Bændablaðið - 30.11.2017, Blaðsíða 4

4 Bændablaðið | Fimmtudagur 30. nóvember 2017
Íbúar við Öræfajökul rólegir yfir jarðhræringum en samt vel meðvitaðir um mátt eldfjallsins:
Öflugir jarðskjálftar taldir gefa fólki
nægan fyrirvara ef eitthvað gerist
FRÉTTIR
Örn Bergsson, bóndi á Hofi í
Öræfum, er vel meðvitaður um
hvað geti gerst ef Öræfajökull
tekur upp á því að gjósa. Hann
segir íbúa á svæðinu þó taka
hræringum í fjallinu af stakri
ró og gos muni líklega gera boð
á undan sér með nokkurra daga
fyrirvara.
„Það er allt í lagi að anda bara með
nefinu, því það er ekkert öruggt að
fjallið gjósi,“ sagði Örn í samtali við
Bændablaðið síðastliðinn þriðjudag.
Nær þessu risavaxna eldfjalli er vart
hægt að komast en á Hofi þar sem
Örn býr.
„Þetta er eiginlega hérna í
dyragættinni hjá mér.“
Stórt hamfaragos ólíklegt
Örn segir að fólk á svæðinu sé vel
meðvitað um mátt fjallsins.
„Það hefur alla tíð verið mikið
rætt á mínu heimili um þau stóru
gos sem hér hafa orðið. Ef það
verða fyrirboðar, eins og í gosinu
1727, þá hafa menn góðan fyrirvara.
Samkvæmt heimildum voru þá búnir
að vera töluvert miklir skjálftar í að
minnsta kosti einhverja daga áður en
gosið hófst. Þá segja vísindamenn að
hamfaragos eins og var í Öræfajökli
1362 eigi mun lengri aðdraganda.
Ólíklegt sé að slíkt gerist nema á
þúsund ára fresti. Samt telja menn
nauðsynlegt að fólk sé við öllu búið.
Þar er fyrst og fremst verið að hugsa
um að tryggja mannslíf.“
Fundað með íbúum
Almannavarnir og aðrir viðbragðs-
aðilar héldu fund með íbúum á
svæðinu í Hofgarði mánudaginn
27. nóvember. Þar voru kynnt drög
að viðbragðsáætlun ef koma þyrfti
til skyndirýmingar. Örn segir að
auk um 100 skrásettra íbúa, þá sé
margfaldur sá fjöldi sem starfar
við ferðaþjónustu á svæðinu. Sem
dæmi þá starfa um 60 manns á
nýja hótelinu á Hnappavöllum.
Auk þess séu um eða yfir 2.000
ferðamenn á svæðinu á hverjum
einasta degi.
Vantar fleiri þenslumæla
Sagði Örn að á fundinum hafi svo
sem ekki komið fram neitt nýtt,
en talsverð óvissa er varðandi það
hvað sé að gerast í jöklinum. Lítið
hafi verið fylgst með jöklinum fyrr
en eftir seinni hluta síðustu aldar.
Á fundinum hafi verið staðfest að
landris væri að eiga sér stað. Hins
vegar skorti fjármagn til að setja
upp fleiri þenslumæla til að fylgjast
betur með því.
Nauðsynlegt að bæta
farsímasamband
Örn sagði að það hafi líka komið fram
á fundinum að farsímasambandið
er mjög gloppótt á svæðinu við
jökulinn. Íbúar telji að það þurfi
að lagfæra hið bráðasta.
„Það var farið yfir þessa
rýmingaráætlun og skyndirýmingu.
Þeir segja að stórt gos muni eiga
lengri aðdraganda og það ætti
að vera hægt að sjá fyrirboða
með nokkurra daga fyrirvara.
Vísindamenn telja að það muni
verða jarðskjálftar á undan
hugsanlegu gosi. Ef slíkt gerist
og hættuástand verður boðað, er
meiningin að rýma svæðið og flytja
allt fólk í burtu.“
Örn segir að það fari eftir
staðsetningu hvort fólk verði flutt til
vesturs eða austurs, en í byggðinni
við Hof fer fólk í vesturátt.
„Svo er hugmyndin að flytja
líka í burtu allt búfé. Þá á að halda
sérstakan fund með fjáreigendum
hér á næstunni, en á svæðinu eru
tæp fjögur þúsund fjár á fóðrum.
