólm-
geirsdóttir, höfundur Villueyja.
Ungmennabók
Villueyjar bbbbn
Eftir Ragnhildi Hólmgeirsdóttur.
Bókabeitan, 2019. Innb., 349 bls. innb.
ERLA MARÍA
MARKÚSDÓTTIR
BÆKUR
MENNING 35
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. DESEMBER 2019