Læknablaðið - jun. 2019, Side 21

LÆKNAblaðið 2019/105 277
Y F I R L I T S G R E I N
Inngangur
Janus endurhæfing hefur sinnt starfsendurhæfingu á Íslandi frá
árinu 2000 og hefur frá stofnun lagt áherslu á tækninýjungar, ný­
sköpun og þróun. Þetta hefur komið sér vel, ekki síst vegna sam­
félagslegra breytinga eins og fjölgunar öryrkja hér á landi síðast­
liðin ár. Til að mynda voru 8% einstaklinga á aldursbilinu 18­66
ára á örorkulífeyri árið 20171 og voru geðraskanir þar algengasta
orsökin.2
Síðustu tvo áratugi hefur starfsendurhæfing skipað mik­
ilvægan sess í íslensku samfélagi og fjöldi þeirra sem leita eftir
þjónustu eykst með hverju árinu sem líður. Í desember 2017 höfðu
alls 12.856 einstaklingar leitað til Virk starfsendurhæfingarsjóðs
frá stofnun hans, en það ár var metfjöldi nýrra einstaklinga í þjón­
ustu á vegum sjóðsins.3,4 Ávinningurinn af starfsendurhæfingu
er margfaldur, því auk bættra lífsgæða einstaklinga þá hagnast
samfélagið í heild við það að einstaklingar fari út á hinn almenna
vinnumarkað.3
Í ljósi aukinnar eftirspurnar eftir starfsendurhæfingu á Íslandi
í dag,3 er þörf á að veita skilvirkari þjónustu. Rannsókn var því
framkvæmd með því markmiði að nýta gervigreind til að finna
þætti sem hugsanlega hafa áhrif á starfsendurhæfingu einstak­
lingsins.5 Gervigreind er samansafn reiknirita sem gera tölvum
kleift að bregðast við utanaðkomandi upplýsingum með hámarks
gagnsemi. Vonast var til að með því að nýta gervigreind og finna
áhrifaþætti starfsendurhæfingarinnar opnaðist möguleiki til
íhlutunar sérfræðinga fyrr en ella.5 Það er hins vegar hægara sagt
en gert að auka skilvirkni starfsendurhæfingar, þar sem mikið álag
Nýsköpun: Getur gervigreind
gert endurhæfingu skilvirkari?
Kristín Siggeirsdóttir1,2 iðjuþjálfi
Ragnheiður D. Brynjólfsdóttir1 uppeldis- og
menntunarfræðingur
Sæmundur Ó. Haraldsson1,3 tölvunarfræðingur
og iðnaðarverkfræðingur
Ómar Hjaltason1,4 læknir
Vilmundur Guðnason1,2,5 læknir
1Janus endurhæfing, Skúlagötu 19, 2Hjartavernd, 3Lancaster University, Bailrigg, Englandi,
4Lækning, Lágmúla 7, 5Háskóla Íslands.
Fyrirspurnum svarar Kristín Siggeirsdóttir, kristin@janus.is
er á endurhæfingarhluta heilbrigðiskerfisins í dag. Langir biðlistar
hafa að geyma einstaklinga sem glíma við fjölþætt geðræn og lík­
amleg vandamál. Önnur vandamál geta einnig haft áhrif á gæði
og skilvirkni heilbrigðisþjónustunnar, eins og til dæmis skortur
á starfsfólki og fjármagni.5­7 Ætla má að hluti þeirra einstaklinga
sem ekki næst að þjónusta í tæka tíð eða þannig að vel til takist
fari á örorku.
Á síðustu árum hefur Janus endurhæfing skapað sér orðstír
utan sem innan landsteinanna fyrir framsækni í notkun og þátt­
töku í þróun nýrra tæknilegra lausna í starfsendurhæfingu. Fyrst
með sérsniðnu utanumhaldskerfi fyrir endurhæfingu og síðar
með aðkomu að þróun á lifandi gervigreindarhugbúnaði sem kall­
ast Völvan og er efniviður þessarar greinar. Þessi grein byggist
á samantekt á tveimur frumrannsóknum varðandi Völvuna sem
hafa verið birtar í erlendum ritrýndum ráðstefnuritum.5,7
Til þess að fyrirbyggja varanlega örorku er nauðsynlegt að
veita einstaklingum rétta aðstoð strax frá upphafi. Mikilvægt
er að koma í veg fyrir að sérfræðingum yfirsjáist undirliggjandi
vandamál (diagnostic overshadowing) en það getur reynst snúið ef
einstaklingar glíma bæði við geðræn og líkamleg einkenni.8 Af
þessum sökum er mikilvægt að sérfræðingar úr ólíkum starfsstétt­
um vinni náið saman. Jafnvel þó að sterkt sérfræðiteymi sé til stað­
ar má ekki gleyma að erfitt getur reynst að koma auga á og hafa
yfirsýn yfir alla áhrifaþætti í endurhæfingarferli einstaklingsins.
Innleiðing gervigreindar í heilbrigðiskerfið í þessum tilgangi gæti
því verið góð viðbót fyrir starfandi sérfræðinga.5 Með innleiðingu
gervigreindar sem hefur hag einstaklingsins að leiðarljósi, ásamt
Á G R I P
Eftirspurn eftir starfsendurhæfingu á Íslandi hefur aukist síðastliðin
ár og aðsókn ungs fólks þar hlutfallslega mest. Miklu máli skiptir að
fjármunum samfélagsins sé vel varið án þess að gæði og þjónusta
skerðist. Sú spurning vaknar því hvort gervigreind geti stuðlað að
aukinni skilvirkni þessa geira. Nýsköpunarverkefni um þróun, prófun
og innleiðingu á gervigreindarhugbúnaðinum Völvunni var innleitt í
starfsemi Janusar endurhæfingar. Spár Völvunnar gefa meðal annars
vísbendingar um hvar einstaklingur gæti hugsanlega þurft aðstoð og
gefa sérfræðingum tækifæri til að bregðast við og gera viðeigandi ráð-
stafanir í meðferð. Nákvæmni, næmi og hittni Völvunnar hefur reynst
vera framúrskarandi í tveimur rannsóknum þar sem tekist hefur að
koma auga á dulin mynstur í aðstæðum skjólstæðinga sem gætu haft
áhrif á endurhæfingarferlið. Völvan virðist því lofa góðu sem verkfæri í
einstaklingsmiðaðri endurhæfingu þar sem fólk glímir við þung og flók-
in vandamál. Innan Janusar endurhæfingar er verið að innleiða Völv-
una sem hlutlausan teymismeðlim. Markmið greinarinnar er að kynna
Völvuna og rannsóknir tengdar henni.
https://doi.org/10.17992/lbl.2019.06.236