Læknablaðið - okt 2019, Qupperneq 14

430 LÆKNAblaðið 2019/105
R A N N S Ó K N
Svefnlyf og slævandi lyf
Lítil breyting varð á fjölda ávísana og fjölda einstaklinga sem
fengu ávísað svefnlyfjum á tímabilinu 2006­2016. Fjöldi DDD jókst
hins vegar að meðaltali um 1,6% (p<0,001) frá ári til árs á tímabil­
inu en í aðdraganda hrunsins frá 2006­2008 var aukningin að með­
altali 13,6% (p<0,001), þar af 7,8% (p<0,001) hjá konum og 24,4% hjá
körlum (p<0,001) (mynd 5).
Umræða
Ávísað magn þunglyndislyfja, róandi lyfja og svefnlyfja til einstak­
linga á aldrinum 18­35 ára jókst mjög mikið á árunum 2006­2016
hjá HH. Átján ára einstaklingum sem fengu ávísað þessum lyfj­
um fjölgaði um 223% á tímabilinu og hjá öllum árgöngum 18­22
ára fjölgaði einstaklingum um meira en 85%. Á árunum kring­
um hrun sáust áberandi breytingar á ávísunum róandi lyfja og
svefnlyfja sem dró svo úr upp úr 2009. Hins vegar varð aukning í
ávísunum þunglyndislyfja ekki veruleg fyrr en upp úr árinu 2011.
Kynjahlutfall þeirra sem fengu ávísað þessum lyfjum er sam­
bærilegt við niðurstöður íslenskrar rannsóknar frá 2016 þar sem
skoðuð voru tengsl fjölveikinda og algengis ávísana á þunglyndis­
lyf og svefnlyf hjá HH á tímabilinu 2009­2012. Þar reyndist hlut­
fallið vera 35,3% karlar og 64,7% konur.21
Nýleg úttekt Embættis landlæknis sýndi 21,7% fjölgun notenda
þunglyndislyfja á árunum 2012­2016, mest hjá aldurshópnum 15­19
ára, eða um 62%.13 Þetta er í samræmi við okkar niðurstöður sem
sýna að á sama tímabili fjölgaði einstaklingum á aldrinum 18­35
ára sem fengu ávísað þunglyndislyfjum hjá HH um 54%. Árin á
undan, frá 2006­2011, virðist aukningin hins vegar hafa verið lítil
sem engin. Önnur úttekt Embættis landlæknis sýnir að skammt­
ar þunglyndislyfja hafa aukist meira en fjöldi notenda.15 Er þetta
einnig samhljóða okkar niðurstöðum þar sem fram kemur tæplega
185% aukning í ávísuðum skömmtum (DDD) en einstaklingum
fjölgaði um 87% á tímabilinu. Þessar niðurstöður benda til þess að
um leið og notendum fjölgar sé stærri skömmtum ávísað, einstak­
lingar séu lengur á lyfjunum eða hvort tveggja.
Ef þróun í fjölda ávísana þunglyndislyfja er skoðuð má sjá áber­
andi fækkun ávísana árið 2009 miðað við árin á undan. Á sama
tíma varð aukning í ávísuðu magni. Líkleg ástæða þess að ávís­
unum fækkar þó magn aukist er sú að 1. mars 2009 tók gildi ný
reglugerð sem breytti greiðsluþátttöku sjúkratrygginga þannig að
hætt var að miða afgreiðsluhámark þunglyndislyfja í flokki SSRI
lyfja við 30 daga notkun og var miðað við 100 daga notkun.
Athyglisvert er að bera saman þróun ávísana á þunglyndis­
lyf, róandi lyf og svefnlyf á tímabilinu rétt í kringum hrunið.
Sú staðreynd að ekki sást samskonar aukning á ávísuðu magni
þunglyndislyfja á tímabilinu eins og róandilyf og svefnlyfja bend­
ir til þess að skammvirkum, fljótvirkum lyfjum hafi verið ávísað
í tengslum við erfiðar persónulegar aðstæður í kringum hrunið.