Það er alveg ókannað hvernig að
þessu yrði staðið og eins hvar hægt
yrði að koma fénu fyrir. Engir
nautgripir eru á svæðinu, en um
100 hross.
Við sjáum það í hendi okkar að
svona rýming getur haft mikil áhrif
á samfélagið hér og hugsanlega í
langan tíma. Dæmi um slíkt er t.d. á
eyjunni Balí sem hefur verið í fréttum
að undanförnu að þar var byrjað að
flytja fólk á brott í september. Nú er
eldfjallið [Agung] loks farið að gjósa,
einum og hálfu mánuði síðar,“ sagði
Örn Bergsson. /HKr.
Örn Bergsson.
Öræfajökull. Þessi mynd var tekin í um 30 þúsund feta hæð suður af þessu
risastóra eldfjalli þann 8. nóvember árið 2006. Myndir / HKr.
Opinn fundur á Hvanneyri vegna dóms EFTA um innflutning á landbúnaðarafurðum:
Hættan á sýklalyfjaónæmi mun vaxa og
tíðni kampýlóbaktersýkinga stóraukast
– Gera þarf formlega áhættugreiningu fyrir Ísland
Landbúnaðarháskóli Íslands (LbhÍ)
og Bændasamtök Íslands stóðu
fyrir opnum fundi í húsakynnum
skólans á Hvanneyri föstudaginn
24. nóvember síðastliðinn. Tilefni
fundarins var dómur EFTA-
dómstólsins sem féll á dögunum
þess efnis að íslenskum yfirvöldum
væri óheimilt að banna innflutning
á fersku kjöti, ferskum eggjum og
afurðum úr ógerilsneyddri mjólk.
Þótt innflutningur á ógerilsneyddri
mjólk verði heimill verður
markaðssetning ekki leyfð hér á
landi, þar sem á Íslandi eru í gildi
almenn skilyrði um markaðssetningu á
ógerilsneyddum mjólkurvörum.
Sigurður Eyþórsson, fram-
kvæmdastjóri Bændasamtaka Íslands,
fór sögulega yfir hvernig Ísland varð
aðili að Evrópska efnahagssvæðinu
(EES) árið 1994 og síðan að
matvælalöggjöf Evrópusambandsins
(ESB) með gildistöku 2010–2011. Í
fyrstu útgáfu matvælafrumvarpsins
árið 2007 átti að leyfa innflutning
á ófrystu kjöti en vegna harðra
viðbragða bænda tókst að koma
reglum inn í matvælafrumvarpið um
bann við innflutningi á hrávöru eins
og eggjum, kjöti og ógerilsneyddri
mjólk – nema með sérstökum leyfum.
Þær reglur byggðu meðal annars á 13.
grein samningsins um EES; að grípa
megi til aðgerða til að vernda heilsu
manna og dýra.
Sigurður sagði að í ljósi niðurstöðu
EFTA-dómstólsins verði Alþingi að
breyta íslenskum lögum í samræmi
við dóminn.
Skylt að upplýsa um hætturnar
Karl G. Kristinsson, yfirlæknir sýkla-
og veirufræðideildar Landspítalans
og prófessor við Háskóla Íslands,
spurði í yfirskrift erindis síns hvort
lýðheilsu Íslendinga stafaði hætta af
innflutningi á ferskum matvælum.
Hann byrjaði á að taka það
sérstaklega fram að málflutningur
hans væri algjörlega óháður nokkrum
hagsmunaöflum, honum bæri
einfaldlega skylda sem prófessor
í sýklafræði að upplýsa landann
um þær hættur sem geta stafað af
auknum innflutningi af ferskum
matvælum.
Hann sagði að meiri áhætta tengd
neyslu á erlendum eða innlendum
matvælum geti verið vegna þess
annars vegar að viðkomandi
matarsýklar eru ekki til á Íslandi eða
hins vegar að viðkomandi sýklar eru
sjaldgæfari í íslensku búfé og/eða
landbúnaðarafurðum en erlendum.
Hann sagði að á Íslandi væri ekki
nema brot þeirra súnusjúkdómatilfella
sem eru landlægar í Evrópu, en súnur
eru sjúkdómar sem geta verið bæði í
mönnum og dýrum.
