Bændablaðið - 24.05.2017, Blaðsíða 58

Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 201758
„Ný byggðastefna verður ekki
mörkuð án þess að hafa það að
leiðarljósi að ein meginforsenda
lífvænlegrar byggðar er arðsamur
sjávarútvegur og skilvirkur og
frjáls landbúnaður.“
Hvaða spekingur skyldi nú
skrifa svona fallegan texta? Þetta
er ekki fært í letur hér fyrir vestan,
heldur í sjálfri Reykjavíkinni! Það
er Óli Björn Kárason, þáv. varaþing-
maður Sjálfstæðisflokksins og núv.
þingmaður, sem tók svo til orða í
Morgunblaðinu 9. júlí 2014.
Svo við höldum okkur við
sjávarsíðuna, þá var sú tíð að þrótt-
mestu og arðsömustu sjávarútvegs-
fyrirtæki landsins voru staðsett á
Vestfjörðum. Þar búa einhverjir
harðsæknustu sjómenn í heimi hér
og stutt til fengsælla miða. Fiskurinn
meira að segja oft uppi í kálgörðum
þeirra þessi árin. Samt er það liður
í hinum arðsama sjávarútvegi dags-
ins að hætta útgerð og fiskvinnslu
að mestu hér fyrir vestan. En að því
hefur verið stefnt leynt og ljóst sem
kunnugt er. Svo talað sé tæpitungu-
laust: Það hefur beinlínis verið liður
í atvinnustefnu stjórnvalda næstliðna
áratugi að leggja niður sjávarútveg á
Vestfjörðum. Það er að sjálfsögðu ný
byggðastefna. Hvort hún hefur stuðl-
að að lífvænlegri byggð í landinu er
aftur önnur saga.
Orð varaþingmannsins um nýju
byggðastefnuna eru athyglisverð. En
ætli jafnvægi í byggð landsins sé liður
í slíkum áætlunum? Stjórnvöld hafa
af gæsku sinni afhent kvótaaðlinum
stjarnfræðilegar upphæðir í veiði-
heimildum til frjálsrar ráðstöfunar.
Þetta vita allir. En það eru ekki allir
sem átta sig á einu: Aðallinn ræður
því hvaða sjávarbyggðir skuli hald-
ast og hverjar lepja dauðann úr skel.
Þrátt fyrir þá staðreynd að meirihluti
þjóðarinnar vill að byggðin sé ekki
bara á suðvesturhorni landsins. En
fiskvinnslufólk og íbúar byggðarlaga
vítt og breitt um landið hefur verið
gert að bónbjargamönnum. Því er
haldið fram af sumum sem dásama
þetta fiskveiðistjórnunarkerfi að það
hafi leitt af sér sérhæfðari fiskvinnslu
og frekari útvegun markaða. Eins
og sú þróun hefði ekki getað átt sér
stað án þessa kerfis. En stórútgerðin
ræður för hvernig sem á þessi mál
er litið.
Frumbyggjarétturinn
Ýmsir hafa bent á að margt sé
líkt með frumbyggjum til dæmis
Ameríku og fiskvinnslufólki á
Vestfjörðum. Í Ameríku voru frum-
byggjarnir rændir nánast öllu sem
þeir áttu. Mörgum þeirra útrýmt
eða plantað niður á vonlausum
eyðilöndum. Þekkt fyrirbrigði um
alla heimskringluna. Á Íslandi hefur
fiskvinnslufólk og sjómenn víða í
ýmsum sjávarbyggðum mátt horfa
á fiskinn synda langleiðina upp í
kálgarða hjá sér. Án þess að mega
nýta hann nema með einhvers konar
smjörklípuaðferðum. Línuívilnun,
byggðakvóti, sértækur kvóti, strand-
veiðar, sérstakir byggðakvótar svo
eitthvað sé nefnt. Fólkinu er gert
að lifa á einhvers konar bónbjörg-
um eða betli þar sem hver slæst við
annan. Það er löngu kominn tími til
að viðurkenna með beinum hætti
frumbyggjarétt þeirra sem hafa veitt
fisk, unnið í fiski, etið fisk og talað
um fisk alla sína tíð.
Hvað er þessi kvótaaðall?
Steingrímur Hermannsson ræddi
um það við Dag B. Eggertsson í 2.
bindi ævisögu sinnar, bls. 283, Vaka
Helgafell Rvk. 1999.
„Kristján Ragnarsson, fram-
kvæmda stjóri Landssambands
íslenskra útvegsmanna, var eitt sinn
að því spurður hvers vegna útgerðar-
menn sæktu svo stíft eftir heimildum
til að kaupa nýrri og stærri togara
fyrst þeir væru reknir með bullandi
tapi. Kristján svaraði, og eflaust af
hreinskilni, að það gerðu þeir vegna
þess að þeir þyrftu ekki að hætta
sínu eigin fé við fjárfestingarnar.
Þeir fengju lánað nær til fulls fyrir
kaupunum úr opinberum sjóðum og
veðin væru aðeins í skipunum sjálf-
um. Útgerðarmenn hefðu því engu að
tapa. Mér þótti þetta heldur vafasamt
siðferði þótt skýringin ætti eflaust
við rök að styðjast.
