Hugur og hönd - 01.06.2004, Blaðsíða 22

Tvíbandahekl
og peysurnar frá Korsnás
Barnapeysa frá Korsnás.
voru mjög skrautlegar. Við útbreiðslu
Korsnás-aðferðarinnar hafa svo farand-
kennarar komið við sögu, en kennara-
launin voru svo lág að enginn gat fram-
fleytt sér á þeim. Því var algengt að
kennarar ynnu að einhverri handavinnu
á bæjunum til að drýgja tekjur sínar.
Blómaskeið þessara peysa var seinni
hluti 19. aldar, en heklið barst ekkt til
Norðurlandanna fyrr en í upphafi þeirrar
aldar. Heklið er því mun nýlegra fyrir-
brigði en prjónaskapurinn, en hann barst
til okkar á 17. öld. Þó að peysurnar séu
kenndar við Korsnás hafa þær með
tímanum orðið táknrænar fyrir allan hinn
sænskumælandi Austurbotn, einhvers
konar ímynd hins sænskumælandi Finna.
Svo merkilegar eru þessar peysur að
tvær doktorsritgerðir hafa verið skrifaðar
um þær og hefur handverksfólk okkar
tíma reynt að endurvekja kunnáttuna.
Nú hefur félagið Osterbottens handverk
gefið út bók um þetta efni, en félagið
hélt upp á 90 ára afmæli sitt í fyrra. I
Fyrir tíu árum (1994) var haldin al-
þjóðleg kvennaráðstefna í Turku í Finn-
landi þar sem íslenskar konur fjöl-
menntu. Þó að aðaláhugi flestra þáttrak-
enda hafi beinst að kvenréttindamálum
var þar einnig þar margt áhugavert fyrir
handverkskonur. I hliðarbyggingu, húsi
gamla handavinnukennaraskólans, voru
til sýnis peysur frá Korsnás, en þeirra lík-
ar hafa ekki fundist annars staðar í heim-
inum svo að vitað sé. Það voru sænsku-
mælandi konur frá Austurbotni, strand-
héröðum Finnlands, sem þar voru að
kynna menningararfleið sína.
Það sem er mest einkennandi fyrir
peysurnar frá Korsnás er að hluti peys-
unnar er heklaður, þ.e. prjón og hekl eru
notuð í einni og sömu peysunni. Öll
peysan er munstruð með því að nota
band í mismunandi litum, bæði það sem
er prjónað og það sem er heklað. Megin-
hluti bols og erma er prjónaður en axlar-
stykkið, efri hluti ermanna og líningarn-
ar, þ.e. fremsti hluti ermanna og stykkið
sem liggur um mittið, eru hekluð.
Tákn sænskumælandi Austurbotns
Peysurnar draga nafn sitt af sveitar-
félaginu Korsnás þar sem talið er að
„vagga“ þeirra hafi verið. Enginn veit þó
með vissu hver uppruni þeirra er í raun
og veru, en þær þekkjast aðeins í Korsnás
og í sveitarfélögum þar í kring. Þó er
talið að sænsk vefnaðarmunstur hafi haft
áhrif á litanotkunina og munsturgerðina
enda voru tengslin á milli strandhéraða
Svíþjóðar og Finnlands náin fyrr á öld-
um. Hugsanlega hafa einnig gamlar her-
mannahúfur verið fyrirmynd, en þær
tengslum við afmælið var prjónaáhuga-
fólki frá öllum Norðurlöndunum boðið
á þing og þar kynntu höfundarnir,
Marketta Luukonen og Anna-Maija
Báckman, aðferðina. Bók þeirra er mjög
aðgengileg og er textinn á þremur tungu-
málum, sænsku, fmnsku og ensku. Þær
Marketta og Anna-Maija hafa sýnt áhuga
á að koma til Islands og halda hér nám-
skeið og vonast til að fá styrk úr Menn-
ingarsjóði til þess.
Unnið sameiginlega að munsturgerð
Korsnáspeysurnar eru gerðar úr tvinn-
uðu ullarbandi og er grunnliturinn í
prjónaða hlutanum nátrúruhvítur. Bol-
urinn og ermarnar eru með sléttu prjóni
og munsturprjónaðar þannig að tvær
umferðir eru hvítar en doppur í lit eru
prjónaðar í þriðju hverri umferð. Rautt
og blátt (stundum svart) er notað til
skiptis, svo að rauðar og bláar umferðir
skiptast á. Bæði í neðri enda og brjóst-
enda bolsins svo og ermanna er svo oftast
prjónað íburðarmeira skraut, annað-
hvort blóm, tré eða eitthvert annað
geómetrískt munstur. Bolurinn er prjón-
aður í einu lagi eins og hólkur og síðan
klippt fyrir ermagötum. Ermarnar eru
prjónaðar á sama hátt. Peysan er venju-
lega hneppt á vinstri öxl.
I axlarstykkinu og líningunum þar
sem tvíbandahekl er notað er aðallitur-
inn rauður. Mynstrið er ýmist gert með
svörtu, gulu, grænu eða bláu bandi eða
þá að allir litirnir eru notaðir til skiptis.
Mikil vinna var lögð í hverja peysu og er
talið að prjónameistari hafi verið minnst
þrjár vikur að ljúka henni. Fátæklingar
22 HUGUROG HÖND 2004