Þetta verður að teljast nokkuð rökrétt miðað við virkni lyfjanna
og gætu þau því verið lausn á vandamáli sjúklings sem leysa þarf
hratt og var ef til vill talið tímabundið.
Hins vegar sést á ný nokkuð áberandi aukning í skömmtum
þunglyndis­, róandi og svefnlyfja á seinni hluta rannsóknar­
tímabilsins, frá árinu 2013. Hvað veldur þessari aukningu er óljóst,
til dæmis hvort hana megi rekja til ytri aðstæðna í íslensku sam­
félagi.
Samanburðarrannsóknir á notkun geðlyfja hafa oftar en ekki
sýnt fram á meiri notkun hér á landi en í nágrannalöndunum. Árið
2016 var notkun þunglyndislyfja 143% meiri á Íslandi en í Noregi
og 43% meiri en í Svíþjóð.9,11 Á sama ári var ávísað 68,4 DDD/1000
íbúa/dag hér á landi miðað við 49,7 í Svíþjóð sem kom næst og 14,3
í Danmörku þar sem notkunin var minnst.9,18 Þá er notkun þung­
lyndislyfja meiri hér á landi en í öllum öðrum OECD­ríkjum.12
Hefur því margoft verið velt upp hver skýring þessa gæti verið. Í
grein frá 2016 nefndi þáverandi landlæknir skort á samvinnu heil­
brigðisstétta, skort á gæðavísum og árangursmati og meingallað
fjármögnunarkerfi sem mögulegar skýringar.22 Þá hefur skortur
á úrræðum oft verið nefndur sem möguleg skýring. Sálfræðiþjón­
usta, sem samkvæmt klínískum leiðbeiningum ætti að vera fyrsta
val við meðferð við vægum til meðalmiklum kvíða og þunglyndi,
er dýr og ekki niðurgreidd til jafns við lyfjameðferð.23
Helsti styrkleiki þessarar rannsóknar er stórt rannsóknarþýði
en það voru tæplega 23.000 einstaklingar á aldrinum 18­35 ára
sem fengu ávísað einu eða fleiri lyfjum úr ofangreindum flokkum
á tímablinu 2006­2016. Fjöldi íbúa höfuðborgarsvæðisins á sama
aldri á þessu tímabili var rúmlega 55.000. Gögnin sem notuð voru
til úrvinnslu voru fengin úr Sögukerfi HH og tengd lyfja ávísunum
lækna. Sambærilegar íslenskar rannsóknir hafa nýtt gögn úr
lyfjagagnagrunni Embættis landlæknis, sem á þeim árum sem hér
voru skoðuð hafði verið gagnrýndur fyrir óáreiðanleika.
Í rannsókninni voru aðeins skoðaðir þeir sem sóttu þjón­
ustu HH og því endurspeglar hún þá þróun sem hefur orðið í
heilsugæslu á höfuðborgarsvæðinu á tímabilinu. Hins vegar nær
rannsóknarþýðið til um 2/3 allra einstaklinga á Íslandi á þessum
aldri á rannsóknartímanum.
Ályktun
Rannsóknin sýnir marktækar breytingar á ávísunum á róandi lyf
og svefnlyf til ungra skjólstæðinga HH í kringum efnahagshrunið
2008. Á sama tíma sást ekki samskonar breyting á ávísunum á
Mynd 4. Róandi og kvíðastillandi lyf, DDD/1000 íbúa/dag. Einstaklingar á aldrinum 18-35 ára sem fengu
ávísað lyfjunum hjá Heilusgæslu höfuðborgarsvæðisins á tímabilinu 2006-2016.

Mynd 5. Svefnlyf og slævandi lyf, DDD/1000 íbúa/dag. Einstaklingar á aldrinum 18-35 ára sem fengu ávísað
lyfjunum hjá Heilusgæslu höfuðborgarsvæðisins á tímabilinu 2006-2016.
0
2
4
6
8
10
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
D
D
D
/1
00
0
íb
úa
/d
ag
Ár
Karlar Konur Heild
Mynd 5. Svefnlyf og slævandi lyf, DDD/1000 íbúa/dag. Einstaklingar 18-35 ára sem
fengu ávísað lyfjunum hjá Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins 2006-2016.