Það er umhugsunarefni að fáum
árum síðar voru þessir sömu menn,
sem ekki hættu eigin fjármagni nema
að litlu leyti til kaupa á skipum, eftir
því sem Kristján Ragnarsson sagði,
taldir sjálfsagðir handhafar, ef ekki
eigendur kvótans þegar hann kom til
sögunnar. Þá voru rökin þau að þeir
hefðu með eigin dugnaði, fjármagni
og fórnarlund dregið fiskinn úr sjó og
fært hann á land áratugum saman.“
Steingrímur var sjávarútvegs-
ráðherra í ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsen 1980–1983. Hann fékk
Vestfirðinginn og reynsluboltann
Baldur Jónsson frá Aðalvík sér til
aðstoðar. Þeir settu saman tillögur
um nýtt kerfi í fiskveiðistjórnun.
Grundvöllur þess var að það leiddi
ekki til byggðaröskunar. Kvótanum
átti að deila á milli fiskvinnsluhúsa,
skipa og báta á hverju tilgreindu
svæði. Sem sagt beint til fólksins
á viðkomandi stað. Fólksins sem
hafði lifað á fiski frá upphafi byggð-
ar í landinu. Ekki skipti máli hvar
fiskinum yrði landað innan hvers
löndunarsvæðis. Innan þess mátti
jafnframt framselja hann milli fisk-
verkenda og báta.
Nú er þjóðarnauðsyn að rifja upp
þessar tillögur þeirra félaga. Þær
voru því miður jarðaðar og tröllum
gefnar á sínum tíma. Útgerðarmenn
í LÍÚ gerðu tillögur um kvóta á skip
með stuðningi sjávarútvegsráðherr-
ans sem tók við af Steingrími. Þeir
fengu að ráða ferðinni. Þetta var upp-
hafið að þeirri feigðarför fyrir hinar
dreifðu byggðir sem Íslendingar hafa
síðan gengið.
Íslenskir stórútgerðarmenn
eru alls góðs maklegir. Og það er
auðskilið að þeir hagi seglum sínum
eftir vindi. En að þeim skuli afhentur
á silfurfati frumburðarréttur þjóðar-
innar er algjörlega með ólíkindum.
Þeir hafa raunverulega ráðið því
hvaðan sjór skuli stundaður á landinu
og fiskurinn unninn. Óskiljanlegt
venjulegu fólki, einkum þeim sem
hafa unnið við fisk alla sína hunds-
og kattartíð.
Steingrímur iðraðist þess helst að
hafa ekki barist af meiri hörku!
Steingrímur segir í ævisögu sinni
og má telja þau orð að vissu leyti
pólitíska erfðaskrá hans hér fyrir
vestan:
„Fámennur hópur ræður stórum
hluta af auðlind þjóðarinnar. – Þegar
ég hugsa til þess hvernig kvótakerf-
ið hefur leikið margar blómlegar
byggðir landsins iðrast ég þess helst
að hafa ekki barist af meiri hörku
fyrir breyttu fiskveiðistjórnunar-
kerfi.“
Svo mörg voru þau orð forsætis-
ráðherrans. Þau standa enn eins og
stafur á bók. Var hann ekki mark-
tækur maður?
Hvar eiga lífvænlegar
sjávarbyggðir að vera staðsettar?
En hvað er það sem til þarf svo líf-
vænlegar sjávarbyggðir geti vaxið
og dafnað? Og hvar eiga þær að vera
staðsettar? Hvert mannsbarn veit að
frumskilyrði þess er að fiskur sé í
sjónum. Þá þarf fiskveiðiheimildir.
Að ekki sé verið að flytja óunnið
hráefni þvert yfir landið á risastór-
um flutningabílum á handónýtum
vegum, jafnvel til útflutnings. Eiga
þær að vera sem lengst frá fiski-
miðunum? Eiga þær að vera sem
lengst í burtu frá þeim stöðum þar
sem auðveldast er að stunda sjó-
sókn? Ef aftur á móti á að vinna
fiskinn um borð í fiskiskipunum
sjálfum, þá þarf engar sjávarbyggð-
ir. Það segir sig sjálft.
Tillaga um nýjar leiðir
Það þýðir víst ekkert að vera að röfla
um það sem liðið er nema kannski
að læra af því. Það sem skiptir máli
er dagurinn í dag og framtíðin. Því
leggjum við til að stjórnvöld hætti
öllu braski með línuívilnun, byggða-
kvóta, sértæka kvóta, strandveiðar,
sérstaka byggðakvóta og svo fram-
vegis. Í stað þess fái menn að róa til
fiskjar eftir hentugleikum. Hluta af
veiðiheimildum verði úthlutað á viss-
um löndunarsvæðum og fari aldrei
þaðan, sbr. tillögur þeirra Steingríms
og Baldurs. Smáskammtalækningar
á borð við byggðakvóta leysa engan
vanda segir framkvæmdastjóri LÍÚ.
Við erum því algjörlega sammála.
Nú er fiskur um allan sjó segja
þeir spekingarnir. Hverjir eiga að fá
þær aflaheimildir sem væntanlega
bætast við? Hinir stóru sem allt vilja
gleypa, spáir múgamaðurinn. En
frumbyggjarnir? Þeir geta bara lapið
dauðann úr skel eins og hefðbundið
er um allan hinn svokallaða siðræna
heim.
Hallgrímur Sveinsson,
fyrrum stjórnarformaður
Kaupfélags Dýrfirðinga
Bjarni G. Einarsson,
fyrrum útgerðarstjóri
Kaupfélags Dýrfirðinga
Guðmundur Ingvarsson,
fyrrum stöðvarstjóri Pósts og
síma á Þingeyri.
Á útgerðaraðallinn að ráða því hvar lífvænlegar
sjávarbyggðir skuli staðsettar á Íslandi?
LESENDABÁS
Dýrafjörður með Sandafell, Þingeyri og Mýrafell fyrir miðri mynd. Mynd / HKr.