Karl sagði að ein algengasta
orsök niðurgangs í heiminum væri
kampýlóbaktersýking. Í verstu
tilvikum hefði hún í för með sér
ristilbólgur og örsjaldan jafnvel
öndunarlömun. Algengasta smitleiðin
í mannfólk væri í gegnum kjúklinga.
Hann vék svo talinu að salmonellu,
en árið 1979 var bannað að selja
ferska kjúklinga á Íslandi vegna
salmonellusmita. Aðgerðir til að
útrýma salmonellu úr kjúklingum
hófust árið 1992 og góður árangur
leiddi til þess að aftur var leyft að selja
ferska kjúklinga haustið 1995. Sala á
ferskum kjúklingum fór stigvaxandi,
en árið 1999 var kominn faraldur
kampýlóbaktersýkinga á Íslandi – og
raunar flest skráð tilfelli í heiminum.
Farið var í mikið átak, sem fólst að
miklu leyti í eftirliti á alifuglabúunum,
og það leiddi til þess að hægt var að
stoppa faraldurinn. Fáum árum síðar
var staðan aftur orðin eins og hún var
fyrir faraldurinn.
Karl sagði síðan frá áliti EFSA,
Eftirlitsstofnunar Matvæla- og
landbúnaðarstofnunar Evrópu-
sambandsins, um kampýló bakter-
sýkingar. Þar kemur fram að um níu
milljónir tilfella eru skráð í Evrópu á
ári hverju. Um 50–80 prósent tilfella
tengjast kjúklingum og mikilvægt sé
að fækka þeim tilfellum. Frysting í
tvær til þrjá vikur getur minnkað
áhættu á smiti um meira en 90 prósent.
Að sögn Karls er staðan í Evrópu
þannig að flest lönd leiti ekki að
kampýlóbakter í kjúklingum, því séu
engin vottorð til um slíkt eins og eru
til um salmonellu. Vegna reglugerða á
Íslandi og góðs eftirlits í alifuglaeldinu
sé því staðan sú að lægsta nýgengi
kampýlóbakter í Evrópu er á Íslandi
og hið sama á við um salmonellu og
svokallaða „hamborgarabakteríu“
(STEC/EHEC E.coli) sem getur valdið
blóðugum niðurgangi og nýrnabilun
– en hún hefur ekki fundist í íslensku
búfé.
Karl telur því að áhrifin af
innflutningi á fersku kjöti muni
verða að kampýlóbaktersýkingum
muni fjölga mjög mikið ef erlendir
kjúklingaframleiðendur sem verslað
er við, fylgi ekki sömu reglum og þeir
íslensku þurfa að gera. Reikna megi
líka með fjölgun salmonellusýkinga
og tilfellum sýkinga af völdum
hamborgarabakteríunnar. Aðrir sýklar
kunni einnig að gera vart við sig.
Hættan af sýklalyfjaónæmi vex
Það sem er aðalmálið, að mati
Karls, er hins vegar hættan af
sýklalyfjaónæmi sem muni vaxa með
auknum innflutningi. Vegna þess
hversu kjötframleiðsla í heiminum
fer vaxandi – og verksmiðjubúskapur
samhliða – þá aukist sýklalyfjanotkun
í landbúnaði í takt við þá þróun.
Hann sagðist meta hættuna mesta,
af því að sýklalyfjaónæmi berist með
matvælum til Íslands, af innflutningi
frá löndum með mengað umhverfi og
mikla sýklalyfjanotkun í landbúnaði.
Skortur sé þó á rannsóknum og
áhættugreiningu, en áhættan sé
líklega mest tengd innflutningi á
salati og öðru fersku grænmeti,
alifugla- og svínakjöti.
Nánar verður greint frá öðrum
erindum fundarins í næsta tölublaði;
þeirra Vilhjálms Svanssonar,
dýralæknis á Tilraunastöð Háskóla
Íslands í meinafræðum á Keldum,
Ólafs Valssonar dýralæknis
og Þorvaldar H. Þórðarsonar,
framkvæmdastjóra Markaðsstofu
Matvælastofnunar. /smh
og veirufræðideildar Landspítalans.stjóri Bændasamtaka Íslands.