Bændablaðið - 24.05.2017, Qupperneq 30

30 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 2017
Hlynur Óskarsson – Gróðurinn, mórinn og moldin:
Bændur og landeigendur í lykilstöðu
– Mór geymir langmesta hluta kolefnis sem bundin er í íslenskri náttúru
Hlynur Óskarsson dósent fór
yfir möguleika Íslands í bindingu
kolefnis í erindi sínu „Gróðurinn,
mórinn og moldin“ á fræðslu-
ráðstefnunni Hvað getur Ísland
gert? Útskýrði hann glögg-
lega kolefnishringrásina í ljósi
aukins styrks gróðurhúsaloft-
tegunda í andrúmsloftinu, en
um fimmtungur af losun frá
heiminum stafar af jarðraski
sem maðurinn ber ábyrgð á.
Landsvæði Íslands er einmitt
gott dæmi þess.
„Það vill svo til að stór hluti
Íslands eru auðnir. Hér geisaði
í allnokkrar aldir uppblástur og
jarðvegsrof sem gekk á hið gróna
land og eyddi því og við höfum
risastór svæði sem eru ekkert
nema auðnir. Auðnir sem eru
ákaflega snauðar af kolefni. Við
getum lagt af stað með aðgerðir
til að binda aftur kolefni á þessum
svæðum,“ sagði Hlynur í erindinu
en með landgræðslu og skógrækt á
auðnum gæti Ísland bundið mikið
kolefni úr andrúmsloftinu og
dregið styrk þess í andrúmsloftinu.
Mest af kolefni bundið
í mólögum
„Fullvaxta skógur hefur líka
stórt rótarkerfi. Helmingur af
lífmassanum, kolefninu, er
neðanjarðar. Þannig að þetta kerfi,
öfugt við auðnirnar, getur geymt
ótrúlegt magn af kolefni sem við
getum fjarlægt úr andrúmsloftinu.“
Að sama skapi sagði Hlynur það
vera ákaflega mikilvægt að halda í
það kolefni sem bundið er í náttúru
Íslands, tryggja að það fari ekki út í
andrúmsloftið.
„Því er það sárgrætilegt að á
sama tíma og við erum að stunda
landgræðslu og skógrækt þá flæð-
ir kolefni úr öðrum hluta náttúru
Íslands, úr vistkerfum sem heita
mýrar og hafa verið framræstar.“
Mýrar hafa bundið í sig mikið
af kolefni vegna þess að þær eru
-
Mynd / smh
-
Mynd / Kortavefsjá LbHÍ
Bjarni Diðrik Sigurðsson – Áhrif loftslagsbreytinganna á íslenska náttúru:
Brugðið getur til beggja vona
Bjarni Diðrik Sigurðsson,
prófessor við Landbúnaðar-
háskóla Íslands, flutti erindið
Áhrif loftslagsbreytinga á íslenska
náttúru á fræðsluráðstefnunni
Hvað getur Ísland gert? sem
greint er frá hér að framan á
síðum 28 og 29.
Bjarni sagði að þessi
loftslagsáhrif á Ísland væru að
mörgu leyti mjög forvitnileg í því
ljósi að á síðustu tuttugu árum hafi
hitastig á Íslandi hækkað um 1,5
gráður, en það sé einmitt sú tala sem
Parísarsamkomulagið frá desember
2015 stefni á að fara ekki umfram í
hlýnun af mannavöldum.
Hitafari á Íslandi á síðustu öldum
Bjarni byrjaði á því að fara yfir þróun
í hitafari á Íslandi á síðustu öldum og
þar sem miklar sveiflur hafa orðið.
Hann sagði að Ísland væri sérstakt að
því leyti að hér væri mesti breytileiki
í öllum heiminum í veðurfari.
Hann sagði að einhverjir gætu
ályktað sem svo að það væri ekkert
endilega að hlýna fyrst sveiflur í
hitafari væru eðlilegar og það
myndi koma kólnunarskeið aftur.
Vegna þessa breytileika þyrfti
því að leita lengra aftur í tímann og
með vísan í gögn Trausta Jónssonar
veðurfræðings bendir Bjarni á
að frá árinu 1800 til ársins 2000
hafi hlýnað á Íslandi nákvæmlega
jafn mikið og að jafnaði í öllum
heiminum á sama tíma – eða 0,7
gráður á öld.
Gróður þéttist og birki vex hraðar
Með Parísarsamkomulaginu er
stefnt að því að hitastig á jörðinni
hækki ekki um meira en 1,5 gráður
til ársins 2030 (miðað við hitastig
fyrir iðnvæðingu). Bjarni segir að
vegna sérstakra aðstæðna á Íslandi
sé Ísland í raun kennslubókardæmi
um þau áhrif sem 1,5 gráða hækkun
getur haft á náttúrufar. Ísland
sé við þessi hitamörk í dag eftir
tuttugu ára hækkun á hitastigi.
Gervihnattamælingar hefðu sýnt
að gróður þéttist á grónu landi
og ógróið land grær, það sé mælt
með svokölluðum grænkustuðli.
Sá stuðull hefði í raun hækkað
um 80 prósent frá 1982 þegar
fyrst var farið að mæla þetta með
gervihnattamyndum. Ýmislegt
annað en hitastig geti þó haft áhrif
á þetta, til að mynda beitarþungi.
Rannsóknir á gróðurþekju í föstum
reitum í högum árin 1998, 2005
og 2015 styðja hins vegar við
gervihnattamælingarnar að hitastig
hafi bein áhrif á að gróna landið sé að
þéttast. Rannsóknir á skógarmörkum
og vexti birkitrjáa hafa einnig sýnt
fram á áhrif veðurfars. Skógarmörk
færast ofar og vaxtarhraði birkis
við skógarmörk um allt land er að
meðaltali um átta sinnum meiri á
síðasta áratug en hann var í kringum
árið 1970. Þetta séu klárleg áhrif
af hlýnuninni. Þessum áhrifum
af gróskunni sé hægt að fylgja í
gegnum vistkerfið, til að mynda
aukningu á lífrænum efnum í ám
sem hafi haft neikvæð áhrif á
bleikjustofna. Þannig að það eru
ekki bara jákvæð áhrif sem hafa
fylgt hlýnuninni á undanförnum
áratugum á Íslandi.
Bjarni sagði að bændur hafi
enn sem komið er nánast eingöngu
upplifað jákvæðar breytingar af
hlýnuninni; mun fleiri möguleikar
væru til að mynda nú í margs konar
ræktun.
Hvað gerist með hækkandi
hitastigi?
Bjarni spurði síðan þeirrar
spurningar hvað myndi gerast
ef það hlýnaði enn meira. Í
ljós kemur að ef hlýnunin er
á bilinu ein til þrjár gráður er
kolefnisjöfnuður graslendis
jákvæður – kerfin binda þá
meira kolefni úr andrúmsloftinu
en sleppt er út. En þegar komið
væri nálægt fimm gráðum snerist
dæmið við. Þegar fimm gráðunum
væri náð þá hrynji kerfið og
hringrásin fer að brotna niður
með þeim afleiðingum að lífræn
efni og næringarefni tapast út í
vatnið og kolefni losnar meira
út í andrúmsloftið. Þetta sé
svokallaður hitastigsþröskuldur.
Bjarni ræddi einnig um
fjölgun nýrra skordýrategunda
sem fylgifisk hlýnunar; það væri
líka temprandi þáttur á grósku.
Slík þróun gæti líka haft áhrif á
þróun landbúnaðar – en íslenskir
bændur hefðu til dæmis notið þess
alla tíð að hafa lítið þurft að glíma
við skordýr með óæskilegum
varnarefnum. Það væri áhyggjuefni
fyrir íslenskan landbúnað.
Fjórar gráður
of mikið fyrir náttúruna
Að lokum sagði Bjarni að áhrif
loftslagsbreytinganna á náttúru
Íslands væru vel sýnileg í dag. Áhrif
hlýnunarinnar á jarðvegsþætti væru
mikilvæg.
Miklar neikvæðar breytingar
væru hins vegar óhjákvæmilegar
ef losun héldi áfram að aukast
– hlýnað gæti um allt að fjórar
gráður á Íslandi á þessari öld.
Það væri of mikil breyting fyrir
náttúruna.
Landbúnaðurinn og land-
nýtinga geirinn væru í lykilhlutverki
lausnanna hér á landi. /smh
Mynd / smh